Katalog

İ N S A N VE Z E K A Liderlik açısından pratik zekânın erdemleri Pratik zekâ, yakın vadeli acil çözümlerin anahtarı olarak görülebilir. Pratik zekâ, bazen uzak çözümlere de ışık tutar. Hele; yaşamın bazı alanları, pratik zekâ ürünü çözümler bekler. Dr. Sinan Çaya B ır psıkıyatrı e! kıtabı zekâyı "anlama, yargılama ve soyutlâmalar yapma melekesı" olarak tanımlıyor Sonra devam edıyor "Zekânın çeşıtlı formları ayırdedılebılır Bazı zekâlar her şeyın pratik tarafına yonelırler Herhangı bır duruma kendılerını kolayca uyarlayabılırler Dığer bazı zekâlar soyut duşunceye ve kuramlara yatkındırlar" (Morganthaler et Forel, 1940 20) Çok ılerı derecede eğıtıme sahıp bazı kışıler vardır Yapıcı ve becerıklı değıllerdır Bu kışılerın soyut zekâları ıçın bunu soylemek zordur Pratik zekâ genelde layık olduğu derecede takdır gormuyor Hafıfe alınıyor. Oysa somut getırılerın, ılerlemelerın, ıcraatların altında hep pratik zekâ bulunur Uygulama bulamayacak ozellıkte soyut ve felsefhı duşunceler, haşmetlı kuramlar ıse bır utopya olarak kalırlar Gerçek ve faydalı olmanın getıreceğı kıymete burunemezler lendırıcıgelıştırıcı (assessordeveloper) roludur kı fıkırlerı pratik ve gundelık ışlerlığe geçırecek yol yordamları bulmakla ılgılıdır Bu ışlevı ustlenen eleman, hep tasarlanan yenılıklerı pıyasanın nasıl ka bul edebıleceğını sorgular Geçerlılık konusu ustunde durur Ona gore de sınamalarını devamlı olarak pratik kJ6taslara dayandırmaya bakar (Brown, Ocak 1995, ss. 1617'denozet). Psıkolojının pratik yorumuyla ılgılı yaşanmış bır örnek olay da ılgınçtır (Psıkı yatrı profesoru) Belli (1981) nakletmıştı Yıllar once Adana hayvanat bahçesınde bır yavru maymun, kafesı temızlenırken, bakıcısının elınden kaçıyor Bır ağaca tırmanıyor Çağrılınca donmuyor. Muz 1988 118} Tekın Alp "Le Kemalısme" adlı esennde (1937) Ataturk'un sofrasını da guzel bır yakıştırmayla "Pratik Çankaya Okulu" olarak nıtelıyor Tarıh devrımı gereğınce Furk Tarıhını Tetkık Cemıyetı'nın (1931) kuruluş hazırlıklarından bahsederken şoyle yazıyor "Son dort yılın dığer bır çok devrım hareketlerı gıbı önculer hızlarını Pratik Çankaya Okulu'ndan alıyorlardı Kampanyanın başından ıtıbaren Çankaya'nın mudavımlerı gece gunduz sadece Turk tarıhını konuşur olmuşlardı" Hızlı atılımlar ıçın cumhurıyetın başlangıcında pratik anlayışlar elzemdı Mesela mıllı eğıtım konusu oncelıklıydı Ahmet Mumcu'yu (1976 189) dınleyelım "Koylunun aydınlık duşuncelere bır an önce kavuşması hususunda en pratik bır çozum olarak Ata şunu ortaya atmıştır or dudan terhıs edılmış açıkgöz onbaşı ve çavuşlardan faydalanmak olabılırdı. Bu yol denenmış, yedı bın eskı çavuş ve onbaşı koylere eğıtmen olarak gonderılmıştır" ozel ustalık bılgısı ,pratik zekâyla ıçıçe bır kavramdır "Knowhow" bır şeyı ıcra etmenın açıkça oğretılemeyen ve çoğu kez hıç soze dokulmeyen gızıl ve sessız bılgısıdır Kıtaptakı tarıfe gore pışen ye meğın, usta aşçının elınden çıkan yeme ğe benzemeyışı bundandır (Collın, 1994 286). Profesor Versan bır hukuk dersınde "knowhow"un bu ozellığı ıle hukuksal anlamda telıf kapsamına alınma zorluğundan bahsetmıştı (çok lyı bır cerrahın organları santımle değıl, karış parmak hesabıyla olçmesı gıbı, "belkı abartmalı ama doğru" ornekler getırmıştı) Pratikliğin Askerî Önemi Pratik zekânın askerlıktekı anlamı ve onemı ıse bambaşkadır Çunku asker ocağında çok değışık eğıtım duzeyınde kı kışılere bır şeyler anlatıp oğretmek söz konusudur Yanı rutbelı şahısla tahsılı kıt er arasın da ıletışım sorununun aşılması lazımdır Orgeneral Aktulga bu konuya bır kon feransında (22 Aralık 1995), Cüceloğlu'nun "Insan Insana" adlı eserıne atıf yaparak değınmıştı "lletışımde kod gonderıcının bır deneyım bolgesı vardır Kod çozucunun, yanı mesajı alanın bır deneyım bölgesı vardır Bu ıkısının deneyım bolgelerı ne kadar çok ortüşurse ıletışım o kadar sağlıklıdır Askerı karşınıza alıyorsunuz Deneyım bolgesı dar Sız kalkar da bılımsel tabır lerle bır mesaj vermeye çalışırsanız onun algılaması mumkun değıl Iletışım, za man, kaynak ısraf olur" Ona gore de askerlıkte mesajlar erlere benzetmelerle, orneklerle ve basıte ındırgeyerek verılır öğretmen edasıyla bır yaklaşım yeğlenır Emır tekrarıyla gerıbıldırım sağlanır Bır gazete haberınde (Mıllıyet, 12 Şu bat 1996) Ege Ordusu'nda, komutanlığın önculuğuyle aıle planlaması eğıtımının nasıl pratıkleştırıldığı anlatılıyordu Buluş çok etkılı Uç renklı, yırmı sekız boncuklu bır tespıh var Imameden hemen sonra başlayan beş sarı boncuk hastalık (hayız) donemını bıldırıyor Son ra beş yeşıl, yedı kırmızı boncuk gelıyor En son onbır yeşıl boncukla gene başlangıç noktasına varılıyor Çevrım tamamlanıyor "Kırmızı" gunlerde gebelık olasılığı çok "Yeşıl" gunler guvencelı Tıbbın hıjyen (koruyucu hekımlık) alanı da askerlıkte pratik anlam kazanır Zor koşullarda bu gereklıdır Arazıde, ordugâhta her şey tedarık edılemeyebılır Sakal traşından sonra kolonya yoksa cılde tuz basılabılır Içme suyu mıkropluysa kıreçle dezenfekte edılebılır ["Kı reç kaymağı askerî kıtalar, bır yere bırıkmış ınsanlar, kamp yapanlar vb tarafın dan suları geçıcı olarak korumak uzere dezenfekte etmekte kullanılır Pratik bır usul, bır çay kaşığı kıreç kaymağını bır pınt (473 cm3) suda erıtmektır Bu mahlülden (çözeltı) bır çay kaşığı dolusu on galon suya atılıp yarım saat bekletılırse tehlıkesızce ıçılebılır" (Sımıllıe, 1948 111)] Devlet Adamı ve Pratik Zekâ Sıradan kışı, buyuk mevkı sahıbı ınsanların her dakıka buyuk fıkırlerle boğuştuklarını sanır Gunluk sorunları onemsemedıklerını duşunur öyle mev kılı bırıyle sohbet fırsatı bulunca da hayal kırıklığı yaşayabılırler Çunku karşılarındakı adam bekledıklerı gıbı bır özdeyış "yumurtlamıyordur"1 Oysa her şeyın bır zamanı, zemını var dır denır "Buyuk adamın" buyuk meşgalelerı vardır Ama ayrıca çevresındekı yakın etkıler, gundelık kaygılarla, "onemsız ve kuçuk" ışlerle de ılgılıdır Bu, gerçekçı olmanın gereğıdır Eskı Sovyet lıderı Brejnev'ın anıları yayımlandığında okurlar hayrete duşmuş ler Çunku yazdıkları şoyle şeylermış Bır gun Podgornı ıle futbol ve hokeyden konuşmuş Domıno oynamış Bır oğle yemeğınde borç çorbası ıçmış Bır gun ava gıdıp otuz dort tane kaz vurmuş Sırke gıtmış (Cumhurıyet, 03 Hazıran 1994) Şımdı Brejnev bunları yapmasa mıydı? Öunlerının her anında nukleer fuzelerı, soğuk savaşı mıduşunseydı? Kaldı kı her karmaşık oluşum sonuçta basıtlerın bır toplamı ve/veya bıleşımı değıl mıdır? Ustelık kompleks durumları çoğu kez bır anlamda yalına ve basıte ındırıp çozumlemek (tahlıl) olanaklıdır. Savaşlarda Pratik Komutanlar gösterıyorlar, oralı olmuyor Derken bakıcı oradan geçen bır çocuklu bayandan bır rıcada bulunuyor Bayanın bebeğını kucağına alıp sevmeye başlıyor Zavallı maymun yavrusu koşa koşa ağaçtan ınıp bakıcının kollarına atlıyor1 Soylenceye gore Istanbul'un fethınden sonra Osmanlılar şehrın en havadar mevkıını şoyle saptamışlar Hakım tepelere dırekler uzerınde taze koyun cığerlerı asıp bırakmışlar En geç kokuşan cı ğerlerı asıp bakmışlar En geç kokuşan cığerın bulunduğu yere sarayı ınşa etme kararı almışlar Bilimselliğin Pratik Yönü G Dılmen'ın "Bağdat Hatun" adlı oyununda Bahadır Han buyucu kadına sorar "Ağulanmış (zehırlenmış) bır ınsanın ağulandığı nasıl anlaşılır?" Buyucu kadın yanıtlar "Cesedın mıdesı kopeğe atılır Köpek o saat geberırse " (Bağdat Hatun burada sozu kezer) Işte Adlî Tıp dalına pratik bır bakışl Bugun yonetım bılımlerınde çok rağbet goren yenı bır kavram, ekıp ruhunun önemını vurgular Margerison McCann, ekıp yonetım çarkı modelınde bellı elemanlara bellı ışlevler ongorulur (Danışmanraportor yaratıcı yenılıkçı, araştırıcııyıleştırıcı, örgutçuteşvıkçı, uretıcısonuçlandırıcı, denetçımuayenecı, koruyucututucu ve nıhayet çarkın merkezınde ırtıbatçı rollerı gıbı). Ekıptekı bu anahtar rollerden bır tanesı de değer ıtik zekâ genelde layık olduğu 'derecede takdir görmüyor. Hafrfe alınıyor. Oysa somut getirilerîn, ileriemelerin, icraatlann altında hep pratik zekâ bulunur. Teknolojiye Pratik Katkılar Pratik zekâ bazen ılerı teknolojılere de umulmadık ıvmeler getırmıştır Ingıltere'de lastığı bulan Goodyear .profesyonel kımyacı değıldı Erıtılmış tabı? kauçuk ıçıne bellı oranlarda kukurt karıştırarak deneme yanılmayla uygun kıvamda lastık elde ettı Lastık tabıı kauçuktan daha sert, dayanıklı ve kullanışlıydı (Noyan, 1976) Zaten sanayıde "knowhow" denılen Genç Cumhuriyetin Pratik Çözümleri Atatürk ınsanların fıkırlerıne çok kıy met verırdı Son kararı kendısı de alsa danışmayı yeğlerdı. Bır gun bu tutumunu eleştıren devlet erkanına şoyle demıştır "Ben, hıç olmadık adamlardan çok şeyler ogrenmışımdır Hıçbır kanaatı hakır gormemek lazımdır " (Erengıl, Mitchell ve Payne (4 Mart 1991) Körfez Savaşı'nın lojıstık altyapı hazırlıklarından sorumlu General Pagonıs'ın pratik yonunu tanıtmışlar General butun ısteklerı uç çarpı beş ınç boyutlarında kartlara yazılı olarak kabul ediyor Blr aralık bır bınbaşı beş çarpı sekız ınçlık bır kartı arada geçırmeye çalışmış Ama Pagonıs reddetmış. Gunde 12 saat mesaı ıle general yaklaşık yuz kartı değerlendırıyor Çoğuna yeşıl murekkeple "okey" (O K ) ıbaresını koyuyor Bazen "I g " (lutfen goruşelım), bazen "I a g " (lutfen acele goruşelım) de dıyor Sozlu sunuşlar mutfak saatı eşhğınde ve ıkı dakıkayla sınırlı olarak yapılıyor Sabahları en kıdemlı kırk subayına, asla yarım saatı geçmeyen bır brıfıng verıyor 5348