Katalog

P S İ K O LOJ İ Takıntılardan kurtulmamn araçlar Kimileri dönüp dönüp para sayar, kimileri mikrop veya bulaşıcı hastalık kapacağından korkarak hergün saatlerce yıkanır, kimileri de geceleri kapı kilitli mi diye onlarca kez bakar ve yorgunluktan sızar. Hayatları cehenneme dönüştüren bu takıntılı davranışların kökenleri ve iyileştirme yöntemleri üzerine yeni gelişmeleri anlatan bir yazıyı sunuyoruz. ohn ıçın alışverışını tamamlayıp dukkândan çıkmak oldum olası bır karabasandı Borcunu odeyıp dışan çıktığı anda elındekı makbuzu ınceler, sonra paranın ustunu bırkaç kez sayar ve gerçekten de odemeyı yapmış oldu ğuna bır turlu ınanamazdı Dönup donup dukkâna gıder ve kasadakı gorevlıye borcu olup olmadığını sorardı Sık sık oraya telefon eder ya da yonetıcıye mek tup yazarak odeme yapıp yapmadığını oğrenmeye çalışırdı "Donup donup para ustu saymak" John gıbı takıntıları olan kışılerın yaşam larını cehenneme donuşturen çok yaygın bır dızı davranış tumnun yalnızca bır orneğıdır Kimileri mikrop ya da bulaşıcı bır hastalık kapacağından korkarak her gun saatlerce yıkanır, kimileri de gece boyun ca qoz kırpmadan kapının kılıtlı olup ol madığına bınlerce kez bakar ve sonunda yorgunluktan sızıp kalır Başkaları ışe yaramayan bır yığın şeyı bırıktırerek onları buyuk bır tıtızlıkle dızer ler Bır bolumu "ıçlerı rahat edınceye dek" sayı sayarlar Bır de, kendılerını dehşet verıcı duşuncelerden bır turlu sıyıramayanlar vardır Bunlar orneğın, en yakınlarını bıçaklamaktan ya da bır çocukla cınsel ılışkıye gıreceklerınden kor karlar Gunumuze dek bu tur takıntıları olanların, çocuklarına kotu davranan anaba baların ya da çocuklukta yaşanan cıddı bır duygusal sarsıntının garıp ve az rast lanan urunlerı oldukları duşunulurdu Bu kışılerın durumları buyuk olçude gozden kaçırıldığından ve yanlış anlaşıldığından ıyılı ı ık kuı,.uk bır olasılıktı Bu yaklaşım böylesı sorunları olanların acılarına blr de aşağılanmanın verdıgı ezıklığı eklıyordu. Ne var kı, artık takıntılar buyuk olçude giderılebılıyor öncelık le, bu tur bır rahatsızlığın herkesın sandığından çok daha yaygın oldugu gorulu yor Ingıltere'de en az 1 mılyon, ABD'de ıse 5 mılyon kışının bu turde bır rahatsız lığı oldugu belırtılıyor Elde edılen bulgular dunya nufusunun yuzde uçunun ya şamlarının bellı bır evresınde boylesı bır sorunu yaşayabıleceğını ortaya koyuyor J Telaşa gerek yok Aralarında telefonla sağaltımın da yer aldıgı, yenı sağaltım yontemlerı takıntıla rın gıderılmesıne son kerte olumlu so nuçlar verıyor Artık çok sayıda ruhbılım uzmanı bu tur bır rahatsızlığın duygusal bır sarsıntıdan kaynaklandığı goruşune sıcak bakmıyor Bu konuda ortaya atılan en son goruş soz konusu rahatsızlıgın sapkın genler, çok ender olarak kafanın yaralanması ve en şaşırtıcısı da, sıradan bır çocuk hastalığının ardından ortaya çıkan garıp bır bagışıklık gıbı, çok daha el le tutulur, somut etmenlerden kaynaklan dıgını savunuyor Ancak bu rahatsızlığın farklı bır boyut kazanmasında belkı de en onemlı unsur bu ve henuz belırlenmemış olan etmenlerın beynı nabil etkıledığı ve bu hastalıga nasıl neden oldugu konusunda gıderek daha çok bılgı sahıbı olmamızdır Şımdı bır adım gerıye gıdelım Takıntılı davranma rahatsızlığı konusunda çoğu kışının yanıtını en çok bılmek ıstedığı soru, ' Acaba bende de var mı?" sorusudur Oyle ya. hemen hemen hepı mızde bu tur davranışlara sık sık rastlanmaktadır Ancak uzmanlar ayrıntılara ozen gosteren bırı ıle bu davra nışları elınde olmadan aşı rıya vardırarak yaşamını zehır eden bırı arasında dağlar kadar fark oldugu na dıkkat çe kıyorlar Ornegın ışınız de gösterdığınız bu tur sağlıklı bır takıntı çok dd olumlu so nuçlar doğu rabılır Ge nellıkle, boylesı bır kılı kırk yarma bır ovunç konusu olabıhr Takıntıları olanlar ıse, tam tersıne, bu davranış larından oturu hıçbır ya rar sağlamazlar Bu hastalığın Batı'ya oz gu bır yonu de yoktur. Isveç'ten Çın ya da Sudan'a, herkesı aynı bıçımde etkıler Hastalığın boylesine kozmopolıt bır yapıya sahıp olması ve her ulustan ınsanı ay nı bıçımde etkılemesı onun evrimsel kokenlerı konusuna bır ışık tutabılır Balı adasını ele alalım. Bu adanın yerlılerı, bellı bır duzen ıçınde, yonutları çı çeklerle bezemek gıbı, Hındu ınancının gunluk yaşama yansıyan bellı torenlerı yerıne getırırler Eğer takıntı hastalığı gundelık uygulamaların aşırıya vardırılmasına neden oluyorsa, o zaman bu hastalığı olan Balılılerın yaşamlarını her gun saatlerce yonut susleyerek geçırme lerı gerekır Oysa kı, durum hıç de oyle degıldır Kalıfornıya Unıversıtesf nden Robert Lemelson ıle Rapaport henuz yayımlanmamış olan durum ıncelemelerın de takıntıları olan yırmıyı aşkın Balılının tıpkı Batı'da gorulen turde davranışlar sergıledıklerını, onların da sureklı yıkanma, sayı sayma, kapının kılıtlı olup olmadıgına bakma gıbı davranışlar sergıledıklerını ortaya koyuyorlar Gerçekten de, her ulusta bu tur rahatsızlığın belırtısı olan çok sayıda davranış, aşırıya vardırılmadığı surece, yaşamsal kımı yararlar sağlayabılır Bu davranışlar, evrimsel dırımbılım uzmanlarının deyımıyle, uyarlanabılır davranışlardır llkçağda yaşayan atalarımız sağlık konusuna daha çok eğılmış, yabanıl hayvan ve benzerı tehlıkelere karşı daha çok onlem almış olsalardı, daha uzun yaşama ve genlerını bır sonrakı kuşağa aktarma olasılığı da o denlı yuksek olabılırdı Tum bu torensel suslenmeler ve ortalıkta gezınmelerın zaman zaman boşa harcanan bır guç olarak değerlendırıleceğı çok doğru, ama bu davranışlar bıreylerın kımı olayları zarar gormeden atlatma larına neden olmuştur Çevrede meydana gelen degışıklıklerın sık sık denetlen mesı ve arada sırada savunma amaçlı torenlerle ılgılenılmesı hıç de kotu bır şey degıldır Sorun, bu davranışların asla gemlenmemesı durumunda ortaya çıkar Kurama gore takıntılı davranışlar sergıleyen kışılerde "bır şeylerın olduğunu ' ha ber veren ve yıkanma, kılıt denetımı gıbı savunma amaçlı davranışları ateşleyen beyın devrelerı, bırakın korumayı, kışıyı çok daha guç durumda bırakırlar Bu tur hastaları en çok rahatsız eden şey, onları kemıren "bır şeylerın yolunda gıtmedığı" duygusudur Son bırkaç yıldır Alabama Unıversıtes'nden Lewıs Baxter, Kalıfornıya Unıversıtesı'nden Jeffrey Schvvartz ve Ulusal Ruh Sağlığı Enstıtusu'nden Susan Swe do sinır sıstemınde boylesı bıtmek u mek bılmez bır kaygıya yol açan bc luklar konusunda ıpuçları elde etı başladılar Bu konuda en buyuk yaı cıları beyındekı farklı bolgelerdekı ( etkınlığı gosteren Pozıtron Yayılıml mografı (PYT) yontemı oldu Garıp oldugu denlı buyuleyıcı bu tırmalarda uzmanlar sureklı olarak h larla konuşarak onlardakı belırtılerı «s zune çıkartmaya çalışıyorlar John'uı rumunda onun kısa bır surc onco ketten bır paket yulaf ezmesı aldığın sayması ıstenır ve elıne paranın ustı rılır John'da kaygılar ve sureklı den< ler başlar başlamaz, uzmanlar PYT < nından neler olup bıttığını ızlemeyp V lurlar eşitli amşı alışkanhklaı heynin çok ) nın /. Aduğunu ortaya Sağlıklı beyınlerdekı etkınlığın nı farklılıklar sergıledığının belırlenı amacıyla araştırmacılar gonullu dene de takıntılı bıreylerın yaşadıkları aşır sınme ve kaygı turundekı kımı duyc uyandırrnaya çalışırlar Orneğın, tıh uyandırmak ıçın, normal deneklerdeı bır tuvalet oykusunu okumaları ıst Bu oykude ınsanın akla hayale getıre ceğı her şS/ vardır Deneklerden, ço kıştıklarını ve bu ığrenç tuvaletı ku maktan başka çıkar yolları olmadığın şunmelerı ıstenır Bır başka deneydt deneklerden çocuklarının kaçırıldıgın şunmelerı ıstenerek kaygı duygusu u dırılır Sonuçta hemen hemen aynı duyc, yaşayan takıntılı denekler ıle saglıl arasında belırgın farklılıklar oldugu c lur Takıntılı bıreylerde beynın ıkı bc sınde aşırı bır etkınlığe tanık olunur bolgelerden bır tanesı karar verme. gular ve tasarlama gıbı "ust duzpy levlerde etkılı olan alın lobunun bır k otekı ıse, beynın daha ıç kesımler yer alan ve daha ılkel ışlevlerden son olan sınır duğumlerı Dış dunyada şeylerın olduğunu", bırtakım değışırr 5476