Katalog

T A R T I Ş M A E D İ T Ö R E M E K T U P SAĞLIK İlaçta reklam sorunu R. Kazım Türker* 2 Resmı Gazete'de Sağlık Bakanlığı tarafından bır yonetmelık yayımlan dı Yönetmelığın başlığı aynen "Beşeri Ispençıyarı ve Tıbbi Müstahsarların Tanıtım Yönetmelığınde Değışıklık Yapılmasına Daır Yonetmelık" dıye kaydedılmıştır Bu makale, 1928 yılında çıkarılan ve bugun hâlâ geçerlı olan 1262 no'lu yasanın zamanın Turkçesıne göre yazılmış başlığını eleştırmek ıçın kaleme alınmamıştır Yalnız, sık sık yonetmelık değıştıren, yetkılılerın ve onların danışmanlarının, yonetmelık başlığını da gunumuz Turkçesı ıle yazsalardı, bu satırların yazarı ıçın değıl de, genç kuşaklar ıçın daha yararlı olabılırdı göruşundeyız Esas uzerınde durmak ıstedığımız konu yönetmelığın ıçerığıdır Bu yonetmelığe neden gerek gorulmuştur, kımlere ne kazandırmakta ve kımlere ne kaybettırmektedır, tum bunları sıralayarak ılgılılerı uyarmak ve tuketıcı hasta ınsanımızın haklarını korumak konuyu bılen kımselerın go zardı edemeyeceklerı onemlı bır görevdır Tanıtım, gelışmış ulkelerde OTC (Ingı lızce'de kayıt dışı anlamına gelen ıfadenın kısaltılmış şeklı) dıye adlandırılan ve reçetesız olarak alınabılen ve ufak tefek sağlık sorunları ıçın hekıme başvurmadan ınsanların kendı kendılerıne kullanabıleceklerı ılaçlar ıçın gereklı bır uygulamadır. ör negın, basıt agrı kesıcıler, vıtamın ve mıneral kombınasyonları, basıt antıseptıkler ve dığer bazı preparatlar bu kapsamdakı ılaçlardır ve bunların gerçekten dış gelışmış ulkelerde basın ve yayın organlarında reklamları yapılmaktadır ÜTC kapsamında da olsa reklamı yapılan bu sınıftakı her ılaç ufak dozlarda reçete ıle verılmesı zorunlu ılaçların etken maddelerını ıçerırler Hasta genellıkle semptomdan tedavıye yonelır OTC ılaçlar bır bakıma bu maksat ıçındır Ancak alan kımsenın sağlık sorunlarını çok lyı bılmesı gerekır Gelışmış ulkelerde bıreylerın kendı sağlıklarını detaylı olarak bılmelerı yaşamları gereğıdır Boylesı ulkelerı bızımle kıyaslarnak veya bu ulkelerı ornek gostermek kesınlıkle yanlıştır 7 Nısan 1996 tarıh, 22623 sayılı sınde olasıdır Dolayısıyla esasen sağlık hızmetlerınden hakça yararlanamayan ınsanlarımız bu ılaçları alır ve boylece hem bılınçsız ılaç kullanımı hızla artar ve bundan hem hasta zarar gorur hem de ülkemız ıçın ınanılmaz boyutlarda ekonomık yıkıntı olur Türklye'nin bilinçsiz ılaç tüketlmindekı en onemlı nedenı olmasına karşın, reçete ıle alınması zorunlu olan ilaçları, reçetesiz alma alışkanlığını devlet bır turlu onleyememıştır. Halbu kı bu konuyu bılımsel olarak yoluna koymak son derece kolaydır Ne var kı, ılacı araç olarak kullanan hekımden tutun da, ılacı ureten, pazarlayan ve ılacı tuketen ınsanlarımıza kadar, konuya gereken onem hıçbır zaman verılmemıştır Açık anayasa hukmune rağmen sağlık hızmet lerını satın almada bınbır sorunla karşı karşıya olan ınsanlarımızın kendı kendılerını tedavıye yonelmelerı ve bunun ıçın hekım bılgısı dışında ılaç alma alışkanlıklarının ayıbı doğrudan dogruya devlete aıttır Ani ölümlerde risk belirlenebilir mi? Önlenebilir mi? Özgür Aslan*, Belgin (Ünal) Aslan** ıç yakınlarınızdan bırı anıden öldü mu? Bır gun ya da bırkaç saat once goruştuğunuz, konuştugunuz belkı de şakalaştıgınız bırının anıden olmesı neler duşundurur sıze? Neden "her olum erken" ıse de bazıları boyle "anıderV'dır? Karşısında hıçbır şey yapılama2 mu bu anıdenlığın? Istersenız once "Nedir şu ani ölüm?" sorusunun yanıtını arayalım Klınısyenler, epıdemıyologlar, adlı hekımler ve konuyla ılgılı başka ınsanlar farklı bıçımlerde kullanıyor bu kavramı ozellıkle "anıanıden" sozunun, bulguların başlamasından ölume kadar olan sure açısından neyı ıfade ettığı tam bır goruş bırlığı ıle tanımlanamı yor Klınık açıdan "ani olum"un tanımı ıse açık Trafık canavarı ıle yapılan duelloda yenık duşmek, ozkıyım, zehırlenme, ya da bırılerının bır şeyler adına sızı yakması gıbı ıkıncıl nedenlerın olmadığı doğal nedenlere baglı olarak gelışen ve bır saat ıçerısınde tamamlanan olum surecı Eğer olgu ölu bulunmuşsa ve son 24 saat ıçerısınde henuz yaşarken ve lyı olarak görulmuşse, olum yıne ani sayılmakta Ani olum nedir? I Turkıye'de OTC de olsa, ılaçların propagandasını yapmak dogru mudur yoksa değıl mıdır? Konu çok dıkkatlı ve genış duşunulerek karara varılmalıdır. Yoksa başka gelışmış ulkelerde yapılıyorda bızde neden olmasın duşuncesınden yola çıkılırsa hem tuketıcı, hem toplum ve hem de ulke ekonomısı onarımı guç yararlar alır Esas uzerınde durulması gereken konu, yönetmelığın ıçerığınde reçete ile satılması zorunlu ilaçlar ıçın bırtakım kurallar koyulması ve atıfta bulunulmasıdır Bu yönetmelığın 12 maddesı değıştırılıp "reçete ıle satılan umstahzarlara ılışkın ılanların yalnızca hekım eczacı ve dış hekımlerıne, gazetelerde ve kendı meslek gruplarına yonelık dergılerde yer alabıleceğı "hukme bağlanmıştır. Burada "gazate" kelımesının yonetmelığe konulmasında ve reçete ıle verılmesı zorunlu ılaçlar ıçın sık sık laf edılmesınde bır kasıt olmadıöına inanmak ısterım Reçete ıle satılacak bır ılacın gunluk gazetelerde llanına neden onem verılıyor bunu anlamakta guçluk çekmekteyım Zıra reçete ıle verılmesı gereken bır ılaç esasen hekım ve eczacı tarafından bılınır veya kendı meslekı dergılerınde kı ılanlar bunu öğrenebılır Hatta meslekı dergılerdekı ılaç hakkında doğru ve tam bılgı verılmesı çok defa yararlı olur ve hatta meslek ıçı eğıtımın bır bolümudur dıyebılırız Halbuki günluk gazeteye reçete ıle satılan bır ilacın duyurusunun yapılması tamamen yersizdır. Ancak Turkıye gerçeklerınde pazarlayıcı ıçın büyuk onem taşır Şoyle kı, örneğlne sık sık tanık olduğumuz gazete ılanlarında, ılanı veren fırma, ılacın tedavı edıcı etkenlığı ışaret eden ufak bır ıfadeyı de araya sıkıştırırsa, ışte o zaman tuketıcı bu ılacı ulkemız koşullarında hekıme başvurmadan çok rahatlıkla alır ve hekım kontrolu dışın da kullanır Turkıye'de uyuşturucu ılaçların dışında mutlak olarak reçete ıle verıl mesı qereken her ılacı ve bu arada her turlu antıbıyotıgı reçetesız almak gayet kolay ve her zaman ulkemızın her yore Doğru olan ne? Bır dıger onemlı konu da reçetesız olarak mutlaka reçete ıle alınması zorunlu olan ılaçların, pazarlanabıldıgı Turkıye'de bu ılaçların reklamına neden ihtıyaç duyulduğudur Gelişmiş bır ülkede bır bıre yın ortalama yılda 6 defa hekıme başvurdugu ve baştan sona kadar en gelışmış yontemlerle sağlık kontrolunden (Check up) geçtlğı bır gerçektır Boylesı bır kımse elbettekı sağlık sorunlarını çok lyı bılır ve kendı saölıgı ıçın zararlı olan herhangı bır ılacı (OTC kapsamında da olsa) kesınlıkle almaz Bızde bır vatandaşımızın yılda hekıme başvuru ortalaması 0 951 arasındadır Bu başvurularında vatandaşlarımızın batılı anlamda bır ıncelemeye tabı tutulduğunu hıç kımse ıddıa edemez Bu bakımdan gorunuşte sağlıklı oldugunu zanneden bır kımse aslında cıddı bır hastalıgın tutsağı olabılır Anayasal hakkı olan sağlık hız metlerım satın alamayan vatandaşlarımızın ılaç reklamları ıle daha lyı sağlık hızmetı alabıleceklerını zannetmek Turkıye'nın sıyası ortamında ne anlama geleceğını okuyucuların takdırıne sunuyo rum Bır ulke duşunun kı sıyasıler, bazı medya ılgılılerı ve boylesı yonetmelıklerın çıkmasında danışmanlık yapan ve her konuşmalarında mangalda kul bırakmayan buyuk bılım adamları (') bu buyuk eserlerıyle ne kadar ovunseler azdır Bu bılım adamları ılerı ulkelerdekı bu benzer yenılıklerı kopya etmekte son derece başarılıdırlar Ama bu ılerı ulkelerın ydsak larının ulkemızde uygulanmasına hıç de yanaşmazlar Bu konuda ılgılılere, belırlı devrelerde ABD ıle Turkıye'de verılen ruhsat sayılarını (ozellıkle antımıkrobıyal ılaçlar ıçın) karşılaştırmalarını onerırız Sonuç olarak yıllarını farmakolojı bilim dalına adamış ve ülkemizın sağlık polıtikalarının perışanlığını çok yakından bılen bır yurttaş olarak bu anlamsız yönetmeliğın derhal iptal edılmesını ve ilaçta hangı şekılde olursa olsun yazılı tanıtımın sadece ve sadece hekim, eczacı, dişhekiml ve veteriner hekımlere özgü bilimsel dergılerde olması gereğini yetkililerin bilgilerine sunarım. Prof. Dr. A.U. Tıp Fak. Farmakoloji Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi Neden ihtıyaç duyuluyor? Insanların ne kadarının böyle olduklerını tahmın etmek guçse de Dunya Sağlık örgutu sanayıleşmış ulkelerde yıllık gorulme oranını kadınlar Içın 100 00'de 3564 olgu, erkekler ıçın 100 000'de 19159 olaıak bıldırıyor Tum doğa lolumlerın ıse % 1232'sını ani ölum oluşturuyor konu nun can alıcı noktası ıse anıden ölenlerın % 90'ını kalp hastalarının oluşturması Ağır sındırım sıstemı kanamaları ve beyın kanaması gıbı kalp dışı nedenler % 5'lık bır kesımı oluştururken kalanlarda ıse anıden olmelerını açıklayabılecek hıçbır neden bulunamıyor. Bebeklık yaş grubunda gözlenebılen "ani bebek olumu sendromu" da bu grupta ele alınmakta Kalp hastaları arasında ıskemık kalp hastahg olanların % 50'sı anıden oluyor Iskemık kalp hastalıgı, yaşam boyu tum vucuda kan pompalayan kalbın, çoğunlukla kendı kas dokusuna kanı aktaran damarlarındakı daralmatıkanmadan kaynaklanan, kendısını besleyememesı duru mu Hastada gogus agrıları, ani kalp krızlerı (enfarktus) vb 'ye yol açabılırken ba zen de yıllarca sınsıce sessız kalabılıyor Anıden olme ıle bu hastalık arasındakı bırlıktelık araştırmacılar tarafından çeşıtlı bıçımlerde uzun yıllardır gosterılegelıyor Ömegın ani olumun en sık gozlendığı sa* bah saatlerı (711 arası) ıskemık kalp hastalığının tıplerı olan enfarktus, koroner spazm vb gıbı tabloların gun ıçınde en sık gozlendığı saatler 45 75 yaş arası hem ıskemık kalp hastalığının hem ani olumun daha sık gorulduğu yaşlar Yuksek kan basıncı (hıpertansıyon), sıgara kullanımı, kolesterol yukseklığı, aşırı kılo gıbı koroner kalp hastalıgı rısk faktorlerı aynı zamanda ani olum ıçın de rısk faktorlerı Yüzde 90'u kalp Buyuk bır oranda kalp atım hızında bozuklukları (arıtmıler) rol alıyor Ya çoğu kez olduğu gıbı kalp bırdenbıre çok hızla atmaya başlıyor, atımlar artık etkısız kasılmalara donuşuyor ya da kalp atımları aşırı yavaşlıyor ve sonra duruyor Son donemıne gelmış bır kalp yetersızlığı de, kalp kasının artık kan pompalayacak gucunun kalmaması ıle ılgılı olarak arıtmıler dışındakı nedenı oluşturabılıyor Rıtm bozukluklarına bağlı gelışen sureçte olgu bılıncını yıtırıyor, nabız kayboluyor ve kalp duruyor Dığerınde ıse ıler leyıcı bır dolaşım yetersızlıgının arkasından kalp ıflas edıyor ve artık kan pompalamıyor "Aniden olme olasılığı dığerlerlnden daha fazla olan insanlar var mıdır?" Bu dramatık olum yonunden en yuksek rısk taşıyanlar kuşkusuz daha onceden başlarından aynı olay geçmış, ornegın kalp hastalıkları olsun olmasın olumcul bır çarpıntı sonucu kalbı durmuş ancak yenı den yaşama döndurulmuş ınsanlar Kalp enfarktusu sırasında veya sonrasında tehlıkelı rıtm bozuklukları gozlenen, kalp yetersızlığı gelışen, vb olgular rısk yonünden ıkıncı grubu oluşturuyor Ikı grup bır bırlerının ozellıklerını bır olçude paylaşı yor Yuksek rısk yonunden uçuncu grupta kalp dtımları aşırı yavaş olan olgular yer alıyor Iskemık kalp hastalıgı dışında da bazı ozel kalp hastalıkları ani olum yonunden özel rısk taşıyorlar (örneğın kalp kasının aşırı kalınlaştıgı kalbın aşırı buyudugu durumlar, bazı elektrıksel ıletım anormallıklerı, aort kapağının darhgı vb) Elde edılen bıgılerle ani olum yonunden rısk taşıyanları onceden belırleyebıle cek yontemler gelıştırılmeye çalışılıyor Enfarktus sonrası hastalar, araştırmaların en yoğun yapıldığı kesım Gelıştırılen yontemler oldukça lyımser sonuçlar verıyor Bunlar, her yerde elde edılebılecek EKG kaydından başlayıp efor testı, 24 saatlık EKG kayıtları (Holter), kalbın ultra sonografık goruntulenmesı (EKO), elekt rofızyolopk ıncelemeler ve ozel merkezlerde yapılabılecek kalp sıntıgrafısıne ka dar uzanıyor Kalpten kaydedılen normal elektrıksel sınyaller dışındakı anormal geç potansıyellerın ıncelenmesı (sınyal ortalamalı EKG kayıtları), EKG'den yapılan sazı olçumler (QT olçumlerı, vb) ve bu olçumler ıle kalp atımlarının 24 saatlık EKG kayıtlarından elde edılen gun ıçınde gosterdıklerı değışkenlığe aıt bılgıler rısklı ınsanlarda bulunan anormallıklerın ortaya konulması amacıyla araştırılıyor Bunların hıçbırı tek başına kesın bır belırleyıcı olarak sunulamıyor ancak bırlıkte kullanımla rı ıle belırleyıcılık oranları haylı yukselıyor Olumsuz durumlarla karşılaşıldığında yapılacak şeyler sınırlı elbette Yapılabılecek en onemlı gırışım önlemeye çalışmak Sanayıleşmış ulkelerın onleme programları bunun en somut ıfadesı ABD gıbı ulkelerde halk sağlığı projelerı, kalp hastalıklarının onlenmesıne yonelık gırışımler, dıyet ve yaşam bıçımı değışıklıklerı sonucunda yenı ıskemık kalp hastalıgı olgularınının oranındakı azalmayla paraleî olarak ani ölum sıklığında da bır azalma gözlenıyor. Ayrıca kalp hastalıklarının ozellıkle de koroner kalp hastalıklarının sağaltımı ve ızlemının çok kontrollu ve dıkkatle yapıl ması onem taşıyor Sağlıklı gunlere! Kaynaklar: 1. Sudden Cardıac Death. J Morgan roth, N L Horowıtz, Grune&Startton, Inc 1985 2. Sudden Cardlac Death. M E Josephson, Blackvvell Scıentıfıc Publıcatıon 1993 3. Sudden Cardiac Death. S Goldsteın, A BayĞs de Luna, J Guındo Futura Publ 1994 Risk nasıl belirlenebilir? Sonuç: önlenebilir mi? Ani ölüm sürecinde neler oluyor? (*,")Barselona Otonom Univ. Sant Pau Hastanesı Arıtmolojı ve Kardiyovasküler Epidemiyolojı Bırımlerı 4874