Katalog

E D İ T Ö R E M E K T U P T A R T I Ş M A Kopku, Cpichton'un niyetinde Celal Şengör'ün Ömür Akyüz'e yanıtı... Crichton'un "Jurassic Park" romanı, diğerleri gibi orijinallikten uzak sığ Gotik eserlerdir. A. M C. Şengör* ^ostum ömur Akyuz, Cumhurıyet 3ılım Teknık'm bu yılkı ılk sayısına 'yazdığı notunda' benım Crıchton'a "en azından 'Jurassic Park' ıçın haksızlık" ettığımı belırterek, romanın egemen olarak bır korku romanı olmadığını, gerçek bır bılım kurgu eserı olduğu nu savunuyor Tezıne kısmî destek olarak da okurlara Tıme dergısının 2 Ekım 1995 sayısında kapak konusu Crıchton hakkında çıkan uzun yazıyı2 ve buna ılâveten aynı dergıde s 65'de Mıchael D Lemonıck tarafından yazılan How good ıs hıs scıence? (Bılımı ne kadar lyı?) başlıklı çerçeveyı tavsıye edıyor Sevgılı dostumun, Crichton'un Jurassic Park romamnın korkutuculuğunun nereden çıktığını anlayamadığını soylemesı, benı, bahıs mevzuu yazımın konu sunu oluşturan bu temayı sunmakta be cerıksızlık ettığım kanaatıne sevkettı Sayın Akyuz'un yazısında haklı olarak vurguladığı gıbı, korku öğelerı ne kehrıbardakı DNA'dan dınozor uretmekte, ne kurbağa DNA'sını dınozor uretımınde kullanmakta, ne de dınozorların ızı pe şınde koşmalarında Ben bu noktayı kendı yazımda "Nıhayet, Crichton'un genetık muhendıslıkle balsam ıçıne hap solmuş bır böceğın ıçtığı dınozor kanındakı DNA 'dan dınozor yaratmaya kalk ması bır bılım kurgu romanı ıçın pek hoş, orijinal bır buluştu3 Romanda benı ra hatsız eden, hıç gerçekçı bulmadığım felâket kurgusu ıle bu felâket kurgusunun guya kaos (kargaşa) kuramına dayana rak kâhınlığını yapan bır matematıkçının varlığıydı" sozlerıyle yeterınce vurguladı gımı sanmıştım4 Gerçekten de Jurassic Park'\ (ve The Lost VVorld'u) bılım kurgu kategorısınden alarak Gotık roman kategorısıne sokan, bu akıl dışı felâket tellallığı ve dehşet sahnelerının romanın (ve ondan tureyen fılmın) temel heyecan unsurları olması dır Sayın Akyuz'un okunmasını tavsıye ettığı ve Crıchton'u goklere çıkarmak amacıyla kaleme alınmış olan Tıme makalesınde bıle Spıelberg'ın Crichton'un kavram uretmesıne duyduğu hayranlığa verılen omeğe bakın "Tamam, kavram Ada Tema parkı Dınozorlar Olduğu gıbı yutulan yetışkın ınsanlar Çocuklar felâketın eşığınde ""> Makale yazarının ılk aklına gelen Crıchton kavramları bunlar1 Fılhakıka, dergının kapağında Crıch ton hakkında yazılan yazı da aynı temayı ışlıyor "Jura Âdamı Kendısı de dınozor ları da dondubır canavar dızısınde ba şıboş koşuyorlar " Burada dınozorlar "fosıl" veya "hayvan" olarak degıl, Crichton'un onları tanıtmayı yeğledığı şekılde, "canavar" olarak sunulmuşlar, Crichton'un onlarla ılgılı ıkı romanı da "canavar dızısı" olarak! Gelelım muhterem dostumun bılhassa okunmasını ıstedığı Lemonıck'ın çerçe vesıne Burada da Crichton'un dınozor ları ıçın seçtıgı renk ve desenlere bakalım "Akıllı, vahşı velosıraptorlar yeşıl dakı tum buyuk hayvanat bahçelerının kuruluşları akabınde başlarına çok buyuk felâketlerın gelmesı gerekırdı Bunun olmamasının nedenı, geçekten her karmaşık sıstemde ortaya çıkan ve onceden kestırılmesı olanaksız aksaklıkların gene perakende tedbırlerle sıstemı çokertmeden gıderılebılme ımkânıdır Crıchton, Lemonıck'ın dedığı gıbı 10 bılımcılerın tersıne gerçek dunya tarafından sınırlandırılmadıgı ıçın, en spekulâtıf kuramları gerçek kabul ederek en korkunç duşlerı duzmektedır Kaos kuramı na gore, Crichton'un Jurassic Park ıçın duşledığı tum felâketler elbette mum kundur, ama aynı kuram bunun mutlaka boyle olması gerektığını hıçbır zaman soylemez Bır dıger değışle, kaos kuramı bılımın nıhâî aczını, Crichton'un lan Malcolm'un ağzından done done vurguladı ğının tersıne, asla ıfâde etmez Ancak bılımın aczı (ve bunun doğur dugu dehşet oğelerı), Crıchton ıçın en azından ılk sansasyonel romanı The Andromeda Straın'den (=Andromeda Suşu)11 berı sureklı gundeme gelen bır tema olarak goruluyor Bu ılk romanında sorun olan ve "Andromeda soyu" dıye kodlanan uzaydan gelen bakterı benzerı krıstalın yapılı, ınsanlarda anında olume renklı ve parlak kırmızı kaplan şerıtlı yol açan ve hava yoluyla bulaşan yaraTyrranosaurus rex kurumuş kan rengın tık, sorun olmaktan bılım adamlarının de "B Yalnızca vahşet vurgulayan bu çabasıyla değıl, âdeta bılımın tum çabarenk ve desenlerı Crichton'un seçmesını larıyla alay edercesıne evrımın sonucu gerektırecek bılımsel bır neden var mı? basıt bır mutasyonla çıkıyor Crıchton Hayır' Ama o, yazarlıktakı asıl aşkı olan bılımın ve ınsan zekâsının aczını o dereumıtle korku arası heyecanını'' tatmın ce eserıne temel almış kı, romamnın baedebılmek ıçın hıkâyeyı bır dehşet sah0 şına koyduğu vecızelerden ılkını kahranesınden otekıne suruklemektedır Çarmanlarından Prof Jeremy Stone'un "ın pıcı bır ornek ıçın Jurassic Park'ta san zekâsının hayatı koruma açısından Nedry'nın olum sahnesıne bakalım değerı hıçbır zaman doyurucu bır şekılde "Ve karnında ateşlı bır bıçak gıbı yırtar ısbat edılmemıştır" şeklındekı ahmakça casına yenı bır acı duydu ve Nedry tolâfı oluşturmaktadır Hattâ bu cumlenın kezledı Goremeyen gozlerının yardımı metın ıçınde bulundugu sahıfe'? hemen olmadan ellerını aşağıya doğru ındırdı, tamamen ınsan zekâsının belkı de ınsa gomleğının parçalanmış kenarına dokun du Sonra elıne kalın, yumuşak, şaşılacak nın sonunu hazırlayabıleceğı fıkrını gelış tıron hır duşunce dızısını ıçerır Romanderecede ılık kaygan bır kutle geldı Ve bırden dehşet ıçınde elınde kendı bagır saklannı tuttuğunu farkettı Dınozor karm nını deşmıştı Bağırsakları dışarı fırlamış tı Nedry yere duştu Pullu ve soğuk bır nesnenın uzerıne gelmıştı Bu hayvanın ayağıydı Sonra başının her ıkı yanında yenı bır acı hıssetmeye başladı Acı gı derek arttı ve yukarıya doğru çekıldığınde Nedry dınozorun başını agzına aldıgı nı farkettı Bunun dehşetını nıhâf bır arzu MICHAEL CRICHTON A comnulsıve and chıllıngly ızledı tum bunların bır an evvel sona er 9 plausihlo novel about the flrst mesı ' space age blologlcal Işte Mary Shelly'e, Edgar Allan emerflency Poe'ya, Bram Stoker'd parmak ısırtacak bır dehşet sahnesı Crichton'un paleontolojıyle ılgılı her ıkı romanı (ozellıkle ıkın cı yarılarında) da bu tur sahnelerın adetâ art arda eklenmesınden oluşuyor Bu sahneler de guyâ matematıkçı kahra man lan Malcolm'un kargaşa kuramına dayanarak yaptığı ongorulerı doğruluyor Sevgilı dostum, bana kaos bahanesıyle bu konuda bılgı tazelememı onerıyor kı bunu (hele onerdığı ısımlerle) her zaman zevkle yapmaya hazırım Ancak benım da sık sık bılım adamlarının nasıl verılen yazımda yaptıgım koas takdımıyle, kenve kendı tecrubelerını dıkkate almadıkladısının yazdıklarının temelde aynı olma rını (yânı ırrasyonel davrandıklarını13) (or 9i, bu dâvetın bahıs konusu yazımla ılgılı s 120), sık sık nasıl çuvalladıklarını (or sebebını anlayamamama neden oldu s 210, 233) okuyoruz Buna karşı bılımın Her ne hal ıse, eğer Crıchton un kahra tek bır başarısı tasvır edılmemektedır manı lan Malcolm haklı olsaydı, dunyaCrichton'un bu tur bılım duşmanı düşuncelerı gelıştırırken, en kahtelı bılımsel duşunceyı kullandıgı da soylenemez Onun Andromeda Straın ın benım okuduğum bdbkısının 175 ve 176 sahıfelerınde yabancı yaşam şekıllerının tanınıp tanınamayacağı tartışmasını bunların hıç tanınamamasının mumkun olduğu tezıyle sonuçlandırırken kullandıgı ornekler, Jacques Monod'nun Andromeda Stra/n'ın yazılmasından ıkı yıl sonra yayınla dığı Le Hazard et la Necessıte adlı buyuk eserınde aynı somyu ırdelerken kullan dıklarına hemen hemen tıpa tıp uymak tadır14 Ama genetık kodu okuyarak Nobel Odulune lâyık gorulen buyuk bıyolog ıle edobıyatın harıtasız denızlprınde başıboş dolanmayı bılımın her adımı dıkkatle harıtalanan sahdbina tercıh etmış olan Crırhton un aynı malzemeyı bırbırlerın den nasıl farklı ışledıklerı okuyucuya Crichton'un eserlerının ne derece bılım kurgu sıfatına lâyık olduğunu bır değışık açıdan daha gosterebılır16 Butun bunlara rağmen Crichton'un genış bılgısınden ve muthış zekâsından şuphe etmeye kalkmak safdıllık olur (bır yılda 22 mılyon dolar kazanan bır adama kımse aptal dıyemezi) Ancak, burada tartışılan yazımda da belırtmış olduğum gıbı, Crichton'un benım okuduğum ve bılımı temel alır gorunen uç romanı The Andromeda Straın, Jurassic Park ve The Lost VVorld aslında bılımı kuçuk duşurmek ve okuyucunun (ve sınema seyırcı sının) bılgısızlıgını ve heyecan tutkusunu somurerek bunları paraya tahvıl etmek ıçınTıme dergısındekı yazıların ve kıy metlı dostum Omur Akyuz'un notunun da gosterdığı gıbıyaygın olarak sanıl dığından çok daha yuzeysel bır bılgı temelıne dayanılarak buyuk olçude edebî olmaktan ve orıjınalıteden uzak (bılhassa The Lost Worldf) kaleme alınmış, bılım kurgu ıle, en azından bu janra standart larını vermış olan buyuk dâhı Jules Ver ne tıpı gerçek bılım kurgu açısından, ılgı sı olmayan sığ Gotık eserlerdir Bunlarda sergılenenve Sayın Akyuz'un dıkkatın den kaçtığına hayret ettığımbılım duşmanlığı bılınç altında Crichton'un belkı de gıpta ettıgı ancak beceremedıgı bı lımden1B , kendısını "ustunde durulmaya deymeyen bır eğlendırıcı" olarak goren" entelektuellerden bır nevı ıntıkam alma arzusu olabıhr Bana Tıme dergısının 2 Ekım 1995 ta rıhlı 14 sayısını ve The Andromeda Stra ın ın bır nushasını temın ederek bunları okumama ımkân veren, The Andromeda Straın'\ benımle tartışan ve kaos kuramı nı bana bırkaç yıl once buyuk bır sabırla anlatan hocam ve azız dostum Prof. Dr. Erdoğan Şuhubı'ye burada teşekkuru bır borç bılırım Prof. Dr. Aslı Tolun'dan da straın'\n Turkçe dekı karşılığını ogren dım Ancak yukarıda dıle getırılen fıkırlerın sorumluluğunun yalnızca kendıme aıt olduğunu belırtmek ısterım 1 Akyüz, ö 1997 Korku bunun neresınde CBI sayı 511 (4 Ocak 1997) s 4 •'jaynes, G ve Ressner, J 1995 Mcıol Mısloı VVızard Tıme c 146 sayı 14 s 60 67 ^Aslında bu dahı tamdmen ori|inal sayılmaz Ilk eskı kan örneklerınden DNA elde edıldlöj zam ın <]iı nun bırınde belkı de bu şekılde dınozorların bıle qerı getırılebılec eğı genelde konuşulan bır konu halıne gelmıştı Ben buna berı/nr bır konuyu 90 lı yıllardan önce dostum Doç Dr Tuncay Altuö, un bana anlattı ğını hatırlar gıbıyım 4 Şengör, A M C 1996 Bılım kurgu mu bılım korku mu? CBT sayı 505 (23 Kasım 1996) s ? 6 a g e s 6? ü Lemonick, M D 199b How Good ıs Hıs Scı ence? Tıme c 146 s ıyı 14 s 65 'jaynes, G ve Ressner, J s 64 Burada Crıch lon un edıtoru onun asıl ılgısının bılımsel sureç ve umıt ıle korku arasında duyulan heypcan (suspenso) olduğu suzune ancak kısmen katılıyorum Crtchton ı ıdden bılımsel sureçten heyecan duysaydı bılımden ayrılmazdı! Andromeda Straın adlı romanında Crıchton karakterlerden tegmon Roger bhawn ın ne derece hayal gucunden yoksun olduqunu vurgulamak ıcın bhavvn bır korku tılmınde uyuyakalabılırdı sözlprıylp vurguluyor (11 dıpnottakı eser s ^0) Burada âdetâ bılınçaltında Cru lıtcm un hayal gucu denınce hemen korku ve dehşet sahnelerını dusunduğunu goruy oruz 9 Crlchton, M 1990 Juraisıc Park Ballantıne Books New York s 197 u) Lemonlck, M D ago " C r ı c h t o n , M 19fa9|1971J The Andromeda Straın Corçjı Books l ondon ^b<? s (ılk baskı Ingıl tere de Jonathan Capp I ır ıfından) Str un ın Turkçp karşılıgı olarak bugunlerde mıkrobıyolojı çGvrplorınrte suş t«rımının kullanılmakta olduğunu ogrendım Kavram olarak bu t>ir rııutasyundan sonıa gelışen bır lenetık sllsıleyı ılade otmnktndır 12 Crlchton, M a g e s 181 '''Hasyonalıtesını kaybederek hattâ katıl olan bır bılım ad ınıı C rıchton un fhe lermınal Man adlı romamnın konusudur t4 Buıada bu eserın bır Ingılızce tercumeslne atıt yapat agıırı Monod, J 19/0 Chance and Neces slty Collıns I nndon s 1 11 15 Prof bulıubı Andromeda btraın de ornegın IUIPS Verne gıbı cıddı bır bıltm kurgu ya/arının asla yapmayacaCji turdpn basıt bır (ızık hatasını bul duğunu bana soyledıydı Crıchton hakkında daha once CB1 de çıkan yazımda da degındığım gıbı Jura parkına Krptisp dınozorlırını dolduran Cri( lılon un bılımı Tıme derqısındp I pmonırk ın şışırdıqı kadar ıyı değıl Bırakın Jules Verne ı Sır Arthur Conan Doyle un bılımı kadar bıle ıyı degıl1 Zaten kendısı de pok fi?la bılgılı olnndıgını ıtıraf edıyor ( Puk 1 i/l ı okumuşluqum yoktıır Jaynes, G ve Ressner, J bJ) ^" No hotshot ın thı I ıb (hbfir.ltuvarda paılak değıl) Jaynes, G ve Ressner, J s 63 ' ^ Jnynes G ve Ressner, J b! Ama adam zekı! THE 1 * İTU Maden Fak Joolojı Bol. Avrupa Akademısı Uyesı Turkıye Bılımler Akademısı Aslı Uyesı 5/44