Katalog

T A R İ H VE B İ L G İ S A Biiyiik impanatorluklar ve uygarl Bilgisayar bilimcileri, tarihin akışını yeniden yaşatabilmek için yapay toplumlar oluşturacak ve eski toplumların düşündüğü gibi davranacak biçimde programlar oluşturacak. Böylece uygarlıkların yayılma ve çökme biçimlerini değiştirmek mümkün olacak. hızlı oldu. Duvarlar ve kuleler yığınla Türk doldu. Tarihi topraklarından sürülen Yunanlılar artan kalabalıkta boğuldular. Bu kalabalığın ortasında, Imparator'un uzun süre mücadele ettiği görüldü. Ama sonunda kaybetti." Roma Imparatorluğu'nun Çöküşü ve Yıkılmasının Tarihi adlı kitabında Edward Gibbon'a göre Konstantinopl'ün ve dolayısiyle de Bizans Imparatorluğu'nun sonu 1453 yılında böyle oldu. Yaklaşık 550 yıl sonra aynı çarpışma, mavi noktaların kırmızıları yok etmesi biçiminde, bilgisayar ekranında yenileniyor. Asurlular, Mayalar, Roma Imparatorluğu ve onun doğu kanadı Bizans Imparatorluğu gibi büyük uygarlıklar çok büyük alanlar ve çok sayıda insan topluluklarına egemendi. Ancak, ilginç biçimde, yüzlerce yıllık başarının ardında, yirmi otuz yıl, hatta daha da kısa bir süre içinde çöktüler. Bu çöküşleri inceleyen tarihçilerin, arkeolojik ve yazılı kanıtlara dayanarak bazı açıklamalar getirmekle birlikte, hâlâ bazı kanıtlara ihtiyaçları var. £ uzmanı Domenico Parisi ve arkeolog Mario Liverani'nin çalışma konusu ise Asurlular. Bu çalışmaların önemi geçmişle sınırlı değil. Her iki grup, modellerin, günümüz kültürlerine uygulanabileceği ve gelecekte olası toplum sorunlarını önceden tahmin ederek çözmeye yardımcı olabileceğini düşünüyor. Model davranış 1995 yılında Santa Fe Enstitüsü'nden Cheris Langton ve ekibi, Svvarm adını verdikleri yapay bir yaşam programı gelıştirdi. Bu model, kuş sürüleri, trafik kargaşası ve an kümelerinin benzeri örnek kümelerden kurulu. Svvarm'da merkezi bir otorite ya da organizasyon bulunmakta. Dolayısiyle de, her biri basit bir dizi kurala uyan birçok bağımsız bıreyin, bir arada örnek oluşturarak karmaşık toplum davranışı sergileyebildiği kanıtlanabiliyor. VVashington DC'deki Brooking Kuruluşu'nda bilgisayar bilimci Robert Axtell ve sosyal bilimci Jashua Epstein de aynı kavramdan yararlanarak, toplumların büyümesini modelleyen Sugarscope adlı bir başka program geliştirdıler. Bu programda, kışileri ve aileleri betimleyen noktalar, besin yani şeker aramak için dijital bir alan içinde hareket ederler. Yaşamları ya da ölmeleri, metabolik gereksinimlerini karşılayacak yeterlilikte besin bulmalarına bağlıdır. Noktalar ya da temsilcıler, besin ararken, virtüel alanlarında uzağı gorme becerisi gibi bazı yeteneklere sahiptir ve bazı kurallara uyacak biçimde programhdır. En basit senaryo ele alınırsa, temsilci, en zengin şeker kaynağını arar ve yemek için kaynağın bulunduğu noktaya gider. Ancak, birbirleriyle ve farklı kurallara göre programlanmış temsilci grupları ile rekabet içindedirler. Axtell ve Epstein, temsilcileri yöneten kuralları değiştirerek bunları savaştırmakta ya da işbirliği yaptırmaktadır. Temsilcilere fazladan şeker biriktirme izni verebilenler ve yedikleri şeker miktarına göre ne oranda "sağlıkh" olduklarını ölçerler. Ayrıca çiftleştirerek, temsilcilerin yeteHazar Denizt Bilgisayarda yapay toplumlar Artık, bilgisayar bilimcileri, makinelerinin içinde, tarihin akışını yeniden yaşatabilmek için yapay toplumlar oluşturuyorlar. Bu toplumlar, dünyanın elektronik bir haritası üstüne yerleştirilmiş, topluluk ve aileleri betimleyen binlerce bağımsız temsilciden kurulu. Araştırmacılar bunları, eski toplumların düşündüğü gibi davranacak biçimde programlayarak uygarlıklar oluşturduiar. Temsilcilerin davranış biçimini değiştirerek, uygarlıkların yayılma ve çökme biçimlerini değiştirmek mümkün. Amerikalı ve Italyan araştırmacılar bu yapay modellere, belli bir uygarlığa özgü arkeolojik kanıtları ekyelerek, yokolma nedenlerini saptamaya çalışıyorlar. New Mexico, Santa Fe Enstitüsü arkeologlarından George Gumerman ve Tim Kohler başkanlığındaki araştırma grubu, Amerika yerlileri Anasazilerin yayılma ve yokolmasını modellemeye çalışmakta. Roma'da ise, yapay yaşam TÜRKİYE SURİYE Akdeniz IRAK ıran SUUDİ ARABİSTAN I 5556 Basra K< neklerini ve uydukları kuralları döllerine geçirmelerini sağlarlar. Sugarscape temsilcileri, yalnızca birkaç kural ve koşul yardımıyla gerçek yaşamı temsil edebilmekte. Örneğin, her modelde, mevcut şeker miktarına bağımlı olarak yaşayabilen azami bir temsilci sayısı bulunur. Bu, Dünya'nın taşıyabileceği nüfus yoğunluğunu betimleyen taşıma kapasitesine eşdeğerdir. Şeker düzeyi, bölgeler arasında mevsimleri simgeleyecek biçimdefarklılıklar gösterdiğinde, temsilciler, başka bir bölgeye göç etmektedir. Axtell ve Epstein, kabileleşme, ticaret ve kış uykusuna denk gelen durumları bile saptamışlar. Benzer biçimde, bejli bir Kljralı izleyen temsilciler için soy tükenmesi ya da uygarlığın yok olması söz konusu olur. "•" Bu modellemede özellikle ilginç bir nokta söz konusudur. Araştırmacılar Sugarscape'e miras kavramını getirmişlerdir. Temsilciler, sahip olduklan şekeri, ölünce çocuklarına bırakırlar. Axtell, yaşamları boyunca mücadele edenlerin seçme baskılarına dayanıklı olduğunu belirtir. Diğer bir deyişle, zayıf genetik nitelikli daha dar görüşlü ya da metabolizma hızı yüksek temsilciler, varlıklı aile bireyleri sayesinde gayet güzel yaşayabilmektedir. Miras, görme gücü nedeniyle zaman içinde nüfusun ortma oranını azaltmaktadır. Harita, yapay Asurluların yayılmasını ve gerçek uygarlığın haritasını izlemesini betimlemekte. Arkeolojik kanıtlara uyuyor mu? Ama, acaba toplumlara ilişkin ta minler, arkeolojik kantılara uymakta rr Buna yanıt bulabilmek için, Axtell > Epstein Sugarscape, Kohler i: Svvarm'ı kullanarak ABD'nin güneyba sında, Colorado Platosu, Mesa Verı ve Rio Grande Vadisi'nde, MS 14 yy.'ı yaşamış Anasazileri incelemektedir. Roma'da, Parisi ve Liverani daha b yük bir ölçekte araştırma yapmaktal. Çalışmalarının hedefi Asur Imparato luğu'nun büyümesi ve çöküşünün m dellenmesi. Roma Üniversitesi Tar profesörü Liverani, Imparatorluğun Fıı ve Dicle nehirleri arasında kalan Mez potamya'da kurulduğunu belirtiy< Asurlular M.ö. 13. yüzyılda büyüme başlayarak M.ö. 7. yüzyılda en parl dönemlerine ulaşmışlar. Bu tarihte, C | nümüz Irak, Suriye.Lübnan, Israil, t dün'ün çoğunu, Türkiye'nin güneyd ğusu, Iran'ın kuzeybatısı ve kısa bir s re için de Mısır'ı kaplamışlar. Bu büy medeniyetin yok olması ise birkaç gibi kısa bir sürede gerçekleşmiş. Roma Psikoloji Enstitüsü Araştırr Müdürü Parisi ve Liverani bu yokol şun nedenini saptayabilmek için, Ası luların yayılmasını örnekleyen temsil bazlı bir model kullanmaktalar. Pa si'nin çalışma arkadaşı Federico Ce coni'nin geliştirdiği programda Asurl ları betimleyen "hücreler", haritada, başlangıç noktasına yerleştirilir ve y terli kaynağa sahip olduklan süre komşu kareleri işgal etmeye çalışırlar. Yapay imparatorluğun büyümes