Katalog

YERBİLİMLERİ Ana depremi kestirme açısından Dinar depremi Dinar depreminin en önemli özelliği, çok sayıda öncü depremlerin olmasıdır. Bu öncü depremlerin tanınması, depremlerin önceden belirlenmesi için son derece önemlidir. 1laluk Eyıdogan* Y eryuzunu kaplayan ve bırbırlerıne gore sureklı hareket eden lıtosferık (taş kure) levhaları yeryuzunun topoğrafyasını ve jeolojısını oluşturur Ulkemız bu levhalardan AfrıkaArap ve Avrasya levhaları arasında kalmış AnadoluEge levhaları uzerınde yerleşmıştır Anadolu levhası Doğu Anadolu'dakı tarafında kuzeyguney sıkışma nedenıyle batıya doğru hareket etmekte ve batıda ıse kuzeyguney yönunde genışlemektedır Bu hareketler sırasında yerkabuğu yer yer alçalmakta veya yukselmekte, yerkabuğunun çok şıddetlı deformasyonlar geçıren yerlerı ıse kınlmaktadır Bu kırılmalar fay olarak adlandırdığımız kırık kuşaklarını ve kırık alanlannı yaratmaktadırlar Depremler de bu fayların hareket etmesı sonucunda oluşurlar Faylar yerkabuğu parçalarının birbırlerıne göre yanal ve duşey yonde hareketlerını sağlarlar Son ıkı mılyon yıldır hareket etmekte olan faylara aktıf ya da canlı faylar denır. Fayların aktıf olup olmadığının anlaşılması ıçın çeşrtlı jeomorfolojık, leolojık ve jeofızık çalışmalar yapılmalıdır Ulkemız deprem potansıyelı yuksek olan aktıf faylar bakımından oldukça zengındır ve daha bırçok alan bılımsel araştırmaları beklemektedır Fay alanı ne kadar buyukse deprem de o kadar buyuk olur Fayı oluşturan kırılma ışlemı çoğu zaman duzgun olmaz Kırılma za man ve ortam ıçınde duraksayarak ve sıçrayarak olabılır Bu tur faylanmalar karmaşık kırılma olarak tanımlanmaktadır Bır faylanma ne kadar karmaşık olursa yeryuzunde beklenen hareketın yuk sek frekans ıçerığı de o kadar fazla olabılmektedır Son yıllarda karmaşık kırılmanın ıvme hareketlerının genlığını de buyuttuğu konusunda bulgular vardır Şekil 2. Dinar depremi sırasında oluşan faylanmanın şematik gösterimi. Deprem ıkı şoklu olmuştur. 60 km'lik Dinar Fayı'nın 1012 km'lik parçasında oluşan depremın binnci şoku Dinar'a yakın ve 8 km dennlıkte olduktan 6 sanıye sonra ıkıncı şok 12 km dennlikte ve 4 kat daha buyuk sısmık momentli olarak ortaya çıkmıştır. Faylanma alanı yataydan 4060 derece arasında değışen bır dalımla guneybatıya doğru yeraltına uzanmaktadır. Noktalı fay alanı Dinar depremi sırasında oluşan kırılma alanıdır. man zaman harekete geçmektedırler 1971 Burdur depremi BurdurFethıye Fayı uzerınde oluşmuştur Son yıllarda yapılan geodetık olçulere gore bu fay uzerınde yılda ortalama 1 5 cm'lık kayma olmakiadır Bolgedekı fayların bırbır lerıyle olan etkıleşımının mekanığı bugün hâlâ tartışmalıdır Dinar Fayı hem Batı Anadolu'dakı genel kabuk deformasyonu hem de yakın çevresındekı fayların oluşturduğu gerılme ozellıklerıne bağlı olarak harekete geçmektedır Tarihsel kaynaklara göre Dinar (eskı adıyla Apemea) bırçok kez depremlerden etkılenmıştır Mılattan önce 325300 yılları arasında (Strabo, Mö 64 MS 19) ve 88 yıllarında (Damascenus, MÖ 644), Mılattan sonra 53 (Tacıtus, MS 55120), 1875 ve 1925 yıllarında olan depremlerin Dınar'da hasarlar yaptığı anlaşılmaktadır. Dınar'ı etkıleyen 1925 depreminin Baklan Fayı uzennde olduğu ılerı surulmuştur Dinar Fayı'nın bır bolumunde yapılan hendek çalışmalarında da 1875 yılı depreminin bu fay uzerınde olduğunu belırten bır ıze rastlanmamıştır Jeolo|ik çalışmalar Dinar Fayı'nın 800 metre duşey yonde hareket ettığını ortaya koymakla bırlıkte Dinar Fayı'nın uzun bır sure hareketsız kaldığı anlaşılmaktadır Bu sonuç Turkıye"de aktıf olduğundan şuphelenılen faylartn daha ayrıntılı çalışması gerektığını vurgulamaktadır 1 Ekım 1995 Dinar depreminin en belırgın ozellıklerınden bırı ana depremden once deprem bolgesınde öncu deprem etkınlığının oluşması, dığerı ıse ana depremın karmaşık bır kırılma oluşumu bıçımınde gelışmesıdır Dinar Fayı'nın Tektonik Konumu ve Tarihsel Deprem Aktivitesi Batı Anadolu'nun bınncı derece deprem bölgesınln doğu sınırında yer alan Dinar ve yakın çevresınde çeşıtlı aktıf faylar bulunmaktadır Dinar ve çevresındekı bu turden faylar BurdurFethıye, Baklan, Acıgöl ve Dinar (diğer adıyla Çatma Dağı Fayı) faylarıdır (Şekıl 1). Burdur Fethıye Fayı KDGB doğrultuludur ve guneyde Rodos'a doğru uzanarak PlınyStrabo Fayı'na bağlanır Acıgöl Fayı'nın boyu ortalama 15 km, Baklan Fayı'nın boyu ortalama 20 km'dır Dinar Fayı KBGD doğrultusunda Çıvnl ıle Keçıborlu arasında uzanmaktadır ve boyu ortalama 60 km'dır Fayın genel kayma hareketı KD bloğu yukarı, GB bloğu aşağıya doğru hareket edecek şekıldedır. Bu tur faylara normal fay denır ve tum Batı Anadolu'da yaygın olarak bulunurlar Bu faylar Anadolu levhasının hareketlerı nın oluşturduğu jeolojık deformasyonların gelı \A/T\\ şımıne bağlı olarak za Ana depremin özellikleri Deprem toplam uzunluğu ortalama 60 km olan Dinar Fayı'nın 10 km uzunluğundakı bır parçası uzerınde oldu (Şekıl 2) Fay Dinar ılçesı ıle yapağlı köyu arasında ortaya çıktı. Fayın yeraltına doğru genışlığı 15 km'dır Deprem sırasında oluşan fayın yeryuzundekı ızı belırgın olarak ızlenmış ve uzennde 30 cm'ye varan bır duşey yerdeğıştırme gözlendı. Fay duzlemının eğımı guneybatıya doğrudur Yeraltında ortalama 150 kılometre karelik bir alanı kaplayan fay alanı uze rınde kırılma karmaşık bıçımde oluştu Deprem dalgalarının modellenmesı sonucu elde edılen faylanma modelıne göre ılk kırılma 8 km dennlıkte ve Dinar'a yakın bır konumda başladı (Şekıl 2) 6 sanıye kadar sonra ıkıncı kınlma başladı, kırılmanın başlangıç noktası 12 km derınde ve Dınar'ın KB'sında yeraldı Ikıncı kırılmanın sısmık momentı (depremlerin buyukluğunu veren yenı bır olçek) bınncı kırılmadan dört kat daha buyuktur ve kayma hareketının yatay bıleşenı bınncı ye gore daha fazladır Bu bulgular TUBİTAK Yer Bılımlerı Bolumu'nde yapılan bır çalışma tarafından da desteklendı Dinar meteoroloji bınasında bulunan bır ıvme kayıtçısından elde edılen yatay parçacık hareketı dıyagramı (gözlem noktasındakı bır noktanın deprem sırasındakı yatay hareketlerının grafığı ıncelendığınde (Şe DİNAR DEPREMİ ÖNCÜ SARSINTILARININ DAĞILIMI 20.09.9S 18:32 20.09.95 18:37 385 25.09.95 04:03 30.09.96 04:15 01.10.95 04:58 01.10.95 16:17 1 »0 £^ Şekil 1. DlnarBaklanBurdur bölgesinin tektonik hari 37 5 tası. Üzerlen noktalı kalın çızgıler bolgedekı aktif normal 29.80 fayları göstermektedir. Duşey yonde ince çızgılerle taran30 50 mış alanlar faylarla kesılmış temel kayaçları sımgelemektedır. Fayların önunde gelişmiş Kuvaterner yaşlı (2 mılyon yıl daha öncesi) tortul alanlar duz beyaz, Plıyosen yaşlı (3 Şekil 4. Dinar depremi ile ilgilı öncu depremlerin zaman içinde gellşlml. Ana depreme kadar olan üç 10 mılyon yıl) tortul alanlar noktalı olarak çızılmıştir. Yıl dönemlı öncu deprem aktivıtesinin Dinar bölgesinde dağılımı. Öncu depremlerin yerien daırelerte, ana depdızlar bölgede aletsel kayıt döneminde olmuş hasar remin yen ise yıldızla gostenlmıştır. Dinar Fayı ÇıvnlKeçıborlu arasında uzanmaktadır. Oncu şoklar Dinar yapıcı depremlerin yerlerini, eğriler ise VIII şiddetinde Fayı'nın guneybatıya doğru olan dalımıyla uyumlu olarak Dinar Fayı'nın guneybatısındakı bölge üzerinde yerhasann (MSK ölçeğine göre) dağılım alanını gostenrler. leşmişlerdir. 532 8