Katalog

BİLGİSAYAR DÜNYASI ji iizemne... Demokrasi ve ekoloji ii Demokrasinin gelişmesi için ekonomik kalkınmayı ön plana çıkaran yaklaşım; çevre sorunlarını önleme bilincinin yerleştirilmesi için de ekonomik kalkınma önşartını beraberinde getirmektedir. I u denemede, demokratık yonetım kbıçımının temel ozellıklerı ve eko"loji (çevre bılım) arasındakı benzerlıkler ve kader bırlığı vurgulanmaya çalışılacaktır Bıreye tanınan mulkıyet hakkının gırışım ozgurluğu, sureç ıçınde, çevre sorunlarını meydana getırmış ve çevre hak kı, yukarıda sayılan özgurluklerı sınırlandıran bır kuram ıçınde gelışme gostermıştır öncelerı, ınsanı merkez alan Insanoğlunun ekonomik faalıyetlerı, gıderek doğa merkezlı bır yapıya (ekocentrık) donuşum eğılımındedır Burtland Raporu (Ortak Geleceğımız) ıle bu ıkısı arasında bır yol ızlemış ve "Surdurulebılır Kalkınma" kavramını gundeme getırmıştır Doğa ve ınsan faktoru arasındakı dengeyı arayan boylesıne bır oydaşma toplumsal katılımı, uzlaşmayı ve ekonomı ıle ekoloji arasındakı dengeyı de beraberinde getırecek bır yaklaşımın habercısıdır Insan mutluluğu faktorunu ıhmal eden bır demokrasi olmayacağı gıbı, bır çevre ve ekonomı anlayışı da olamaz Demokrasinin temelı uzerıne ıdarı yapılarını şekıl lendıren ülkelerde görduğümuz glbı, ınsan merkezlı bu gelışım zaman ıçersınde kendı kamusal alanını d o ğ u r m u ş t u r Açıktır kı, bu kamu alanı, çevresel ve doğal değerler Ile çakışık bır yapı göstermektedır Bu bakımdan her ıkı konumda da gelınen nokta ve amaçlar arasında çakışık bır uygulama alanı ortaya çıkmaktadır Demokrasinin gelişmesi ıçın ekonomik kalkınmayı on plana çıkaran yaklaşım çevre sorunlarını önleme bılıncının yerleştirilmesi ıçın de ekonomik kalkınma önşartını beraberinde getirmektedir Buradakı açmaz, çevre veya ekolojık tahrı batın geri dönuşumu olmayan bır surecı getırmesıdır Gayrı Safı Mıllı Hasılası yuksek olan toplumlarda çevre etığı ve çevreyı gelıştırıcı yasal, yonetsel önlemlerın alınması daha etkılıdır Fakat kalkı nırken çevreyı korumak ve demokratıkleşmeyı sağlamak ne denlı karamsar ol masak da bır zorunluluğu da beraberinde getirmektedir Gerçek demokrasılerde karar oluşumu (karar alma değıl) bır surecı gerektırır Gelışmekte olan ülkelerde yaygın olan temsılı demokrasılerde karar, merkezı ağırlıktadır ve marjınal grupların karara katılımı sınırlıdır Katılımcı demokrasıler ıse oluşan sureç sonunda asgarı muşte reklerde bırleşılen bır kararı gerektırır Sorunun tanımlanmasına ve çozume bu sureç ıçınde, çoğulcu sıvıl toplum, sendıka ve derneklerın sıyası ıktıdarı denetlemesı ıle yaklaşılır Ekolojık planlama dısıplını ıçın de aynı benzetme yapılabılır Başlangıçta amacı bellı olan statık, merkezı yönetım gudumundekı, ınsanlara parsel bazına kadar nasıl yaşanacağını gosteren otorıter bır fızıksel planlama yaklaşımı sureç ıçınde planlamaya ekolojık gırdılerın de katılması nedenıyle, amacın sureç ıçerısınde farklı ekolojık bıleşenler tarafından saptanacağı, demokratık kıtle örgutlerıyle oydaşma surecıne kayma eğılımındedır (esnek planlama yaklaşımı). Onemlı olan bu bıleşenlerı keşfetmek, çokseslılığı yaşatmak ve bılgı transferlnı demokratık mekanızmalarla sağlamaktır Sozunu ettığımız demokrasinin vazgeçılmez öğelerı olan yerel yonetım ve sıvıl toplum örgutlerının gelışımı, bu örgutlerın, çevre sorunlarının onlenmesı çevre kaygılarının o yörelerde yaşayanların ortak sorunu olduğu paydasında hareketle amaçlarını karar sureçlerın yerelleştırılmesı yoluyla çeşıtlendırebılmesıyle de yakından ılgılıdır "Yonetımın tek merkezde toplanmasının onlenmesı ve yerelleşme ıle yalnızca sıyasal özgurlukler guvence altına alınmakla kalmayacak aynı zamanda yurttaşların kendı yörelerınln ortak sorunlarıyla çevrelerlyle daha yakından ılgılenmelerı de sağlanmış olacaktır Turkıye'de kımı çevre orgutlerı ve gonullu kuruluşların çevre sloganı altında, mevcut ekonomik duzene alternatıf çözumler uretmesı eğer geçmışte bellı bır sıyası akıma bağlı kışıler tarafından yapılıyor ve sahıplenıyorsa (temsıl edıhyorsa) bu bır tesaduf değıldır Çevre sıyasallaştırılmalıdır Çevre sorunları, yerel ve merkezı ıktıdar ılışkılerının altında yatan toplumsal ve sıyası çıkarlarla yakından ılışkılı bır toplumsal olaydır ABD'de 196O'lı yıllarda başlayan toplumsal protesto hareketlerı daha sonra çevrecı hareketlere donuşmuştur Turkıye'nın de bu tur gelışım surecı ıçınde olduğu gozlenmektedır Ekoloji sorunu, sıyası sureç ıçınde onemlı bır rol oynamakta ve toplumsal değışımın en onemlı eksenlerınden bırını oluşturmaktadır (Manual Castels Kentsınıf ıktıdar, 12) Demokrasi bır yaşam bıçımıdır Bu yaşam bıçımlnın surdurulebılmesı ıçın önce yaşama alanına sahıp çıkabılmek gerekır Bu nedenle halk, ılk önce çevresıne sonra demokrasıye sahıp çıkacaktır Bunu yapmanın temel koşulu demokrasıyı olduğu gıbı ekolojık dengelerı de koru mayı hedefleyen grupların oluşturacağı demokratık kıtle örgutlerıdır Boylelıkle, yurttaşların çevreye karşı sorumluluk duygularının gelıştırılmesının (Çevre Etığı) yanı sıra, farklı çakarların savunulması sayesınde toplumun baskıcı bır yonetıme kayması önlenecektır önümuzdekı yuzyıl, çevre sorunlarının, gundemın on sıralarını ışgal ettığı çok paıiak ve bır o kadar da geç bır yuzyıl olacaktır Mevcut temel çevre etığının ıktısadılıkten kurtarılması ve yenı bır topkım ve ahlak anlayışı uzerıne temellenen ekonomik bır buyume, demokrasinin de zaferı olacaktır Bır bakımdan bu ıkı kavram, kaderlerı ve ortak amaçları aynı olan bırbırlerı ıle karşılıklı ılışkılı bır kader bırhğını ıçınde barındırmaktadır Demokrasi gelıştıkçe çevre bıhncı, çevre bıhncı gelıştıkçe demokrasi de gelışecektır Çevre etığı, bu çoğunluğu ve katılımcılığı sağlamaya yonelık bıleşenlerden sadece bırıdır Demokrasi toplumsal sınıflar arasındakı oydaşma, ekoloji ıse, ınsan eylemlerı dahıl, abıyotık ve bıyotık tum çevre bıleşenlerı arasın dakı oydaşmadır Tum bu ekolojık kavramlar planlamada ne kadar lyı temsıl edılırse o kadar, ınsana dönuk sağlıklı çevreler ve demokrasıler de yaratma olanağı doğar Gazi Ünlversitesı Mühendislik Mlmarlık Fakültesı ları, motor ve aksamı, gemı ve denız araçları, tarım makıneleri ve traktörler, haberleşme cıhazları, uçak ve uzay araçları, tıb bı araçlar, optık cıhazlar ve buro araçları gıbı sermaye yoğun teknolo|isı standart laşmakta olan veya standartlaşmamış ve dolayısıyla surekll ArGe yapılması gereken urun ve sektorlerdır Buna karşın des tekleme slstemının seçılış krıterı nedenıyle, karşılaştırmalı ustunluklerı olmadığı Içın bu gıbı sektörlere destekleme yapılması söz konusu olmayacak, aksıne teknolojısı standartlaşmış ve genellıkle tarı ma dayalı ürünler ureten sektörlere destekleme gerçekleşecektır Bu durum ıkincı destekleme sıstemının sanayıde yapısal değışımı hedeflemedığını göstermektedır Ikı destekleme sıstemı arasındakı uyumsuzluk da bu noktada belırmektedır Bırıncı sıstemde enformatıkten, uzay araçlarına bırçok ıleri teknolojının desteklenmesı hedeflenırken ıkıncı sıstemde ulkenın mecut sanayı yapısını surdurmeye yönelık, teknolojısı standartlaşmış, tarıma dayalı sanayı urunlerı ureten sektorlerın desteklenmesı söz konusu olacaktır Bu, ArGe destekleme sıstemının stratejık bır teknoloji polıtıkasına dayanmadığını ortaya çıkarmaktadır Devlet belırlı bır teknoloji polıtıkası çer çevesınde sanayıde teknolojık değlşım surecıne mudahale edecekse, bu muda halenın daha seçıcı, stratejık, sanayıde yapısal değışımı hedefleyen ve ozellıkle de yenı teknolojılerı ve bebek sanayılerı teşvlk eden blr nitelık taşıması gerekır Bu noktada şu soru onem kazanmaktadır "Uluslararası fınans kuruluşlarının gudumunde ve bunların belırledığı kısıtlar ıçın de hazırlanmış bır Ar Ge destekleme sıs temı böyle blr yapısal değışımı ne derece arzulayabılır?" Bu soru uzerınde durma dan, a prıorı olarak Turkıye'nın bu sıstem sayesınde Asya Kaplan'ları olarak anılan ülkelerın arasına gırebıleceğı ıddıası, (6) bır lyl nlyet ifadesı olarak kalabılır * Yrd. Doç. Dr. M.U. I.I.B.F. Iktısat Bölümü 1 Turkıye de teknolo|ı polltlkasıyla llglll kapsamlı blr çahşma İçin bkz E Taymaz "Sanayl ve Teknoloji Polltlkalan Amaçlar ve Araçlar ODTU Gnlışme Vol ?0 * (Y. Şehir ve Bölge Plancısı) Bir teknoloji politika(sızlığı) belgesi: ARGE yardımına ilişkin kararlar Alkan Soyak* U luslararası Işbölumü, teknolojık gelışme alanında da kendını göstermektedır Gelışmış kapıtalıst ulkeler bu ışbolumu çerçevesınde, endustrıyel alanda yaşanan rekabetın ust sıralarında olabılmek ıçın yenı teknolojller gelıştırmek ve yenı teknoloji uretımı bağlamında Ar Ge'ye kaynak ayırmak durumundadır Azgehşmış ulkeler (AGU) Ise gelışmış ulkelerle aralarındakı teknolojık açığın da belırledığı bır bıçımde bu ulkenın gelıştırdığı teknolojılerı asımıle ve adapte etme, elde edılen teknolojının yenıden uretılmesı ve ılerlemesı gıbı faalıyetler doğrultusunda uluslararası teknolojık ış bolumu ıçınde yerıni almaktadır Tum bu faalıyetlerın olabılırlığı teknolojık yetenek de dahıl, teknotojık altyapı ve bunun belırledığı ArGe faalıyetlerının duzeyıne bağlıdır Bu noktada uluslararası ışbölumunun dışında kalmak ıstemeyen AGU'ler, fırmaların ve endustrılerın teknolojık değışım surecıne bır teknolo|i polıtıkası (1) doğrultusunda mudahale etmek zorundadır Yenı teknolojılerın uretımı ve mevcut tekno loıılerın yayılımı, ancak fırmaların, unıversıtelerın, yurtıçı araştırma ve teknoloji kuruluşlarının saçayaklarını oluşturduğu bır teknolojık sıstem (2) ıçersınde mumkun olabılıyorsa, böyle bır sıstem Içersınde teknoloji polıtıkasının temel araçlarmdan blrı olan ArGe faalıyetlerının devletın bazı kuruluşlarınca desteklenmesı ve organıze edılmesı krıtık bır öneme sahıptır Turkıye ıçın ise, gümrük bırlıği surecıyle bırlıkte Ar Ge dışında endustrıyel alandakı tum teşvık mekanızmalarının zaman ıçınde uygulamadan kaldırılacağı duşunulduğunde, Dış Tıcaret Musteşarlığı, Turkıye Teknolo|i Âraştırmaları Vakfı ve TUBİTAK ışbırlığı çerçevesınde hayata geçırılecek olan "Sanayı Kuruluşlarının ArGe projelerının Teşvık Edılmesı Uygulaması", çok daha krıtık bır onem arz etmektedır Uruguay Round Nıhaı Senedı'nın ArGe ye yonelık zorlayıcı hukumlerı doğrul tusunda, 1 Hazıran 1995 tarıhlı 22300 sayılı Resmı Gazete'de yayınlanarak yururlüğe gıren ArGe yardımına ılışkın karar Turkıye'nın 2000'lı yıllara doğru teknoloji polıtıkasını göstermesı açısından ılgı çekıcı bır belge nıtelığindedır Kararda Ar Ge destekleme sıstemlerı başlığı altında desteklemenın ıkı temel çerçevede yapılacağı belırtılmektedır Bı rıncısı, ArGe faalıyetlerınde bulunan kuruluşların proje bazında desteklenmesı, dığerı ıse urun gelıştırme ve stratejık odak konuları projelerıne sermaye desteğıdır Kararda ıkı destekleme sıstemının eşgudum ıçersınde çalışmasına yonelık duzenlemelerın alınması umıt edılirken, sıstemlerın oncelıklerı ve dayandığı krıterler bır bırlerıyle çelışmektedır Proje bazında destekleme sıstemınde, bazı teknolo|ilerı öncelıklı olarak destek kapsamına sokabılmek ıçın ılave destek maddesı oluşturulmuştur Buna göre, "sanayı kuruluşlarının, belırlı bır proje bazında desteklenen ArGe faalıyetının, en formatık, esnek uretım, ilerı malzeme teknolojılerı, gen muhendıslığı/biyoteknolojı, uzay ve havacılık alanlarında olması halınde sağlanan destek mıktarı % 20 oranında arttırılır" (3) bıçımınde bır ıfade kullanı larak, öncelikle desteklenmesı öngörülen teknolo|iler belırlenmıştır Urun gelıştırme ve stratejık odak konu ları projelerine sermaye desteğlnın amaçlandığı ıkıncı destekleme sıstemınde ıse, bu projelerın nıtelığl belırlenırken getlrllen krıter, ıkı sıstem arasındakl çellşkllerı de gun ışığına çıkarmaktadır Buna gore, "strate|ik odak konuları projelerı ulkemızde mevcut sanayı yapısı, teknoloji ve ınsan gucü bırikımı ve uluslararası karşılaştırmalı ustunluklerın dinamığı esas alınarak hangı alanlarda teknolojık projeler yurutulmesınde yarar bulunduğunu veya Ar Ge faalıyetlerının ulkemızde yaygınlaşması ıçın alınması gereken tedbırlerı tespıt eden projeîerdır" (4) Ikı destekleme sıstemının çelıştığı noktayı tespıt edebılmek ıçın Turkıye'nın mevcut sanayı yapısı ve uluslararası karşılaştırmalı ustunluklerının dınamıklerıne bakmak gerekır Uluslararası karşılaştırmalı ustunluklerın dınamığını belırlemeye yönellk blr çalışmada, (5) 198493 donemınde karşılaştırmalı us tunluk endeks değerlerı artan ve azalan urunler belırlenmıştır Çalış maya göre, belırlenen dönem ıçınde karşılaştırmalı ustünlük değerı artan urunler, margarın, bıtkısel ve hayvansal yağlar, çımento, demirçelık, TV, buzdolabı, elbıse, ıçgıyım ve dokuma, ısıtma ve aydınlatma cıhazları gıbı teknolojısı standartlaşmış veya standartlaşmakta olan ve genellıkle tarıma dayalı sanayı urunlerıdır Dığer taraftan kar şılaştırmalı dezavantaja sahıp bazı urunler ıse, elektrıklıelektrıksız makıneler, metal ışleme makınelerı, matbaa makinelerı, karayolu taşıt No 4 1993 2 Teknolojık slstem kjvramı Içın bkz B Carllson R Stanklevvıcz On the Nature Functlon and Tuchnologlcal Systems" Joumal 01 Evolullonary Economlcb Vol 1 No 2 1991 SResmıOazele Sayı 22300 1 Huıran 1995 s 34 4 Resml üazete s 34 Ji 5 O Kuçukahmetoğlu Urun Devrelerl Analızı ve Tur kıye Uzenne Blr deneme Yayımlanmamış Doktora Tezı MU SBE 19H6 Daha sonra bu çalışma yazar tarafından güncelleştlrılmlş ve 1994 yılına kadar getlrllmlştlr 6 Cumhurlyet 11 7 1995 Prof Dr Tosun Terzloglu Ile görüşme 5474