Katalog

UZAY AR Jüpiter'in en büyük dört uydusu olan lo, Europa, Ganymede ve Callisto ile ilgili bu birbirlerinden çok farklı görüntüler Güneş Sistemi'ndeki altı yıllık serüveni sonucunda 1995 yılı aralık ayında Jüpiter'e ulaşan uzay aracı Galileo'dan geldi. zayda bırbırlerinden çok farklı ve garıp dört kardeş evren duşleyın Bunların bır tanesı, dev bır yanardağın kısa bır sure once Ingıltere genışlığındekı bır alanı parlak sarı renktekı lavlarla örtmesı sonucunda ortaya çıkan lyonlaşmış gazlarla ışıl ışıl parlıyor Ikıncısı bır buz kabuğuyla ortulu olmasına karşın, altında yabansıl yaşam bıçımlerı ıçeren sıcak bır okyanusu barındırıyor olabılır Daha dıngın gıbi gorunen uçuncusu, manyetık alanları devınıme geçıren son kerte çalkantılı bır ıç yapıya sahıp Gelgelelım, dörduncusu, mılyarlarca yıldır hıçbır yaşam belırtısının gorul medığı, hıçbır değışıme uğramayan soğuk bır yer Jiipiter ve garip özellikteki uydı Ganymade'nin manyetlk alanı konusu uyduların bıleşımı ve lo uzerındekı yanardağların oluşturduğuuzun surelı değışımlere de ışık tutmaktan yoksundu Giz perdesi kalkıyor Galıleo sayesınde artık Jüpiter ıle ılgılı glz perdesi yavaş yavaş aralanıyor Uzay aracı, yuksek çözunurlü bır kamera ıle yuzey bıleşımını göruntuleyen kızılotesı bır tayfölçerın yanı sıra, son kerte duyarlı bır dızı donanıma da sahıp. Aygıtların bır bölumu, Jüpiter ve uydularının çevresındekı toz, elektrık yuklu zerrecıkler ve manyetlk alanları ölçuyor Galileo'nun Jupıter ve uydularının çekım gucünden nasıl etkılendığı konusunun ayrıntılı bır bıçımde ıncelenmesı de bu evrenlerın derınıiklerınde olup bıtenlerle ılgılı önemll ıpuçları saçlıyor. Gelgelelım, Galileo'nun Jupıter'e ulaşması hıç de kolay olmadı 1991 yılında uzay aracının şemsıyeyı andıran ana antenı bır turlu devreye gıremedı Bu antenın Galileo'nun elde ettığı bulguları sanıyede 130 000 bıtlık bır hızla yeryuzune ulaştırması beklenıyordu Antenın ışlevını ıstendığı gıbı yerıne getırememesı uzerı ne, venlerı son derece yavaş ıleten yedek antenle yetınılmek zorunda kalındı Yeryuzune gönderılen bılgılerın kısıtlı olmasından oturu Galıleo yalnızca en oncelıklı gozlem sonuçlarını bıze ulaştırıyor Yorungede geçen bır yılın ardından Galıleo bıze tum uydularla ılgılı yakın plan veriler ulaştırdı Elımıze ulaşan göruntulerın bır bölumu gerçek bır goz zıyafetı nıtelığını taşıyor Ancak hıçbırı lo uzerındekı yanardağ etkınhklerını gozler onune serenler denlı etkıleyıcı değıl Voyager'dan elde edılen goruntulerden bu uydunun yoğun yanardağ etkınlıklerınden oturu yıkıntı ıçınde olduğu bılınıyor Bu sureklı etkınlık Jupıter'den kaynaklanan ısı dalgalarıyla ıvme kazanıyor lo, Jupıter'ın elıpsımsı yorungesı çevresınde do lanırken, gezegen uyduyu sıkıştırıp uzatıyor, bu da uydunun ıç kesımının ısınmasına yol acıyor Yeryuzunden gerçekleştırılen gozlemlerden, lo'nun çoğunluğu oksijen ve kukurtten oluşan yaklaşık bır ton maddeyı her sanıye uzaya attığı bılınıyor Bu maddenın buyuk bır bölumu lyonlaşarak lo'nun yörungesınde yoğun bır plazma oluşturuyor lo bu yoğun plazma ıçınde sanıyede yaklaşık 70 km yol alıyor, bu da bır mıktar malzemenın daha yok olmasına neden oluyor 1995 yılı aralık ayında Galıleo uzay aracı lo'nun 890 km yakınından uçtu Boylelıkle bır uzay aracı ılk kez bu plazma burgacı ıçınde yol almış oldu Galileo'nun ıçındekı aygıtlar Jupıter'ın manyetık alanının lo'nun yakı En büyük uydulan Jupıter'ın en buyuk dört uydusu olan lo, Europa, Ganymede ve Callisto ıle ılgılı bu bırbırlerinden çok farklı göruntuler Guneş Sıstemı'ndekı altı yıllık seruvenı sonucunda 1995 yılı aralık ayında Jupı ter'e ulaşan uzay aracı Galileo'dan geldı NASA tarafından uzaya gönderılen Galı leo araştırma roketı Jupıter'e varışından altı ay once gezegenın atmosferıne gırerek bıze ılk bılgılerı ulaştırdı Galıleo aynı gun Jupıter'ın yorungesıne gırerek, dev bır gezegenin yörüngesine giren ilk uzay aracı olma ozellığıne kavuştu Bır yılı aşkın bır suredır Jupıter'ın çevresınde dolanan uzay gemısı bır yandan gezegenın manyetık alanını yakından ıncelerken, bır yandan da uydularıyla ılgılı bılgıler elde edıyor Galıleo en buyuk dort uydu nun çevresınde oldukça alçaktan gezındığınden, bılım adamları elde edılecek bılgılerle, bu uyduların nasıl olup da boylesıne farklı ozellıkler taşıdığı turunden, ıçınden çıkılması guç bır bılmeceye yanıt getırıleceğını umuyorlar Jupıter ve kendine özgü dört uydusu nında son kerte bozulmuş olduğunu ortaya koyuyordu Bunun lo'nun kendine ozgu bır manyetık alana sahıp olduğu anlamına mı gledığı, yoksa lo'nun ızledığı yol uzerındekı lyonlaşmış gazların mı bu alanın bozulmasına yol açtığı henuz bılınmıyor Galıleo, Jupıter'ın manyetık alanı boyunca kuzeye ve guneye akan yoğun elektron ışınlarının da olçumlerını gerçekleştırdı tı Pele, Surt ve Aten adlı uç yanarda dan yayılan lavlar yuzeyın yuzlerce kıl metre çapındakı buyuk bır bolumunı renklı bır ortuyle kaplanmasına neden c muştu O zaman 17 yıllık bır yanardağ c kınlığı yuzey uzerınde olağanustu bır d ğışıme yol açmış olmalıydı Oysa kı, garıp ama, bu sure ıçınde h men hemen yok denebılecek olçude t değışıklık oldu Surt ve Aten'den gerı* kalan atıkların ortadan yok olmalarır karşın, Pele atıklarında 17 yıl ıçınde me dana gelen değışımın ıkı Voyger uçu; arasındakl dort ay ıçınde meydana gel< değışımden çok daha az olduğu goruld Gorunuşe bakılırsa, Surt ve Aten gıbı V mı buyuk yanardağlar çevreye bır suı sonra yok olan uçucu maddeler yayıyc Daha etkın olan Pele gıbı otekı yana dağlar ıse aynı alanları sureklı olarak ay maddeyle ortuyor Bu nedenle, lo yuzey nın görunumu kısa donemde bır değış me uğrasa bıle, uzun donemde pek faz değışmıyor Galileo'nun buluşu 1610 yılında ünlü uzaybılımcı ve matematıkçı Galileo tarafından bulunan bu uydular Jupıter'ın Galıleo uyduları adıyla tanınıyor 45 mılyar yıl once, henuz yenıyetme bır gezegen olan Jupıter'ın çevre sındekı gaz ve toz bulutundan oluşan bu uydular ıle ılgılı olarak bugune dek elde edılen bılgılerın buyuk bır bölumu 1979 yılında uzaya fırlatılan Voyager uzay gemısınden elde edılen bılgılerdı Ne var kı, Voyager'ın uçuşları son kerte kısıtlıydı Uzay aracı uydulara yeterınce yaklaşamadığından, bunların çekım guçlerı ve Jupıter'ın manyetık alanına nasıl bır tepkı gosterdıklerı gıbı konularda ayrıntılı bır bılgı sağlanamadı Dahası, Voyager soz Ölçümler açıklanıyor Galıleo ayrıca lo'nun çekırdeğı ıle ılgılı kuramların doğrulanmasına da yardımcı oldu lo'nun boyutu ve çekım gucuyle ılgılı olarak Voyager tarafından gerçekleştırılen olçumler bu uydunun yoğunluğunun aydan bıraz daha fazla olduğunu ortaya koymakta, bu da demır oranının yuksek olduğunun bır gostergesı sayıl maktaydı lo'nun ıçındekı yoğun ısı kayaların erımesıne yol açıyor, boylelıkle demırin çekırdeğe çökmesını kolaylaştırıyor olmalıydı. Boylesı bır çekırdeğın varlığı, lo'nun kendı donuşunden ne denlı değışıme uğradığını ve bu değışımın ne kadarının Jupıter'ın çekım gucünden kaynaklandığını gosteren kesın çekım olçumlerı sayesınde kanıtlanmış oldu Hazıran 1996'da Galıleo tarafından lo'nun ilk resimleri çekildl Voyager 1 ıle Voyager 2 uçuşları arasındakl dort aylık sure ıçınde yanardağ etkınlıkleri lo'nun yuzeyınde çarpıcı değışımler yaratmış Gerçek şiddet Galıleo, bır tek Ra Patera adlı yana dağı çevreleyen buyuk bır alanda bu dı rumun geçerlı olmadığını saptadı Dah önce Hubble Uzay Teleskobu 1994 y da 1995'te meydana gelen bır yanarda patlaması sonucunda bu alanın parla sarı renkte bır maddeyle ortulduğunu oı taya koymuştu Şımdı Galileo'nun eld ettığı ve Hubble'a kıyasla on kat dah net olan goruntuler bu patlamanın şıdde tının gerçek boyutunu gozler onune ser yor Yanardağdan çıkan parlak sarı renk bır maddenın Ingıltere'ye eşıt bır alan öte yandan, yenı ve daha koyu renklı lav ların ıse Yorkshıre'a eşıt bır alanı kaplad ğı goruluyor Daha kuçuk bır ölçekte, lo uzerınd 5286