Katalog

SAĞLIK VE YAŞAM Sigaracılar kazdıkları kuyuya diiştüler O ldüğünde kanser tüm vücudu sarmıştı; 73 yaşındaydı ve Philip Morris firmasının ABD ve tüm dünyadaki gelişmesınde en büyük paya sahipti. John Thomas Landry, gösterdiği yolu izleyenlerle aynı ölüm şeklini paylaşmıştı. 1984 yılında sigara devinin pazarlama müdürlüğünden emekliye ayrıldı, ama hâlâ tüm reklam spotlarında ve panolarında onun yarattığı "Marlboro man" günde binlerce insanı, tüm uyuşturucuların toplamından daha fazla ölüme neden olan bir zevkin büyüsüne davet edıyor. Landry'nin reklam dünyası, kovboyları, soluk soluğa atları, vahşı doğası ve enfes günbatımıyla öyle bir ürünü yüceltiyor ki, onunla sert erkekler vahşi batının özgürlüğünü ve duruluğunu, uzak diyarların kokusunu derin derin ciğerlerine çekiyorlar. igara tekelleri, reklamlardaki sert erkek "Marlbora MarV'in sigara kökenli akciğer kanserinden ölümünden ve milyarlarca tazminat parası ödemeye başladıktan sonra yavaş yavaş teslim bayrağını çekmeye başladılar. S rtık, sigaranın sağlığa zararlı olduğunu, gençlere yönelik reklam yapmamayı kabul ediyorlar ve kendilerîni kurtarmak için de 300 milyar dolarlık fon kurmak istiyorlar. A Tekellerin aleyhine 300 dava Sırların açığa çıkması uyanık tazminat avukatlarını da harekete geçirdi. Avrupa'nın aksine, Amerikan mahkemeleri davacıya çoğu kez üç haneli milyon dolarlar tutarında tazminat kararları verdiler, bunun sonucunda sigara üreticilerine karşı açılan davaların ve bu davalardan büyük servet kazanan avukatların da sayısı hızla arttı. Halen sigara firmalarına karşı sürmekte olan 300 dava var ve her iki taraf için toplam 530 avukatlık firması çalışıyor. Yıllık cirosu 50 milyar dolar olarak gösterilen endüstrinin sadece 1996 yılındaki mahkeme masrafları yaklaşık 600 milyon dolar. Bu baskı ya bazı küçük firmalar dayanamıyor. Bunlardan birisı de Lıggett Group Inc. Geçen ay davacı olan federal eyaletle uygun şartlarda uzlaşmaya gitti ve rakipleriyle yaptığı gizli görüşmelerin tutanaklarını karşı tarafa vermek zorunda kaldı. Tüm delillerin aleyhine dönmesiyle sigara endüstrisi kendi kazdığı kuyuya kendisi düştü. Ayrıca yıllardır süren adli problemler yüzünden borsada hisse senetlerinin değeri çok düşmüştü. Geçen hafta, uzlaşma görüşmelerinin başladığı açıklandı. Endüstrinin borsadaki hisse senetlerinde de belirgin bir artış oldu. 50 cent'lik artışla 2,25 dolara çıkan sigara fıyatı, teklif edilen ve 25 yıla dağıtılan uzlaşma masraflarını karşılamaya yeterli olacak, üstelik bu artış tüketicılerin yüzde 10'unun bile gözünü korkutacak düzeyde değil. Sadece hisse senetlerındekı artışla bile bu fona aktarılacak yıllık 12 milyar dolar karşılanabilıyor. Amerika'da yılda yaklaşık 500.000 insanın sigaranın neden olduğu hastalıklardan oldüğü göz önüne alınırsa, 25 yıl için 300 milyar dolar aslında çok yüksek bir rakam değil (25 yılda 10 milyon ölüm, kişi başına 30.000 dolar). Sigara karşıtı pek çok politıkacı, hukukçu, doktor ve kuruluş bu anlaşmaya sıcak bakmıyor ve bunun amaçlarına uygun olduğuna inanmıyorlar. Bu anlaşmayı kabul etmenin, gelecekte sigaranın neden olacağı ölümlerı de resmen kabul etmek olduğunu ve bunun, sigarayı, illegal uyuşturucu sınıfına sokmamak için hazırlanmış bir komplo olduğunu ileri sürüyoriar. Sonuçta görünen o ki, büyük anlaşmalardan aldıkları yüzde 3'lük payla bu işten de en kârlı çıkacak olanlar yine avukatlar. Kaynak: Der Spigel, 17/1997 Alev Kırım Orhan Bursalı yurtdışında bulunduğu için bu hafta "Gündem" yazısını yazamadı. Büyük dönüş Landry yaşamı boyunca sigarayı savundu. 1995 yılında Marlboro man aktörlerınden Ikincisl akciğer kanserinden oldüğünde bile karşı kampanyaların yanlış ve aldatıcı olduğunu, sigara endüstrisinin çok şeye boyun eğdiğini iddia etti. Ama hiç şimdiki kadar büyük bir taviz vermemişti. Landry'nin ölümünden üç gün sonra Amerikan sigara üreticileri de sigara savaşında politika değiştirdi. Görülmemiş bir dönüş yapan sigara üreticileri, ürünlerinin kansere neden olduğunu kabul etmekle kalmayıp, 25 yıl boyunca toplam 300 milyar dolarlık bir fon kurmak ıstediklerinı de açıkladılar. Bu fon gelecekte, sigara endüstrisine karşı tüm kamu ve özel tazminat taleplerini açıkladılar. Bu fon gelecekte, sigara endüstrisine karşı tüm kamu ve özel tazminat taleplerini karşılayacak. Ayrıca anti sigara kampanyalarına da 500 milyon dolar vermeye hazırlar. Uzlaşma görüşmelerinde Philip Morris ve R.J. Reynolds firmalan tarafından temsil edilen üreticiler, eğer anlaşmaya varılırsa daha başka ciddi kısıtlamalara da hazır olduklarını bildirdiler; açık hava reklamlarından reklam ve reklamlarda insan kullamlmasından vazgeçecekler, bu Marlboro man'e elveda demek. Ayrıca gençlere yönelik faaliyetler engellenecek. Tabii en büyük darbeyi, Formula 1 yanşları gibi sigara firmaları tarafından finanse edilen spor organizsyonları alacak. Firmalar şimdiye kadar büyük bir titizlikle sakladıkları sırlarını da açıklamak zorunda kalacaklar, yani ürünlerine karıştırdıklan 600'e varan katkı maddele rini. Bütün bunlara karşılık bekledikleri ise, şu anda açılmış olan ve gelecekte açılacak tüm tazminat davalarının düşürülmesi. Buna sert tepki veren birçok hukukçu, böyle bir şeyin hiç denenmemiş olması ve gelecekteki davalara yasak konulmasının sakıncalarına dikkat çekiyorlar. Eğer yıllar boyunca antisigara kampanyalarına karşı verdikleri mücadele hukuki bir bozguna dönüşmek üzere olmasaydı üreticiler asla anlaşma masasına oturmaya yanaşmazlardı. 1954 yılında bir akciğer kanseri hastasının açtığı ilk davadan bu yana üreticiler 1300 tazminat davasını geride bıraktılar. Mahkemede sonuçlananlar içinden sadece 21 davada jüri, ıçıcinin kendisine karşı sorumluluğu firmanın ürününe karşı sorumluluğundan daha fazla olmalıdır gerekçesiyle, davacı aleyhine karar verdi. Gittikçe gelişen 30 yıllık bir antinikotin kampanyası sonucu bugün Amerika'da isgara içmek ayıp sayılıyor. Sigaranın böylesine büyük bir kitle olayı haline gelmesi, yüzyılın başında, Birinci Dünya Savaşı'ndan dönen askerlerle başladı. 1916 yılında sigarayı "eşitlik sembolü ve oy pusulasının karşılığı" gören kadın hareketleri ve sigara endüstrisinin reklam atağı olayın boyutları nı daha da büyüttü. Sigaradan ölen "Maıibora man" den sonra tekeller başaşağı gidiyor Gençliği hedef alıyoriar 5O'Iİ yılların sonunda, her ne kadar bilim, aklı başında tüm doktorlann hastalarını sigaraya karşı uyarması gerektiği sonucuna vardıysa da, üreticiler nikotinin zararsız olduğunu Ilan ettiler ve sigara endüstrisinin milyonlarıyla finanse edilen araştırma enstitüleri de bu tezi destekledi. Sadece 1965 yılında çıkan yasayla, istemeyerek de olsa önce paketlerin üzerine ve sonra reklamlara hastalıklara karşı uyarı yazıları yazıldı. Gittikçe büyüyen antisigara hareketleriyle endüstri bir gizlilik perdesınin arkasına çekildi. Ancak bazı firmaların iç yazışmalarının yayınlanmasıyla bu esrar perdesi aralandı. Sigara firmalarının, nikotinin bağımlılık yaptığını bilmedikleri iddialarının gerçek dışı olduğu ortaya çıktı. Ayrıca, verdikleri tüm teminatların aksine, en büyük reklam kampanyalarında gençliği hedef almışlardı. 1973 yılına ait bir Reynolds iç yazışması şöyleydi: "Genç içicilere çekici gelecek yeni markalar bulmalıyız." Başka bir yazıda ise, okulların çevresindeki dükkânlann satış için en uygun noktalar olduğu belırtilmişti. Reklamcıların gençliği hedef almalarının çok lyı bir nedenı var; sigara içenlerin yüzde doksanı 20 yaşından önce bağımlı oluyor, yapılan araştırmalara göre, 20 yaşından sonra sigaraya başlayanlar çok daha kolay bırakabiliyorlar. Cumhuriyet BİLİMTEKNİK • No: 532 31 Mayıs 1997» Basan ve Yayan: Yeni Gün Haber Ajansı A.Ş. • Genel Yayın Yönetmeni: Orhan Erinç • Genel Yayın Koordınatörü: Hikmet Çetinkaya • Yazı Işlerı Mudurü: Ibrahim Yıldız (sorumlu), Dinç Tayanç • Yayın Yönetmeni: Orhan Bursalı • Grafik Yönetmeni: Tüles Hasdemir • Reklam: Medya C. 5323