Katalog

I KLİMBİLİM etkıler Japonya, ulke ıçınde tuketılen soya fasulyesının % 70'ını Amerıka'dan ıthal eder örneğın, Japonya'da soya fasulyesınden yapılan soya peynınnın fıyatı astronomık mıktarlarda artar Evet, dünya çok kuçuldu artık! Peru ıle bırlıkte örneğın 198283 yılında gözlenen kuvvetlı El Nıho, dunya genelınde 8 mılyar dolarlık maddı zarara yol açtığı belırlenmıştır Bunun yanında ınsan kayıplan ve ınsanların çektığı sıkıntı parayla hesaplanamayacak kadar buyüktur Gorulduğu gıbı El Nıho'nun yılları bolge balıkçılığı ıçın oldukça zararlı olmaktaysa da, aşağıda açıklanacak olan nedenlerden dolayı, bolgenın bol yağışlar almasına neden olur El Nıno'nun aksıne La Nına yılları ıse balıkçılık ıçın uygun şartlar oluştururken bölgede kuraklığa neden olduğundan bu sefer de çıftçıler buyuk ekonomık kayıplara uğrarlar Çıftçılerın ekonomlk kayıplarını en aza ındırgemek ıçın El Nıno ve La Nına yıllarının onceden tahmın edılmesı buyuk onem taşır Böylece bolge çıftçılerı El Nıho yıllarında bol suya kavuşacağı ıçın pırınç, La Nına yıllarında ıse kuraklığa daha dayanıklı olan pamuk ekımıne zamanında karar verebılır Turkıye gıbı tropıklerin dışındakı bırçok ulke (örneğın, ABD, Japonya) ıçın de El Nıno yıllarının tahmınl tarım alanlarının planlanması, su kaynaklarının yönetımı, tahıl, petrol ve doğalgaz stoklarının belırlenmesınde büyuk önem taşımaktadır Işte bu nedenledır kı ABD'nın NASA, Ulusal Meteorolojı Servısı ve benzerı bırçok kamu kuruluşu El Nıno'yu gozetleme, belırleme ve tahmın etmek ıçın onemlı çalışmalar yapmaktadır Penılu bir balıkçı ve aynı sıcaklık ve tuzluluk değişlminden ölen köpekbalıklan. dalgalarının genlığı, jet akımları (dünya yuzeyındekı sıcak ve soğuk bolgelerı bırbırınden ayıran yukarı sevıyelerdekı kuvvetlı ruzgâr kuşakları), fırtınaların takıp ettığı yollar ve musonlar yer değıştırmektedır El Nıho yıllarında Pasıfık Okyanusu'nun batısında kuraklık hukum surerken doğusunda şıddetlı yağışlar görulur 1946, 1951, 1957, 1965, 1972, 1977, 1982 ve 1991 El Nıho yıllarında ABD'nın Calıfornıa eyaletınde aşır yağışlar sonucunda seller, ABD'nın doğu kesımlerınde ılıman kışlar ve Avusturalya, Afrıka ıle bırlıkte Endonezya'da da şıddetlı kuraklıklar gorulmuştur El Nıho, Pasıfık Okyanusu kıyılarında ve alt enlemlerde meydana gelmesının bır sonucu olarak bu bolgedekı ulkelerın önemle uzennde durduğu ve yapılan araştırmalar doğrultusunda çözmeye çalıştığı bır sorun halıne gelmıştır Fakat, yakın geçmlşte en şıddetlı El Nıho'nun goruldu ğu 198283 yıllarında, dunyanın pek çok kesımının farklı şekıllerde de olsa bu olaydan etkılendığı kaydedılmıştır Pasıfik Okyanusu kaynaklı bu şıddetlı El Nıho sırasında, Guney Afrıka, Hındıstan, Avusturalya, Endonezya ve Meksıka'dakı kuraklığa karşılık, Amerıka'nın batı kıyılarında, Ekva tor, Kuba ve Peru'da yağmur ve seller, Tahıtı ve Havvaıı'de ıse hortum gozlenmıştır Pasıfık Okyanusu kıyılarında gözlenen El Nıho olayı, dunyanın herhangı bır bol gesınde meydana gelen ıklımsel değışımlerın dığer bölgeler uzennde de ne denlı etkılı olabıleceğının en onemlı kanıtlarından bırıdır zemez Bununla bırlıkte El Nıho'ların, sıcak suların Pasıftk Okyanusu'nda kapladığı alan ve yuzey sularının sıcaklıklarına göre değışen 3 tıpı vardır 1950 yılından berı 195152, 195758, 196566, 196869, 197273, 197778, 198283 ve 1991 92 olmak uzere 8 tane 1 tip El Nıho olayı yaşanmıştır 199798 El Nıho'su, 1. tip bır El Nınodur El Nıho'nun Pasıfık Okyanusu'nun tropıkal enlemlerındekı etkısı oldukça lyı bır şekılde bıhnmesıne rağmen, Avrupa ulkelerı ve Turkıye'nın aldığı yağışlar ıle El Nıho arasında bır ılışkı var mıdır? sorusuna şu an kesın cevap vermek mumkun değıldır Ne kadar? ve Nasıl? sorularına şu an cevap veremezsek bıle dunyanın değışen genel hava hareketlerı nedenıyle Turkıye'de de El Nıho'dan dolayı hava şartlarında bazı değışıklıkler olacağı muhakkaktır Turkıye'dekı hava şartlarını, dunya atmosferındekı degışımlerden soyutlamak mumkun değıldır Bununla bırlıkte Israıl'de Vtfeizmann Bilim Enstıtusu tarafından 1996 yılında yapılan bır araştırma, Orta Doğu'da yağışlar ıle El Nıho arasında onemlı bır ılışkının var lığını ortaya koymuştur özellıkle, El Niho yıllarında Israıl'ın kış aylarında normallerınden daha fazla yağış aldığı gorulmuştur Bu sonuç bu bölgede yer alan Türkiye ıçın de onemle goz önunde tutulması gerekır Aksı ıspat edılmedıkçe Turkıye dekı yağışların Israıl'dekıne benzer şe kılde El Niho ile kış aylarında artacağını kabul etmek bırçok yönden daha doğru ve yararlı olacaktır uydularından yapılan denız suyu sıcaklık gözlemlerıne göre bu seneki El Niho olayının daha kuvvetlı olduğu tespıt edılmıştır Bu nedenle, bu sene 199192 kışından daha ağır bır kış geçırmemız de mumkundur Israıl'de yapılan bılımsel çalışmalara göre El Nıho'nun bölgemızdekı yağışları arttırdığı da göz onune alınırsa, özellıkle Isralı'e yakın olan, Guneydoğu Anadolu dağlarındakı kar yağışları onemlı olçude artabılır Bu da özellıkle 1991 kışında Güneydoğu Anadolu'da buyuk can ve mal kayıplarına yol açan kar çığlarının tekrar yaşanması ıhtımalını akla getırmektedır El Nıho'nun geçtığımız Hazıran ayındakı değerını ulaşabıleceğı maksımum değer olarak goz onune alırsak, bu yılkı El Nınonun 199798 kışının sadece başlarında etkılı olabılecektır Böylece geçmıştekı 1 Tip El Nıno'lardan Hazıran ayında en kuvvetlı devresıne ulaşan ve yıl sonunda etkısı kaybolan El Nıho'ların gorulduğu lyllardakı meteoroloıık kayıtlara bakarak anolojı yöntemı ıle 1997 98 kışı ıçın bır tahmın yapılabılır Şu ankı El Nıho ya en çok benzer yıllar sırasıyla 197778 ve 197273'tur Herkes kendı bulunduğu ulke ve şehır ıçın bu yıllarda yaşanan kış aylarındakı hava şartlarını duşunerek basıt bır tahmın yapabılır Kesinlikle asnn kışı değil Şu ankı gozlemlerden bu yılkı El Nıho'nun en kuvvetlı aşamasına henuz ulaşıp ulaşmadığı bellı değıldır Bu nedenle, El Nıho'ya gore onumuzdekı kış ıçın ıd dıalı bır tahmın yapmak mumkun değıldır Ayrıca, hava şartları uzennde El Nıho gıbı daha bırçok değışık faktör de etkılı olmaktadır Butun bunlar ıle bırlıkte "Onumuzdekı aylarda nasıl bır kış yaşayacağız?" sorusunun cevabı kesinlikle "Asrın Kışı" şeklınde değıldır Eğer El Nıho'lar gerçekten Türkıye'yı uzennde etkllı ve diğer faktorlerde geçen yıllara benzer ıse normalın den daha fazla yağışlı ve bıraz daha soğuk bır kış geçırmemız buyuk ıhtımal dahılındedır El Nıho'yu hıç göz önüne almadan, basıt bır uzun vadelı hava tahmını yapmak gerekırse "persıstence" (ısrarlılık) kuralı da kullanılabılır Israrlılık kuralı uyarınca, örneğın "yarınkı hava durumu aynen bugunku gıbı olacak" şeklınde bır ongoru yaptığımızda bu ongorunun başarı şansı en az % 60'tır Israrlılık yöntemı, saatlik ve mevsımlık hava tahmınlerınde gunluk hava tahmınlerıne göre daha başarılıdır Israrlılık kuralını mevsımlık hava tahmınıne uygularsak, onumuzdekı kış mevsimı geçtığımız yaz ve şımdı ıçinde bulunduğumuz sonbahar gıbı olacaktır dıyebılırız Bu sene geçırdığımız yaz aylarındakı hava sıcaklıkları normallerının altında sey rettı Benzer şekılde, ıçınde bulunduğumuz bu sonbahar gunlerı de serın geçmektedır Bu gözlemlere dayanarak hava sıcaklıklarının onumuzdekı aylarda da normallerının altında seyretmekte ısrar edeceğını ve dolayısı ıle onumuzdekı kış hava sıcaklıklarının mevsım normallerının altında seyredeceğıni tahmın etmek mümkundur Ortaya çıkış şeklı gıbı, ne zaman göruleceğının de onceden tahmın edılememesı, değışık atmosferık hareketler sonucunda tum dunyayı etkısı altına alan El Nıho olayını, daha ılgı çekıcı ve bır o kadar da tedırgın edıcı boyutlara vardırmaktadır El Nıho'nun ılerkı yıllarda, çevre kırlılığı ve atmosferın sera etkısı sonucunda meydana gelebılecek kuresel sıcaklık artışı ve ıklım değışıklığı ıle nasıl değışeceğı Ise bır bılınmezden öteye gıtmemektedır Kung, E C , 1986 Cllmate Dynamlcs Course Notes Dept of Atmospherlc Science Unıversıty of Mıssourı Rasmusson E M and J M VVallace 1983 Meteorologıcal Aspects of the El Nıfio/Southern Oscıllalıon Science (222) pp 1195 120^ WMO, 1987 The Global Clımate System Autumn 1984Sprıng 1986 Clımate System Monıtorlng CSM R84/86 http //www pmel noaa gov/togatao/elNlnoreport html http //www vveızmann ac ıl/Press Releases/EI Nıno and Israel html http //nws mbay net/calenso html El Nino'nun meteorolojik yönü / Türkiye'ye etkisi El Nıno olmayan yıllarda, normal şartlarda, Dunyanın en sıcak okyanus suları bu yuk bır havuz şeklınde Batı Pasıfık'te bulunur Doğubatı yonundekı tıcaret ruzgârları tropık, guneş tarafından ısıtılan bu su ları batıya doğru ıterek Endonezya cıvarında ve tarıh değıştırme çızgısının batısında bırıkmesine neden olur Bilınmeyen nedenlerden dolayı El Nıho başlangıcında atmosferık basınç, Pasıfık Okyanusu'nun doğusunda duşerken batısında yukselmeye başlar Bu ve bunun tersı olaya Guneylı Salınımlar denır Böylece Pasıfık Okyanusu'nun doğu batı ya kası arasındakı basınç gradyanı ve dolayısı ıle doğudan batıya doğru esen tıcaret ruzgârları zayıflar Bunun sonucu olarak da Batı Pasıfıktekı okyanusun sıcak yuzey sulan doğudakı Peru kıyılarına doğru akmaya başlar Sebebı bılınmemekle bırlıkte, El Nıfio yıllarında tıcaret ruzgârları zayıflayarak sıcak suyun yer değıştırmesını onlemekte dır Derınleşen termoklının (denız yuzeyındekı karışım tabakası ıle denız dıbındekı derın su tabakası arasında sıcaklık farkları açısından geçış bölgesı) sonucunda soğuk suyun yukselmesı engellenerek, batı kıyılarına özgu ıkllmsel olaylar doğuda meydana gelmekte ve duzenlı olarak devam eden atmosferık çevrim bozulmaktadır Doğu kıyılannın denız ve hava sıcaklıklarının artmasıyla, aşırı yağışlar ve buna bağlı seller meydana gelmektedır Genel anlamda ekvator uzerındekı hava sırkulasyonunun (VValker Cırculatıon) bozulması olarak ıfade edılebılecek bu durum, Turkıye'nın yer aldığı orta enlemlerı de Rossby dalgaları vasıtası ıle etklleyebılmektedır Sıcak sular Peru kıyılarına ulaştığı zaman, Peru kıyılarında okyanus yuzeyının su sıcaklığı 12 13°C ve su yuzeyı 15 20 cm yukselmektedır Normalde, orneğın, Aralık ayında Batı Pasıfık'te denız yuzeyı su sıcaklıkları Doğu Pasıfık'ten 22°C daha sıcaktır El Nıho'nun başlangıç veya devam ettığıne daır en onemlı ışaret, Orta ve Doğu Pasıfık'te ekvatorun her ıkı tarafın dakı anormal yukseklıktekı su yuzeyı sı caklıkları olmaktadır Sıcak su akıntısının olduğu yerlerde gok gurultulu fırtınalar okyanus uzerındekı sıcak ve nemlı hava ıle beslenır Hava ne kadar sıcaksa fırtınalar o kadar şıddetlıdır El Nıfio yıllarında Pasıfığın sıcak suları do ğuya doğru yayıldıkça buyuk fırtınalar da onunla bırlıkte nareket ederek yer değıştırır Bu durumda El Nıho/Guneylı Salınımlar (kısaca ENSO) dunya atmosferındekı ha vanın genel dolaşımını da değışıkliğe uğ ratırlar Böylece Dünya genelınde Rossby 199798 Kışı için Tahminler Son 5 ay ıçınde Pasıfık Okyanusu'nda kuvvetlı bır ENSO gelışmıştır örneğın, geçtığımız Ağustos ayında, orta ve doğu Pasıfıkte okyanus su yuzeyı sıckalıklarında, son 50 yılın en buyuk artışı gozlenmıştır Böylece bu yılkı El Nıfio, geçen son 50 yılda gözlenen 14 El Nıho ıçınde en kuvvetlı olanıdır Hıçbır El Nıho dığerıne tamamen ben Bu kış sert geçebilir Meteorolojıde uzun vadelı (mevsımlık) hava tahmınlerınde ve savaş gunlerınde kullanılan analojı (analog, benzerlık) yöntemı ıle bu El Nıho yılında onumuzdekı kış ıçın bır tahmın yapılabılır Bu tip tahminler başta Calıfornıa ve Oregon olmak uzere ABD'nın bırçok eyaletı ıçın sureklı yapıl makta ve ınternette dahı yayımlanmaktadırlar Eğer El Nıho'lar gerçekten Turkıye'dekı hava şartları uzennde de etkılı ıse, önumuzdeki kış, dığer 1 tip El Nıho yıllarındaki kışlara benzer olacaktır dıye bır tahmın yapmak mumkundur Dığer bır deyışle benzer şekılde etkılı olabılecektır Böylece önumuzdeki kış, en son yaşadığımız 1 tip El Nıho yılı olan 1991 92 yıllarındaki kışa benzeyeceğı soylenebılır Meteorolojı Kaynaklar: Acapulco'dakl selden bir görüntü * Doç. Dr. , Met. Muh. , **İTU Meteorolojı Muhendısliği Bölumu kadıoğlu@sa nyer.cc.itu.edu.tr 5549