Katalog

GÖKYÜZÜ Gökyüzünde şenlik var: Işte HaleBopp 1995 yılında keşfedilip 1 Nisan 1997'den beri Güneş'e en yakın konum noktasından geçerek göz kamaştırıcı bir parlaklığa ulaşan HaleBopp ilgi çekiyor. Haldun I Menalı(*) H Gamze N. Menalı(**), tstanbul on bırkaç yılda Doğa bız amator astronomlara gerçekten çok comert davrandı Uçsuz bucaksız evrenın tum guzellıklerını araştırma yapabılmemız ıçın gozler önune serdı Önce 1994 yazın ıju ShoemakerLevy 9 kuyrukluyıldızının Jupıter yuzeyıne çarpması, daha sonra 1996 baharında uzayın derınlerınden bırdpnbıre çıkıp gelıveren Hyakutake kuyrukluyıldızı (KY), bu yıl da 1995 yazında keşfedilip uzun suredır ızlenen ve 1 Nısan 1997 den berı (Guneş'e en yakın konum) noktasından geçerek goz kamaştırıcı bır parlaklığa ulaşan HaleBopp KY'ı Daha sonuk gorunen ve bu nedenle kamuoyu nun ılgısını dığerlerı kadar çekemeyen Kopff, Tabur, VVİrtanen ve Wild 2 KY'ları da cabası Bır amator astronom daha fazla ne ısteyebılır kı? buldular KY Guneş Sıstemı'nın kenarına doğru olan yolculuğuna başlarken bılım adamla rı Şubat 1998 de Kanarya Adaları nda yapacakları toplantıya hazırlanmaya başla mışlardır Bu toplantının amacı dunya uzerınde yapılan tum gozlemlerın bır araya getırılerek katılan bılım adamlarının arasında bılgı ahşverışınde bulunulmasını sağlamaktır S Dünyada HaleBopp Gözlemleri Mart ayının ortasından Mayıs başına dek her gece yaklaşık 2 yay derecesı (dolunayın gorunur çapının 4 katı) kadar hızla dogu guneydoğu yönunde ılerleyen Hale Bopp'u gokyuzunu tanımayanlar da gore bıldıler Kuzeybatı ufkunda, gun batımından sonra çıplak gözle görulmeye başlayan KY, alacakaranlığın bıtımınden nere deyse uç saat sonrasına kadar ufkun uzerınde kaldı Toz bakımından daha zengın olan Hale Bopp'un kuyruğu Hyakutake den daha parlak gorunmekle beraber dunyadan bakış açısı nedenıyle hıçbır zaman Hyakutake'nın kuyruğunun uzunluğu na erışemedı HaleBopp Mayıs ayında enberı noktasından hızla uzaklaşmıştır Guneş'e olan uzakhgı 1 05 A B 'den (Astronomı Bırımı Dunya nın Guneş e 149 5 mılyon km olan ortalama uzaklıdı) 1 38 A B ye, Dunya ya olan uzaklığı ıse 1 77 A B den 2 26 A B 'ye çıkmıştır Mayıs'ın 1'ınde alacakaranlık bıtımınde batı ufkunun 12° kadar yukarısında bulunan HaleBopp ay sonunda Guneş batışından ancak yarım saat sonra ufukta kaybolmuştur Bu tarıhten sonra ancak Guney Yarıkure'dekı gozlemcıler tarafından gozlenmeye baş lanmıştır Sky and Telescope dergısı yazarı ve deneyımlı KY gözlemcısı John E. Bortle, Hale Bopp'un Mart ve Nı san ayları boyunca 1 ıncı kadırden daha parlak goru nerek tarıh boyunca bılınen KY'lar ıçınde en uzun sure parlak kalma rekorunu kırdığını belırtmektedır HaleBopp bugune dek en çok gozlenen KY unvanını da almıştır Ingılız Astronomı Bır lığı (BAA) KY Bolumu Yonetıcısı Jonathan D. Shanklın Nısan ayında bıze yolladığı mektuplarda, dunyadakı amator gozlemcılerden son 40 yılda tum KY'lar ıçın gelen 20,000 gozlem raporuna karşılık, sadece HaleBopp ıçın 1,500'u aşkın rapor al dığını yazıyordu llk bilimsel veriler ABD de Lovvell Gozlemevi'ndekı araştırmacılar Şubat ayında KY'ın sanıyede 400 ton toz ıle 60 ıla 90 ton su puskurttuğunu qozledıler Buna gore HaleBopp Halley KY dan 200 kez daha fazla toz ve 20 kez daha fazla su atmaktaydı Geçen yıl gorunen Hyakutake ye gore ıse bu oranlar 100 ve 50 kat olarak ortaya çıkıyordu Bu olçude fazla madde atabılmesı ıçın KY'ın çe kırdek çapının en az 30 km olması gerektığı de hesaplandı Fransız astronom Jean Lecacheux lıderlığındekı bır grup ıse, Pıc du Mıdı Gozlemevı'nde KY ın madde atışı huzmelerınden bırı uzerınde yaptıkları çalışma ıle Hale Bopp un çekırdeğının kendı etrafında 1147 saatte bır donduğunu hesapladı Ayrıca çekırdekten kopan tozların oluştur duğu dalgacıkların Guneş yonune doğru sanıyede 300 metre hızla uzaklaştıklarını 22 Nisan 1997, Saklıkent Antalya. 3570 mm f/3.5 mercek ıle. TYS 20.3021.15. 20 sanıye poz sunesı. Sabıt uçayak uzerınde. KY'nın batmak uzere olduğu tepe, Turk bayrağı ve bina dolunay çevresındekı ayışığı tarafından aydınlatılmıştır. Uç ayda toplam 25 gozlem seansımız boyunca KY'ın once parlaklaşıp, sonra yenıden sonukleştığıne tanık olduk Aşağıdakı ozet tabloda goreceğınız gıbı, KY'ın kuyrugu enberı geçışı oncesınde batı yonune donuk ıken, enberı geçışını takıben doğuya çevrıldı Dığer bır değışle, Guneş e yaklaşırken çekırdeğın arkasında yer alan kuyruk uzaklaşırken Guneş'ten ters tarafta çekırdeğın onunde bulunuyordu Bunun nedenı KY'ın çekırdeğınden çıkan gaz ve tozların Guneş ruzgârı dedığımız duşuk yoğunlukta elektron ve proton gıbı yuklu parçacıkların etkısıyle Guneş'ten uzağa doğru suruklenmesıdır KY ıkı ay boyunca Istanbul'dan gorunen ufuk duzlemının yaklaşık 20° 25° kadar uzerınde kaldı (bır kol boyunca uzattığınız bır/bırbuçuk karış kadar) Gorsel ve fotoğrafık gozlem sonuçlarımızı geçen yıl olduğu gıbı yurtdışında uye luş tarafından ıletıldı Gozlemlerımızın ozet halındekı sonuçlarını aşağıdakı tabloda bulabılırsınız HaleBopp Gözlem Sonuçlarımız Geçen yıl 6'ıncı kadırden parladığında sadece yedı gun ınceleyebıldığımız KY, bu yıl bahar aylarında başlıca gozlem hedefımızı oluş turdu özellıkle Mart ve Nısan aylarında maksımum parlaklığa ulaşan KY'ı hava nın açık olduğu her sabah ve gece gozledık Gozlem lerımızın çoğunu, KY çok parlak olduğu ıçın şehır dışı na gıtmeye gerek kalmaksızın, Istanbul'un merkezı sa yılabılecek Mecıdıyekoy'dekı evımızde gerçekleştırdık Ocak ve Şubat aylarında havanın kapalı ve KY ın ufuk duzlemıne yakın olması ne denıyle gozlem yapamadığımızdan geçen yıl Hyakutake yı beklerken olduğu gıbı strese gırmıştık Yuzyılımızın bu muhteşem gokcısmının en parlak gorunuşunu kaçırmamalıydık Bırkaç hafta sabahları gun doğmadan kalkarak, havanın bulutlu olduğunu gorup husrana uğradık ama vazgeçmedık Sonunda 3 Mart sabahı odulumuze kavuştuk O sabah 4 20 cıva rında kalkıp doğu ufkuna bır goz attığımızda gozlerımıze ınanamadık Hale Bopp vakur bır edayla ufkun uzerınde bır unlem ışaretı gıbı duruyor ve gelen sabahı karşı lamaya hazırlanıyordu Derhal durbunlerımıze koştuk Gamze'nın ılk farkettığı komanın kuyruğa bağlandığı yerın vırgul gıbı Kuyruk K o ıı u m Koma çengel şeklınde SBBt Tarlh Kadir Çapı Uzunlu flçıtı kıvrık durma sıydı Bu bağlantıya "golf 0.5 25 300 0 SMnrt 3:30 2.5 sopası" adını 3 17:20 0.2 20 13 " 320 o takarak KY Iı teraturune yenı 0.5 18 " 20 17:25 2.5 « 375 0 bır terım ekledı 1 7:40 2.5 27 " t.O 15 340 0 Daha sonraları 15 17:45 3.3 25 0 0.2 6 Nlsaıı yurtdışından al24 . dığımız yayınlar 1 B: 1 0 04 2D 6 45 o ve yazışmaları0.4 1B 35 15 3 45 0 25 ' mız sonucun 2 0.5 15 18:3Û 28 ' 55 o da, bu gorunuşun çekırdek 0.9 1.5 15 70 o 5 19:0 • > ten çıkan gazMeyıt ların merkez et 1 15 11 ' 1.2 80 0 10:35 rafında bırıkmeEvrensel Zaman (EZ): Ingıltere'de Greenwhıch Gozlemevı baş sıyle kuyruğu langıç mendyenındekı saat Turkıye Yaz Saatı ıle EZ arasında uç saat oluşturmasın dan meydana lık bır fark vardır Karşı Kuyruk: (Ing antıtaıl) Genellıkle KYI'ann enberı noktasındangeldığı ortaya geçmesınden sonra ortaya çıkan ve açısal nedenlerle komanın ters çıktı 125° ve doğrultusunda duruyormuş gıbı gorunen kuyruk 195° konum Koma Çapı: KY'ın gorunur koma çapı yay dakıkası cınsındendır açılarında ıkı Konum Açısı: KY'ın kuyruğunun gokyuzunun kuzey yonuyle yaptı adet gaz fışkırğı açtnın derecesı (Kuzey 0°, Doğu 90°, Guney 180°, Batı 270°) masını 108 Kuyruk Uzunluğu: KY'ın tozlardan oluşan kuyruğunun yay dere mm'lık telesko cesı cınsınden uzunluğu bumuzla açıkça gorebıldık llk gozlemımızden son gune kadar olduğu gıbı, kuyruğun dosı olduğumuz Ingılız, Amerıkan ve Macar ğu tarafı daha parlak ve belırgın duruyor astronomı kuruluşları ıle Sky and Telesdu Çekırdeğın çevresındekı merkezı kısım cope ve Astronomy dergılerıne ıleterek ıse yıldızımsı bır gorunum ıçındeydı yayımlanmasını sağladık Gozlemlerımız KY eksı parlaklığa beklenıldığı gıbı Dunayrıca Internet uzerınde Dennıs VVard'ın ya'ya ve Guneş'e en yakın geçtığı sıralar Sılıcon Sky, John B Callender'ın Amateur da (sırasıyla, 25 Mart ve 1 Nısan) ulaştı Astronomy Observers Log ve BAA KY BoTablodan ızleneceğı gıbı KY'ın parlaklığı lumu sıtesınde de yayımlandı ve ABD'de Mart ayı sonunda 1 ıncı kadıre kadar yukMerkezı Astronomı Telgrafları Burosu seldı (CBAT)'nun bılgı bankasına yıne bu kuru 5398