Katalog

JEODEZİ NOBEL nokta içın jeoıd yukseklığı de belırlenebılır. Problemli yöntemler Gravıtenın jeoıd yuzeyıne ındırgenmesıne ıhşkın temel hesap yontemleri Ingılız fızıkçısı ve matematıkçısı George Gabriel Stokes (18191903) tarafından gelıştırılmıştır Gravımetrık yöntemler henuz problemsız değıldır Gravite olçer olmasına karşın, gravite ölçumunde kısmen, ekonomık kısmen de polıtık nedenlerden dolayı buyuk boşluklar vardır Ikıncı olarak yontemın varsayımlara bağlı olması, yanı ölçulen gravite değerlerının jeoıd yuzeyıne sayısal olarak ındırgenmesı zorunluluğu nedenıyle yerkabuğunun da modellenmesının gereklıŞekil 6: GRIM 3 jeoıdının basıt gösterimı. Ortalama yer elipsoıdme gore lığıdır. jeoid yukseklığı 10 m aralıklı yuksekil Yeryuzunde sımetrık dağılımlı ıstaseğrılen ıle gosterılmıştır. Bır gariplik: yonlarda, çok sayıda uydu gozlenerek Hınt Okyanusu'nda denız yuzeyı, ort her gözlem ıstasyonlarının yer merkezlı lama denız yuzeyı yüksekliğinden koordınatları hem de uydu yörungelerıyaklaşık 100 m daha düşuktur. nın ve gravite alanının parametrelerı belırlenebılmektedır Bırçok bılınmeyenı araştırırken kullanılan çok sayıdakı verırojeodezık yontemle ölçulerek belırlenır lerı değerlendırebılmek ıçın dınamık yonYerın kutuplarda basık olduğunu öne temın kullanılması zorunludur Dinamik suren Nevvton taraftarları ıle tam doğru uydu yönteminin blr uygulaması da olmayan daha doğrusu hatalı ölçulerın jeoid belirlemektir. Karmaşık yüzeyler değerlendırılmesıyle yerın kutuplarda ıkı değışkenlı trıgonometrık fonksıyonlar sıvrı, yumurta bıçımlı olduğu sonucuna olarak tanımlanan kuresel fonksıyonlaria varan Giovanni Domenico Cassini gosterılır. (16251712) ve Jacques Cassini Hassas yapılar ıçın daıma derece ve (16771756) taraftarları arasında yıllarca sırası buyuyen yeterı kadar bırçok kuresuren tartışmayı, Pierre Bouguer sel yuzey fonksıyonları ust uste çakıştırı(16981758) ve Pierre Louis Moreau larak ve her yuzeyı temsıl eden fonksıde Maupertuis (16981759)'in yayı olçyonun sayısal degerı ağırhğı ıle çarpılamelerı sona erdırdi George Everest, rak, karmaşık yüzeyler pratık olarak George Bidell Afry ve John Hanry gosterılebılırler Gozlenen uydu yorungePratt yerkabuğundakı denge durumu lerı yardımıyla belırlenen bu sayısal deolan isostasl'ye ıhşkın ılerlemelerı elıpğerler veya ağırlıkları, potansiyel sabitsoıtle sağladılar Friederich VVİIhelm leridir. Jeoıd yapısı ıçın daha yuksek bır Bessel (17841846), John Filmore çozum ıstenırse bunun ıçın bırçok yuzey Hayford (18681925) ve Feodosıj Nifonksıyonu kullanılarak potansiyel sabıtkolajeyvıtsch Krasskovvskij (1878lerının sayısının artırılması yoluna başvu1948)nin elıpsoıdlerı halen ulke olçmerulur Son yıllarda, jeoıd ıle bağlantısı lerınde hesap yuzeyı olarak kullanılmakolan yer potansiyel modellerı uydu jetadır Jeoıd belırlemenın teorık temellerı odezısının dınamık yontemıne gore tureXVIII ve XIX yuzyılda atılmasına rağtılmektedır Yenı yer potansiyel modelı men, ılk olarak XX. yuzyılda pratık uyguduşunulmemesıne karştn, 1981'de lanmasına başlanabılmıştır Jeoıd belırMünih Teknik Üniversltesi Uydu lemek ıçın gereklı olan gözlemler astroJeodezisi Anabilim Dalı, GRIM 3'ü nomık olarak belırlenen enlem ve boyhesaplayarak, Şekıl 12'dekı yer modelını lam, ayrıca gravite değerlerıdır Jeoid elde etmıştir devrinin başlama nedenı sadece bılımsel ilgi değil, aksine jeoid bilgısi varsayımı ile ulusal yatay kontrol ağı95 uydu gozlem ıstasyonundan 22 nı belirleme talebıdır. Jeoıd duzey uyduya 300.000'den fazla olçmeden eldenklemı kolay ıtade edılemeyen karde edılen yer potansiyel modelı yarmaşık bır şekıldır dımıyla, gozlem ıstasyonlarının yer merkezlı koordınatları ve 1369 adet potanÇekul doğrultusu ıle elıpsoıt normall siyel sabıtı belırlenmıştır Gorulduğu gıbı arasındakı doğrultu farkına çekül sapjeoıd karmaşık bır yuzeydır Ozellıkle ması denır Çekul doğrultusu sabıt yılHınt Okyanusu'ndakı çökuntu dıkkat dızlara astronomık olçmeler ıle belırlenır. çekıcıdır. Burada denız yuzeyı 100 m Elıpsoıt normalı, elıpsoıt yuzeyınde koaşağıdadır Bu çokuntudekı bır gemı yer num koordınatları ıle bılınır Astrojeodemerkezınde 100 m daha yakındır zık yontemle jeoıd daha doğru belırlenÇokuntu terk edıldığınde yaklaşık olarak mektedır, fakat çok sayıda astronomik bır dağa tırmanmak ıçın gereken ış olçme gerekmektedır Bu yöntem çok kadar, hıçbır ek ışe gereksınım duyulzaman almasından dolayı masraflıdır Bu maz Çunku denız yuzeyı en az yakyontemle kıtalarda jeoıd belırlemenın laşılan bır eş potansıyelı yuzeydır Yanı avantajı, sadece karada doğru astronopotansiyel enerjısı her yerınde eşıt mık ölçmelerın yapılabılmesındendır buyukluktedır Dınamık yöntem yer elıpBuna karşın gravımetrık yöntem daha soıdı ıçın çok doğru değerler sağlamakgeçerlı ve dunya okyanusları ıçın de uytadır. gulanabılır Eğer jeoıd yuzeyındekı gravite değerlerı bılınırse (Şekıl 8), tek bır (*) Bavyera Bilimler Akademisi Matematik ve Doğa Billmi Bölümü daimi üyesi em.o. Prof. Dr. E.h. Rudolf Slgl'ın Kültür Technik Dergisi'nin 1/1994 sayısından yayımlanan Almanca makalesinden, çeviri iznini alan Yük. Müh. Veli Akarsu tarafından Türkçeye çevrılmıştır ve dergımızde 5te kısaltılarak yayımlan• 5O maktadır. Makale Harita Dergisi Ocak 1997, SaŞekil 7: Karmaşık yüzeyler yüzey küre harrnonısiyle yı:117'de tam metin tanımlamr. Buradakı yuzey kure harmonısi şekli baslt olarak yayımlanmıştır. derece ve sıradan olan özel bir fonksıyonla modellendirilmiştlr. "Araştırma Gör. Nobel Fizik Ödiilü atoma "tıızak kuranlara" verildi R Ömer Akyüz* obel 1997 Fızık Ödullerı, "Atomları lazer ışınlarıyla soğutarak kapana kıstıran yöntemler gelıştırdıklerınden dolayı" Prof Steven Chu (Stanford Unıv , ABD), Prof Claude CohenTannoudji (College de FranceENS I (Natıonal Inst Of Standards & Technology, ABD) adlı bılımkışılerıne verıldı Odul gerekçesınde geçen "soğutma" terımı aslında "yavaşlatma" olarak algılanmak gerekır Cısımlerın sıcaklığının, ıçerdıklerı atomların ortalama kınetik enerjısıyle ılgılı olduğu 150 yıldır bılınmektedır Katı cısımlerde bu enerjı, atom/molekullerın ortalama bır denge durumu etrafında gelışıguzel tıtreşmesıyle, gazlarda ıse atom/molekullerın gelışıguzel yönlerıne uçuşmasıyla bağlantı Parıs, Fransa) ve Dr VVilliam D. Phillips sıfırın 0 000001 °C ustunde (buna fızıkçıler 1 uK mıkro kelvın derler) erışıldığınde hız, 1 km/saat 25 cm/s) mertebesıne duşer Odule layık gorulenler, bir gazı dışarıdan "soğutarak" atomların yavaşlatmak yerıne, atomların doğrudan yavaşlatılmasını sağlayacak bır yöntem gelıştırmışlerdır Bu yontemde temel eleman lazer ışınlarıdır (1989) Nobel Fızık ödulunun yarısı atom lyonlarını kapana kıstıracak başka bır yöntem gelıştırmış olan H G Dehmelt ve VVolfgang Paul'a verılmış tı) Blr taş parçasını havada bırakırsanız hızlanarak yere duşer, taş su ıçınde daha az hızlanacak, hatta havada duşen taş suya gırerse bır mıktar yavaşlayacaktır Hele taş bal ya da pekmez gıbı ağdalı bır sıvıya gırerse neredeyse dura Nobel Fizik Odülleri sırasıyla Prof. Claude CohenTannoudji (College de FranceENS Fransa) Prof. Steven Chu (Stanford Unlv., ABD),ve Dr. VVilliam D. Phillips (National Inst. Of Standards & Technology, ABD) adlı biltmklşllerine verildi. lıdır Oda sıcaklığında (20°C) bunların ortalama hızları 4000 km/saat mertebesındedır Bu ıse, bır tek atom uzerınde gozlem yapılmasına elvermeyecek kadar buyuk bır hızdır, herhangı bır ölçme yapılıncaya kadar atom kaçıp gıdecektır Gazı soğutursak bu hız azalır ama, standart laboratuvar olanaklarıyla erışılmesı çok zor olmayan 270"C'de (mutlak sıfırın sadece 3°C ustu) bıle hız hâlâ 400 km/saat kadardır Daha ıncelıklı yontemlerle mutlak sıfıra 1 "C'den kuçuk farklarla yaklaşmak mumkunse de hızlar ıstenılen duzeyın ustunde kalır Ancak mutlak cak kadar yavaşlayabılır Işte ödul sahıplerı bu ışı atomlar ıçın bır "optık pekmez/ağda" ortamı yaratarak başarmışlardır Bu ortam atomlarla her yonden enerjı ve momentum alışverışı yapacak uç çıft laser ışını huzmesının kesışme böl gesıdır Bu ışın nasıl oluştuğunu merak edenler "Gettys, Keller, Skovıe"nın "Fızık" adlı ders kıtabına başvurabılırler (Turkçesı, Akyuz, Gulmez, Karaoğlu, Nergız, Tepehan Lıteratur/McGrawHıll) *Prof. Dr., Boğaziçi Üniversltesi. S U Y U N BELLEĞI TARTIŞMALARI Fransız bilimciler mahkemelik •lk kez 1988 yılında yayınlanan "Suyun I Belleğı" uzerıne olan araştırması hoImopatık tıp ıçın ılk bılımsel tabanı oluşturduğu kabul edılen tartışmalar Fransız bılımcısı Jacques Benvenıste, ıkı Nobel ödullu Bılımadamı Georges Charpak ve Françoıs Jacob aleyhıne ıftıra davası açtı Charpak, Cenevre yakınlarındakı Avrupa Tanecık Fızığı Merkezı CERN'dekı tanecık detektörlerıne ıhşkın çalışması nedenıyle 1992 yılında Nobel Fızık ödulu'nu kazanın bır bılımadamı Jacob ıse Parıs Pasteur Enstıtusu'nden olup molekuler genetığe ılişkln çalışmaları nedenıyle 1965 Nobel Tıp Odulu'nun sahıbı Uçuncu davalı ıse Parıs Endustrıyel Fızık ve Kımya Okulu'ndan fızıkçı Claude Hennion. Her uç araştırmacı, Ocak ayında Fransız Le Monde gazetesınde yayımlanan bir dızı makalede Benvenıste'ı eleştıren yorumlarda bulundular Makalelere kızan Benvenıste, namussuzluk yaptığına ılışkin her turlu eleştırıyı reddedıyor "Eğer benım zavallı bır bılımadamı olduğumu söyluyorsanız dava açmam ıçın bır neden yok, ama, eğer dolandırıcı olduğumu ilan edersenız dava ederım" demekte Benvenıste, 1998 yılında, suyun, ıçinde bır molekul dahı kalmayacak oranda madde çözunerek seyreltıldığınde bıle, bunlara ıhşkın bır "belleğe sahıp olduğunu behrtmıştı Bu kavram, aktıve edılmış sularla hastalık tedavısıne dayanan homeopatı uygulamasının altını çızmektedtr Nature'de (cılt 333, s 816) yayınlanan Benvenıste'ın araştırması, sureklı bıçlmde alerjenlerle seyreltılen ınsan hucrelerının gösterdığı bağışıklığı tanımlamakta Araştırma, ozellıkle Nature'ın yayımcısı John Maddox'un sıhırbaz ve paranormal mufettışı James Randı ve çeşıtlı tartışmah deneyı ıncelemış olan Washıngton DC'dekı Ulusal Sağlık Enstıtusu araştırmacısı Walter Stewert ıle bırhkte Benve nıste'ın laboratuvarını zıyaret etmesıyle çehşkılı tartışmalarla karşılaştı Maddox araştırmayı bırkaç kere ızledıkten sonra Benvenıste'ın sonuçlarını bır "hayal kırıklığı" olarak nıteledi Ekıp araştırmacının ıddıalarının, kotu denetlenmış bır dızı deneye dayandığını belırttı Bu olay uzerıne Fransız Tıbbı Araştırma Ajansı İNSERM Benvenıste'ın ımunofarmakolojı laboratuvarını kapattı Ancak Benvenıste, Parıs'ın guneyınde Clamart'de eski laboratuvarının yerıne açtığı Dıgıtal Bıyolojı Laboratuvarında araştırmalarına devam etti Son deneyınde, su "belleğını" e maıl yoluyla Internet'te yayınladığını iddıa etmektedır N.Scientist 27.9.97 s. 12 Feza Akça 5559