Katalog

Y E R B İ Lİ MLERİ de olan ana deprem (Şekil 4'te yıldızla belirtiliyor) yerel saatle 17:57'de olmuştur. Bu ana deprem arkasından da her büyük depremde olduğu gibi binlerce artçı deprem izledi ve büyüklükleri gittikçe azalarak haftalarca sürdü. öncü deprem aktivitesi her büyük depremden önce oluşan bir 3ab özellik değildir. Ancak bu öncü aktivitenin tanınması depremlerin önceden belirmesi açısından son derece önemlidir. Çoğunlukla ana deprem olduktan sonra özelliklerınin tanımı yapılabilen öncü depremlerin, günümüzde ABD ve Japonya'da çok ender de olsa tanınabildiği bazı örnekleri vardır (bkz. 1975 Haicheng, Çin depremi). Öncü deprem, ana deprem GOney ve artçı deprem sıralamasının zaman ıçindekı orüntüsünün (patŞekil 3. Dlnar depremi sırasında oluşan tern) tanınması sorunu sismoloji yer hareketlerinin Dinar Meteoroloji istasbiliminde önemli bir araştırma koyonunda kaydedilen kayıtlardan elde nusudur. Öncu deprem ile onu izedilen yatay parçacık hareketi. Grafikteki leyen büyük deprem örüntüsünde hareketler ivme olarak verilmiştir ve sısmologların ilgisını çeken en kayıdın ilk 10 saniyelik bölümü gösterilönemli unsur öncü depremlerin mlştir. Veriler Bayındırlık Iskan Bakanlığı büyük depremden önce aniden Deprem Araştırma Dairesi'nden alınmıştır. azalmasıdır. Bu aktivite azalmasının oluşturduğu sessizlik dönemikil 3) depremin karmaşık bir kırılma kane 'habercı zarnan' (precursor time) rakterinde olduğu söylenebilir. Depadı verilmektedir. Bu zamanın süresi rem büyüklüğüne oranla yeryüzünde ile ana depremin büyüklüğü ve öncü kaydedilen hareket uzun sürmüştür. depremlerin dağılımı arasındaki ilişkiKarmaşık kırılma bu gözlemı açıklayan lerle ilgili belirsizlikler daha birçok bir özellik olmakla birlikte bölgedeki araştırmanın yapılmasını gerektirmekkalın tortul yeryapısının oluşturduğu tedir. Bu amaçla depremselliği yüksek yüzey dalgalarının (bir tür deprem dalbölgelerde çok sayıda deprem istasgası) da kayıtın uzun sürmesıne katkısı yonları kurarak ve diğer jeofizik ölçüm olabileceği düşünülebılir. Hareketin yöntemleri kullanarak incelemeler yauzun sürmesinin etkilerinin yanı sıra, pılması önerilmektedır. Bir bölgede bu deprem sırasında çok yönlü ve bübeklenmeyen bir deprem aktivitesi yük genliklı hareketlerin yapılarda göbaşladığında konunun uzmanları tararülen hasarı arttırıcı bir rol oynadığı da fından daha önceden oluşturulmuş kosöylenebilir. Ancak bu olgu yapılarda mitenin çalışmaya başlaması ve çağsaptanan malzeme, işçilik ve mühendaş teknikler kullanan inceleme ekipledislik hatalarını örtecek bir unsur gibi rinin yerinde araştırma yapması gereanlaşılmamalıdır. kir. Dinar depremi, bilinen kayıtlara göre, öncü deprem aktivitesi Türkiye'de ilk kez deprem kayıtçıları ile saptanan Öncü deprem aktivitesi bir örnek depremdır. Şekil 4 dikkatle nasıl oldu? incelendiğinde ana depreme kadar olan süre içersindekı sessizlik dönemDinar depreminin en önemli özelliği lerinin bilimsel aeğeri önemli olan bir ana depremden önce büyüklüğü özellik olarak ortaya çıktığı görülmek4.6'ya kadar varabilen çok sayıda öntedir. Kataloglara göre 1925 Dinar, cü depremlerin olmasıdır. Şekil 4, Bo1934 Bingöl, 1941 Muğla, 1942 Bigağaziçi Üniversitesi Kandılli Rasathanediç, 1957 Fethiye, 1963 Burdur ve si ve Deprem Araştırma Enstitüsü'nün 1965 Salihli depremleri deprem istasarşivinden alınan Dinar deprem verileri yonlarının sayısının azlığı nedeniyle kullanılarak hazırlandı. Dinar bölgesinçok güvenilir bilgilerle desteklenmede öncü deprem etkinliği 20 Eylül mekle birlikte, öncü depremlerle ilişki1995 tarihinde başladı. 5 dakika içinde lendirilebilen bazı örnekler olarak sayı4 tane öncü deprem oluşturan bu etlabilir. Dinar depremi için elde edilen kinlik hemen durdu ve 25 Eylül 1995 jeolojik ve sismolojik bulgular gözötarihine kadar kaydedilecek kadar bününde bulundurularak Türkiye'de depyük bir etkinlik olmadı. Ikinci etkinlik remlerin uzun ve kısa dönemlerde iz2530 Eylül 1995 tarihleri arasında ollenmesi çahşmalarının arttırılmaşı da muş bu öncü deprem etkinliği dönemi konuyla ilgili uzmanlar arasındaki işbiriçinde en büyüğü 4.7 Richter liğinin güçlendirilmesinde yararlı olaölçeğinde olan 48 adet öncü deprem caktır. kaydedi. Bu depremlerden iki tanesı ana depremin oluşturduğu ivme hareketinin yarı değerine yakın ivme hareKaynaklar: keti oluşturdu ve bazı yapılarda hafif B.U. Kandillı Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü arşıvi, Internet: ftp://.bohasar oldu. Bu etkinlik 24 saat süreyle un.edu.tr/kandıllı/dınareq. durdu ve 1 Ekim 1995 tarihi sabahında Barka, A. 1997. Kişlsel görüşme. İTÜ Mayeniden başladı ve ana depreme kaden Fakültesı, Genel Jeolojı Anabılım Dalı. dar 8 tane daha öncü deprem oldu. Eyıdoflan, H. ve Barka, A. 1996. The 1 OcRichter ölçeğıne göre 6.1 büyüklüğüntober 1995 Dinar earthquake, SW Turkey. Torra Nova. 8, 479485. Kuzty Depremler Kuzey Kutbunu giineye sürükliiyor 1977'den bu yana meydana gelen depremlerin Kuzey Kutbunu, yüzyılda 6 santimetrelik bir hızla, Japonya'ya doğru ittiği ortaya atıldı . . . D unyanın hemen hemen her yanında sürekli meydana gelen depremler Kuzey Kutbunu giderek Japonya'ya doğru sürüklüyor. Bolonya Üniversitesi bilim adamı Giorgio Spada bunun, çoğu Pasıfik kıyısında meydana gelen yüksek ölçekli depremlerin kutbu depremlerin merkez üslerinde doğru çekmesıyle ılintili olduğunu ileri sürüyor. Geçtiğimiz yıl NASA Goddard Uzay Merkezi'nden Benjamin Chao ile birlikte çalışmalarını sürdüren Spada, depremlerin dunyanın dönüşünü nasıl etkilediğini anlamak amacıyla 1977 yılından bu yana meydana gelen tüm depremlerin kayıtlarına göz attı. Buna göre depremler yerkabuğunun ve bunun altındaki katmanın yer değıştırmesıne, ağırlığın farklı bir biçimde dağılmasına yol açıyordu. Yeryüzünün biçiminde meydana gelen bu bozulma, dunyanın dönüş ekseninin ve hızının da değişmesine neden olabılırdı. Chao ve ekibi 1977'den bu yana meydana gelen depremlerin Kuzey Kutbunu, yüzyılda 6 santimetrelik bir hızla, Japonya'ya doğru ittiğini ve aynı eğilimin son 100 yıldır meydana gelen depremler için de geçerli olduğunu ortaya koydu. Ne var ki, sürüklenmenin neden hep aynı yönde olduğu konusuna bir açıklama getiremedi. Chao yalnızca, dunyanın dönüşü ile depremlerin merkez üsleri arasında gizemli bir bağ olabileceğine dikkat çekti. Spada "sahnenin ardındaki" bir gerçeğe dikkat çeken Chao'nun bu görüşünden çok etkilendi. Ne var ki, tek tek depremleri inceleyip bunlann yarattığı etkilerı saptadığında, bu eğilimin yalnızca depremin şiddetinden kaynaklandığına tanık oldu. En büyük depremler yeryüzü E kabuğundaki bir levhanın bir başkasının altına kayması sonucunda meydana gelir. Bu tür bir deprem sırasında yerkabuğu ile altındaki katman hafifçe inip çıkar. Bu depremlerde ağırlığın yeniden daılımı farklı etmenlere dayanır. Ancak pada Kuzey Kutbunun deprem üssüne doğru sürüklenmesınde en çok kütle ağırlığının dağılımında meydana gelen farklılığın etkili olduğuna inanıyor. Büyük depremlerin çoğunun Pasifik kıyılarında meydana gelmesi, sürüklenmenin neden bu denli hafıf olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Kutuplarda depremlere bağlı olarak meydana gelen devinim öteki güçlü etkiler tarafnıdan yok edildiğinden, bu etkiyi bugüne dek doğrudan ölçen olmadı. Örneğin, ağırlığın yeryüzü üzerindeki dağılımı buzullar erıdikçe değışıyor. Sonuçta meydana gelen ve yıldızlann enlemlerindeki hafif değişimlerle ölçülen kutupsal devinimin yılda yaklaşık 10 santimetre olduğu belirtiliyor. Gelgelelim Spada, 10 ile 100 milyon yılın üzerindeki zaman ölçeklerinde'bu değişime, büyük bir olasılıkla, en çok yerkabuğu ile altındaki katmanın devinıminin etkili olabileceğine parmak basıyor. "Sanırım Spada haklı," diyen Chao şimdi tek bir dev depremin yarattığı etkiyi inceleyerek bu görüşü kanıtlamayı umuyor. 8,5 Richter ölçeğindeki bir depremin, büyük bir olasılıkla, kutbun birkaç milimetre sürüklenmesine neden olacağı, bunun da gelişmiş aygıtlar sayesinde saptanabileceği düşünülüyor. Böylesi dev bir deprem her an meydana gelebilir. Dileğimiz bunun okyanusun ortasında meydana gelmesi. Kaynak: N.S. Rita Urgan Teneke kaplar yiyecekleri daha iyi koruyor S Shipengyu deprem istasyonunda deprem aktivitesinin seyri 1 Şubat 1975, çok küçük bir deprem oluyor. 23 Şubat 1975, 78 adet küçük deprem oluyor. 4 Şubat 1975, saat 07:50 M= 4.7 büyüklüğünde bir deprem ve saatte 100 depreme varan küçük deprem aktivitesi oluyor. Depremler gürültülerle oluyor ve halkta panik başlıyor. Sabah saat 10:00'dan itibaren depremi önceden haber verme alarmı veriliyor. Saat 12:00'den sonra saatte 35 depreme kadar uzanan deprem aktivitesi oluyor. Saat 19:36 M=7.4 Haicheng ana depremi oluyor. Şehirde daha önceden verilen alarm nedeniyle ölü sayısı 1328 oluyor. Kaynak: Lomrııtz, C. 1994. Fundementals of Earthquake Predıc tıon. John Wıley and Sons. Inc, 321 sayfa. 1975 HAICHENG, ÇİN DEPRBVIİ Guidoboni, E . Canastarı, A. ve Traina, G. 1994. Catalogue o( ancı ent earthquakes ın the Mediterranean area up to the 10th century. Instituto Na/ıonule di Geofısıca, 504 sayfa. Tankut, T., Ersoy, U., Koçyığıt, A., Vvasti, T. ve Ural, U 1995 1 Ekım 1995 Dinar depremi. TUBİTAK Inşaat Teknolojilerı Araştırma Grubu Raporu, 41 sayfa. *Prof. Dr. İTÜ Maden Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü ıcak ortamda, meyve, teneke kaplarda, plastik kaplardan daha uzun bir süre tazeliğini korur. Geçenlerde Amerikan ordusundaki araştırmacılar bunun neden böyle olduğunu anladıklarını açıkladılar. Amerikan ordusunda çalışan bazı kimyacılara göre tenekenin meyveyi iyi korumasının nedenı, C vitaminınin meyvedeki amino asıtlerle reaksiyona girmesini engellemesı. Amerikan ordusu uzun yıllar boyunca askerlerine, besinlerini saklamak için teneke kaplar dağıtmış. Teneke kaplar içinde saklanan besinlerin 49 derece gibi yüksek sıcaklıklarda bile uzun süre tazeliklerini korudukları ortaya çıkmış. Sek' senli yıllarda aynı iş için plastik kaplar da kullanılmaya başlamış ve 1991'dekı Körfez Savaşı sırasında bu plastik kaplar nedeniyle sorunlar yaşanmış. Plastik kaplara konan besinler (özellikle meyveler) kısa zamanda renk değiştirmişler ve kötü bir koku yaymaya başlayarak yenilemez hale gelmişler. Bu durumun nedenini anlamak için A.B.D. ordusunda bir araştırma başlatılmış. Araştırmayı yöneten kimyacı VVİIIIam Porter ve grubu, besinlerin kahverengileşmesine ve kötü kokmasına neden olan maddenin hangisi olduğunu bulmaya ça lışmışlar. Çalışmanın sonunda son derece ilginç bir durum ortaya çıkmış; meyvelerdeki bozulmanın, daha uzun süre taze kalsınlar diye eklenen C vitamininden kaynaklandığı ortaya çıkmış. Aslında C vitamını bitkilerın çürümesine neden olan enzimleri gerçekten de bertaraf edıyor, ancak yüksek sıcaklıklarda, meyvelerdeki amino asıtlerle birleşiyor ve aldehitler diye adlandırılan kimyasalların oluşmasına neden oluyor, aldehitler de kötü kokuya neden oluyorlar. Bunu izleyen çalışmalarda ise, tenekenin, C vitaminiyle meyvelerdeki amino asitler arasındaki bu reaksiyonu engellediği ortaya çıkmış. Gözlenen bir diğer ılginç durum da, tenekenin, meyvelerdeki en önemli antioksidan olan klorojenik asitle bırleşerek, morötesı ışınları absorblayan bir molekül oluşturduğu. Absorblanan bu ışık daha sonra görünür spektrumda yansıtılıyor, dolayısıyla teneke kutularda saklanan meyveler daha parlak görünüyorlar. (n.ss.ö.) 5329*