Katalog

B I LlM YAYI N DÜŞÜN BUL ı;toioji Etoloji Karşılaştırmalı Hayvan Deneyleri Bilimi Ruştu Şahın Murat Bıru ık Hayvan davranışlarını ıncele yen bılım dalı Etoloji ulkemızde yenı yenı sesını duyuran bır konu Batı ulkelerınde oldukça eskıye dayanan araştırmalara konu olmasına rağmen ulkemızde henuz yerlı yerıne oturabılmış değıl Gunumuzde çevre ve doğa korumacılığının öncelik kazanmasıyla, hayvan davranışları, hayvan bıyolojısı de salt bılım dalı olmaktan çıkarak çok daha genış bır çevrenın ılgısını çe ken bır konu halıne geldı Ayrıca hayvan davranışları bıyolojısı ve fızyolojlsl ile, Insanların bu canlı dunyadan ogrenerek çeşıttı uygulamalar gelıştırdıkleri önemlı bır araştırma kaynağı olarak da kullanılıyor Hayvanlan taklıt ederek çok sayıda araç gereç veya yontemler ve sureçler gelıştırılıyor Ruştu Şahın ve Murat Bırıcık ın yazdıkları kıtabın onsozunde Etolojının tarıhsel gelışımı konusunda yazdıkları onsozden bır ozetleme yapmak ıstıyoruz Hayvanlarda ıç ve dış uyarıların etkısıyle oluşan davranışları va davranış sıstemlerını bılımsel yontemlerle araştırıp ınceleyen ve onları çozumlemeye çalışan karşılaştırmalı hayvan davranışları bılımı, dığer adıyla Etolop, gunumuzdekı bıyolojinın onemlı uğraş alanlarından bırı durumuna gelmıştır Eto lojı uzerıne ılk yazılı belgelerın bırınde Arıs toteles hayvan hıkâyelerı adlı yapında kavgada bır horozu yenen bır tavuğun ho roz gıbı ötmeye başladığını ve dığer tavuk larla çıftleşmeye kalkıştığını yazar Hayvan davranışları çeşıtlı felsefe ve doğa akımla rında duşunurlerın farklı yorumlarına kay naklık etmıştır Hayvanlarla ınsanlar arasın dakı duygu ıçgudu vb gıbı alanlarda kar şılaştırmalar yapılmış, paralellıkler çızılmış, veya benzemezlıkler saptanmış ve yorum lar getırılmıştır Darwın, Turlerın Kokenı kı tabıyla tum canlıların mılyonlarca yıllık bır sureç ıçınde doğal seçılım yoluyla yalından karmaşığa doğru bır gelışım gos terdıklerını açıklayan evrım kuramıyla bu konudakı tartışmalara da açıklık getırdı ve bır çok tartışmayı sonlandırdı Hayvan davranışla rı duzeyınde ıçgudunun ılk kez nesnel bır tanımını yaptı Içgudu lerın oluşum yollarının aynı soydan gelen akraba turler arasında aranması gerektığını belırerek de bugunku karşılaştırmalı hayvan davranışları bılımının ılk temelını attı Dar wın den sonra da bır çok doğa bılımcı ıç guduler konusunda farklı yorumlarda bulundular Heınroth etolojı terımını gunumuzdekı anla mıyla yuzyılın başında kullandı ve çağdaş etolojının doğuşuna önculuk ettı Etoloji, evrımın doğal seçılım kuralına uygun biçımde oluşan ve kalıtım yoluyla suregelen davranışları karşılaştırmalı olarak ıncele yen bılım dalıdır Yenı Darvvıncılık akımının kurucularından Huxley ın çağdaş etolojının babası sayılan Konrad Lorenz ın çalışmaları bu dısıplının lyıce tanınmasını ve yerleşmesını sağladı Lorenz, az gelışmış hayvanlarda davranış ların tumuyle ıçgudusel olduğu buna karşılık yuksek yapılanma gosteren hayvanlar da ve ınsanlarda davranışların sonradan oğrenme yoluyla kazanıldığı goruşune ve ıç gudunun ıncelenemeyeceğı savlarına karşı çıktı Lorenz, her hayvan turunun doğuştan sahıp olduğu ıçgudusel davranışların yanı sıra oğrenme yoluyla da davranışlar edın dlğını söyledı Kımı ıçgudusel ozellıklerın de oğrenme yoluyla pekıştırılebıleceğını belırttı Lorenz'e gore turun genetık yapısında yer alan bır takım ıçgudu boş lukları sonradan oğrenılenlerle doldurul maktaydı Yazarlar herkesın okuyabıleğı bır kıtap hazırlayarak bu alanda bır boşluğu dol durdular Kıtabın ıçındekı konular Etolojının tarıhsel gelışımı Etolo|inın temel kavramları Davranış ve araştır malarda kullanılan yontemler Davranışın fızyolojık temellerı Doğuştan bırlıkte getirilen davranışlar, öğrenılmış davranışlar Keşfetme merak ve oyun davranış ları, Hayvanlarda toplumsal davranışlar, Insan davranışlarının bıyolojık temellerı Sözluk, Kaynakça, Dızın ARMAĞANLI BULMACA Kovboylar ve Kızılderililer Uç kovboy, topraklarını ellerınden almaya çalıştıkları Kızılderililer tarafından yakalanır Sonlarının pek de tyı olmayacağı açıktır Ancak bu Kızılderılı kabılesı bulmacaya ve bılmeceye çok meraklı olup kovboylara son bır şans daha tanırlar Bunların kafaları nasılsa pek ışlemez, bız de demokratık davranmış oluruz dıye duşunurler Kovboyların gozlerını bağlayıp dıreklerın yanına gotururler Dırekler 5 adet olup duz bır çızgı uzerınde dızılıdır Kovboyları sırasıyla ılk uç dıreğe bağlarlar Daha sonra da gozlerındekı bağı çozerler Ilk dıreğe bağlı olan kovboyun onunde dırek yoktur ve dığerlerını goremez Ikıncı sıradakı kovboy yanlızca onundekı kovboyu ve bağlandığı dıreğı görur Uçuncu sıradakı kovboy ıse onundekı ıkı kovboyu ve bağlandıkları dıreklerı gorur ama arkasındakı dıreklerı goremez Kovboylar kendı bağlandıkları dıreklerı de goremez Kızılderililer kovboylara toplam 5 dırek olduğunu, bu dıreklerden uçunun kırmızı ıkısın de yeşıl boyalı olduğunu soylerler Eğer kovboylardan bır tanesı kendı bağlı olduğu dıreğın rengını bılebılırse, hepsı bırden ozgur bırakılacaktır Bu arada kovboyların bırbırlerıyle konuşmaları da tabıı kı yasaktır Aradan epey bır sure geçer ve kovboylardan bırısı gayet emın olarak bağlı bulunduğu dıreğın rengını söyler Hangı kovboy kendı dıreğının rengını bılmıştır ve dıreğın rengı nedır? Kovboyların oldukça zekı olduklarını varsayarak çozmek gerekıyor bu bulmacayı Hazırlayan: Zeze 552. sayı bulmaca yanrtı ve kltap kazanan okurlammız Joker Bulut'tadır Halil Ibrahım SertIzmır/Selçuk, Zeki DemirayAnkara, Meltem TiregolIstanbul, Haşim SarısoyAntalya, Humeyra KeskınIstanbul, Işık ÖzdefmırIstanbul, Necmiye ÇalışkanAnkara, Ayten KızıltepeIstanbul, Incı Somunkıran Istanbul, Ulaş KubatAnkara, Fusun ŞirınEskışehır, Mehmet Şahin Ünliı Ankara, Meral Doğalalp Izmır, Mesude Demir Istanbul, Hilal Güvener Antalya. İLGİNC SORULAR Dünyanın merkezinde yerçekimi ne kadardır? SORU: Dünyanın merkezıne kadar inebilseydık, oraya ulaşana kadar, yol boyunca yerçekimi nasıl değışirdi? Dünyanın merkezinde ne türden bir çekim etkisinden söz edılebılır ? YANIT: Isaac Nevvton da bu probleme kafayı takmıştı ve çözmuştu Ustadın meşhur eserı Prıncıpıa'nın bırıncı cıldınde 13 teoreme bakarsanız Newton'un nasıl akıl yuruttuğunu görebılırsınız Dünyanın merkezinde, her yöne eşıt olarak çekılırsınız, yanı aslında ağırlıksız hale gelırsınız Oradan ayrılıp, yer yuzeyıne bıraz daha yakın bir yere gelırsenız, örneğın yerın merkezıne uzaklığı R olan bır noktaya ulaşırsanız dünyanın sade ce sızle merkez arasında kalan kısmından kaynaklanan bır çekıme maruz kalırsınız Yanı bır anlamda R yarıçaplı ha yalı bır gezegenın uze rındeymışsınız gıbı olur Bu da yerçekımının me safenın karesıyle orantılı olarak azalacağını gosteren meşhur mate matık ıfadeyle paralellık gosterır Nevvton, çekımın, merkeze olan uzaklı ğın karesının tersıyle orantılı olduğunu göstererek fızıkte olağanustu bır adımın atılmasını sağlamıştır Kurenın kutlesı R nın uçuncu kuvvetıyle orantılıdır dolayısıyla dünyanın ıçınde yer değıştırdıkçe R'nın ku bunun R'nın karesıne oranıyla, yanı R ıle (I) orantılı olarak bır ağırlık değışımı yaşana caktır Merkezde R sıfır olduğundan çekım de sıfır olur Aslında dünyanın merkezı çok yoğun demırden oluşur Dolayısıyla yuzeyden merkeze doğru yaptığınız yolculukta bu bolgeye ulaştığınızda ağırlığınız daha hızlı azaîmaya başlar YANIT: Dünyanın merkezıne yaklaştık ça, ağırlığınızın azaldığını hıssedersınız ve merkezde de neredeyse ağırlıksız hale gelirslnız Fakat doğrusunu soylemek gerekırse durum bundan bıraz daha karışıktır Dünyanın mukemmel bır kure olduğunu varsayalım (aslında durumun boyle olma dığını bılıyoruz) Bu kurenın ıçındekı herhangı bır noktada çekım, sadece dünyanın bu noktadan merkeze kadar olan kısmından kaynak lanır Dünyanın nokta ıle yuzeyı arasında kalan kısmının katkısı sıfır olur Dolayı sıyla merkeze yaklaştıkça çekım azalır ve merkezde de sıfır olur Ne var kı butun bunlar mukemmel bır kure ıçın geçerlıdır oysa dunyamız mukemmel bır kure değıldır yanı başlangıçta yaptığımız varsayım gerçekle bıraz da olsa çelışır Kureyı dünyanın gerçek şeklıne benzetmek ıçın ekvator et rafına bır tur kuşak (yanı fazladan kutle) sarmamız gerekır Bu kutleyı oluşturan butun noktalara çok az da olsa ek bır çekım uygulanacaktır Bu rahatlıkla ıhmal edılebılecek onemsızlıkte bır durum olsa da merkezde ekvator çemberıne doğru fazladan çekıme yol açacaktır Merhaba ben geldım. Vıda monte edeceğim yer burası mı? 55511