Katalog

A L A R I T I P iümkiin? duygusunu gplıştırdıgını bu duygunun herkeste olmadıgını yalnızca bellı koşul larda ortaya çıktığını savunuyor "Korgoru" kavramı Sınırbılım uzmanları ıse gorsel sure cın ızledığı yolun beyın kabuguna yakla şıldıkça paralel kollara ayrıldığını ve kımı kolların beynın farklı bolumlerıne gıderek gorme duyusu bolgesının atlandığını bu nedenle de korgorunun olası bır durum sayılabıleceğını ılerı suruyor Beynın bu farklı bolumlerı gorsel bır bılınç yaratma makla bırlıkte davranışa yon veren kımı bılınçlı olmayan bılgılerı saghyor Bu ne denle korgoru bılıncın oluşması ıçın beynın hangı bolumlerının gereklı oldu gu konusunda onemlı ıpuçları verıyor Buna bağlı olarak beyınde meydana gelen herhangı bır hasar cıddı sorunları da bırlıkte getırıyor Beyın kabugunun henuz araştırma aşamasındakı ekstrastrıal bolumu hasarlı olan hastalar gorme yetısıne sahıp olabılır ama renk ve devınımlerı seçe mezler Agnozı adı verılen bu tur rahat sızlıgı çekenler ornegın kendılerıne gos tprılen bır uçgenı gorurler ama uçgen ıle kare ya da çember gıbı otekı geometrık nesneler arasında bır baglantı kuramazlar Algılama bozuklugu bıçımınde bıçı mınde gorulen bır başka agnozı turunde ıse hasta nesnelerı gorur ve onları ay rıntılı bır bıçımde çızebılır ama bu nesnelerın ne olduğunu ve ne ışe yaradıkla rını bılemezler Agnozılı hastalara kıyasla anosog nozı lı hastaların dunyası lyıden lyıye gı zemlıdır ve sınırbılım çevrelerının kafala rını en çok kurcalayan bır durumdur Bu durum genellıkle beynın sag yarımyuva rında meydana gelen ve bedpnın sol ya nını felce ugratan bır hasar sonucunda ortaya çıkar Ortada behrgın bır felç durum olmasına karşın son kerte aklı başında ve mantıklı olan bu hastalar kol ve bacaklarının gayet lyı çalıştıgını ılerı surerler Bu durum salt ruhsal bır bozukluktan kaynaklanıyor olsaydı aynı sonuç beynın her ıkı yarımyuvarı ıçın de geçerlı ola caktı Ne var kı, anosognozı yalnızca sol yanı felçlı kışılerde goruluyor Bu da beynın sağ kesımınde bellı bır sınırsel hasar olması gerektığı yonunde bır go ruşe yol açıyor •ce sorulan soruları dınlemesını, bunları rşılaştırmalar yapmasını ogrettı gostergeler yok degıl Yırmı yılını papaganlara adayan Irene Pepperberg Alex adındakı papaganına Ingılızce so rulcîn soruları dınlemesını bunları yanıt lamasını bırden altıya dek sayı sayması nı bıçım ve renklerı ayırmayı ve kımı ba sıt karşılaştırmalar yapmasını ogrettı Bılıncın ya hep ya hıç bır olgu olarak ele alınması ınsana çekıcı gelen an rak yanlış bır tutumdur Bır papağan çevresınde neler olup bıttığının bılıncın de olabılır ama bellı şeyler orneqın Bılınç: Bılımsel sorun kendısının bır papağan olup olrnadıgı konusunda kafa yorduğunu soylemek acaba ne denlı doğru olur? Sureklı bırbırlerıyle çekışen fılozofların 400 yıl once yaşayan Ren6 Descarbezgınlığını ya da fızıkçılerın gonulsuzce tes bılınç konusunda gelıştırılen tartış ortaya attıkları goruşlerı kavramaya ça maların babası sayılır Descartes a gore lışmanın hıçbır anlamı yok Artık çok kışı zeka ve beden bırbırlerınden farklı ıkı bılıncın buyuk olçude bılımsel bır sorun kavramdır Ne var kı gunumuz sınırbılım oldugu goruşunde bırleşıyor Nobel uzmanları bu goruşe katılmıyor ve bılın odullu Francıs Crıck ın meydan okuyan un farklı sınır hucrelerının bır araya gel konuşması bu soruna ' norobıyoloıı 'nın mesınden oluştuğunu ılerı suruyorlar çozum getıreceğıne ınananlar ıçın bıçıl mış bır kaftan sayılıyor Bu konuşmanın Bılınç konusunda belkı de tum verılerı Tuscon Konferansı nda hazır bulunan ve alt ust edebılecek dpnlı şaşırtıcı bır şey uzun suredır Crıck ıle bırlıkte çalışan de korgoru Gorme duyusundan tu Chrıstof Koch tarafından sunulan kımı muyle yoksun olan kışıler uzerınde yapıalıntıları şoyle lctn deneyler bu kışılerın çevrelerındekı nesnelerı gorememelerıne karşın bır Bılınrın norobıyoloıı açısından açıkkestırımde bulunmaları konu sunda zorlandıklarında o nesne lerın yerlerını dogru olarak bı lebıldıklerını ortaya koyuyor Kısac.ısı bu ınsanlar gorme duyusundan yoksun olmakla bırlıkte bır du zeyde gormeyı' \ \ \ \ \ \ \ \ \ surdurebılıyorlar Bu noktada ' bılınç ve beynm Yukarıdakı her ıkı resımde de, sol ust koşede bırer kare bılgı ışlem sugormek mumkundur Karelerın ortaya çıkmasının nedeni, reçlerı ayrı bır kısa çızgılerın dığer çızgılerle asımetrık olmasıdır. Ancak kavrammış ızle resımler sag ve sol gozlere aynı anda ve kısa bır sure ıçın nımı verıyor gosterılırse, kareler kaybolur Çunku goruntuler beyınde Korgoru soz ıç ıçe geçer Ikı resmın beyınde bırbırıne eklenmesı, sağa cugunun babası egık her çızgmın sola eğık blr çızgıyle ortuşmesı sonusayılan Oxford cunu doğuracaktır, boylece ortada butune zıt bır alan da Unıversıtpsı bılım kalmayacaktır Bu halde kareler seçılemezken, karelerın ad d m Idrı nd d n bır koşeden başka bır koşeye taşınmaları durumunda, Larry VVeıskdenekler karenın yerını yenıden saptayabılır Ancak rantz, bıreylerın denekler, karenın yerını "gormekle" bırlıkte, bılınç kımı koşullarda duzeyınde algılayamazlar. Bu duruma, ındırgenmış gızemlı bır bılınç lanmasında ılk hedef bılınç ıle sınır ara sındakı ılıntının bulunması bır başka deyışle bılınçlı duyarlıkla ozellıkle ılgılı olan beyınsel etkınlıklerın saptanmasıdır Bunun ıçın ışe değışen sınırsel etkınlıklerın kesınkes degışen olgu bılıncıyle ılıntılı ol duqu yerlerın taranmasıyla başlanır Bu yerlerın saptanması ıçın bılım adamları bılıncın degışıme uğramasına karşın dış dunyadan gelen uyarıların değışmeden kaldığı deneylerden yararlanırlar Yanılsama ıle ılgılı araştırmalar bu tur etkılere ışık tutan verımlı bır kaynak sayılmakta dır Unlu "vazo' yanılsamasına goz attı ğımızda bır sure sonra hem vazoyu hem de ıkı ınsan yuzunu sırayla goruruz Burada uyarı değışmemekle bırlıkte bı reyın ussal gozuyle gorduklerı değışmektedır Bu turde deneylerın en kapsamlıları Baylor Unıversıtesı bılım adamlarından Nıkos Logothetıs tarafından uygulanmıştır Algılamayla doğrudan ılıntılı her hangı bır sınırın olup olmadıgını araştı ran Logothetıs, maymunlar uzerınde gerçekleştırdığı deneylerınde ıkı gozde karşıtlık adıyla bılınen bır olay sonucunda ortaya çıkabılen gorsel yanılsamalar uzerınde durdu Ilk deneylerde bır yana eğık'çızgıler bır goze ters yone eğık çız gıler de otekı goze tutuldu Kısa bır sure sonra bu ıkısı duzensız bır bıçımde yer degıştırerek algılanmaya başlandı Her ıkı gozden gelen verıler bırbırlerıyle çatışırlarken uyarılar değışmemekle bır lıkte maymunların gorduklerı farklıydı bonuçta sınırlerın her bır goze sunulan ve degışmeyen uyarıya kenetlı olduğu ama kımı sınırlerın maymunun bılıncıyle çok yakından ılıntılı olduğu goruldu Bu sınırlerın buyuk bır bolumu beynın gorme duyusunun en ustundekı V4 adı verılen bır bolumde yer alıyordu Bu da Crıck ve Koch un bılınçle ılgılı olarak one surduklerı goruşe tıpatıp uyuyordu Crıck ve Koch bıreyın gorsel sıstemın alt bolumlerınde meydana gelen bılgı ışlem etkınlıklerının bılınçlı bır bıçımde ayırdında olamayacağına, bılıncın, gorsel bolurnun tepesınde oluşan ustduzey 'kesın" sımgelerle ılıntılı olduğuna ınanıyor Kesın sınırlerın en çok bılı nenı şakak ortası kortekste yer alan ve yalnızca bellı bır açıdan gorulen yuzlerce tepkı gosteren sınırlerdır Bu bolgede meydana gelen herhangı bır hasar bıreyın tanıdık yuzlerın ayırdına varamamasıyla sonuçlanır Tum bunların nasıl oluştuğu henuz bır kesınlığe kavuşmadı Ama en azından bu konuda ız surme ışlernlerı başladı ve bllım adamlarının manyetık tıtreşımlı goruntuleme aygıtları sayesınde araştır malarını ınsanlar uzerınde yapmaya başlamasıyla da pek çok bılgının aydınlığa kavuşacagı umıt edılıyor Toplumda salgın yapan hastalıklar: Lassa Fever 11 yıldır Chıcago da makıne teknısyenı olarak çalışan aslen Batı Afrıka ulkesı olan Nıjerya dan gelen 43 yaşındakı bır kı şıye acı haber ulaşır Annesı 13 Ocak 1989 tarıhınde ateşlı bır hastalıktan (sıt madan?) olmuştur Cenaze torenıne gıtmek zorundadır Uçağa atlar ve 5 gun sonra ulkesıne varır Dını toren sırasında babdbi dahıl akra balarından bırçogunun ateşlı grıpal hasta lık tablosu ıçınde olduğunu farkeder Bırkaç gun sonra babası da olur Onun da toprağa verılme ışlemı yapıldıktan sonra bır an once bu belalı bolgeden uzaklaş mak ıster Şubat ayının bırıncı gunu Chıcago ya gerı döner Evıne geldıkten uç gun sonra nezle boğaz ağrısı tıtreme ıle bırlıkte ateş tablosu ıle hastalanır 4 14 şubat arasın da, doktor doktor dolaşmak zorunda kalır Kendısıne grıpal enfeksıyon farenjıt gı bı tanılarla çeşıtlı antıbıyotıkler verılmesıne ragmen durumu duzelmez Aksıne daha da kotuleşır Şıddetlı başağrısı ıle bırlıkte yutkunma guçlugu ve kanlı ıshal başlar Ateşı devam etmektedır Hastaneye yatırırlar Kan mu ayenelerınde karacığer testlerınde ılerı derecede bozukluk dıkkatı çeker Sarılık olmamasına ragmen karacığer ıltıhabın dan (Hepatıtıs) şuphe edılır Kalp ve da mar sıstemınde yetersızlık belırır Akcıger lerdekı gaz alış verışınden sorumlu boşluklar (alveoller) sıvı le dolar solunum yet mezlığı gelışır Hastanın Nıjerya'dan gelmesı uzerınde Pıof Oı Y hzettın Buı ı$ Zombı Bılınç soz konusu oldugunda bılım adamı eğer bıreyın bılınçlı ya da bılınçsız olduğu yolunda bır ayırımı yapabılıyorsa bu konuda epey bır yol katetmış sayılı yor Bu noktadan bılıncın sınırsel kayna gına ulaşmanın da olası kılınabılecegıne ınanılıyor Manyetık goruntuleme yon temlerının gorsel bılıncın beyındekı bılgı ışlem surecınden ayrıldığı durumlara uyqulanmasından son kerte ılgınç sonuçlar Tlınması beklenıyor Koch un norobıyolo|inın geleceğı ko nusundakı goruşu ıse lyıden lyıye lyım ser Eqer qorsel bılıncın ıçerıgının orta ya çıkartılması ıçın Koch un duşundugu gıbı çok kpsın sınırlerın devınıme geçırılmelerı gerekıyorsa o halde o sınırlerın kpndılerıne ozqu bır nıtelık taşıyor olmaları gerekır Bu dogru ıse o zaman o sı nırlerı bpllı bır dızgede toplayan bır dızı gen olmalıdır Oyle ıse gorsel bılınçle ılıntılı sınırler ıçın bır antıkor ya da bır dızı antıkor elde edılebılecegı yolunda bır anlam çıkartıla bılır Bu da bıze molekuler dırımbılım gucunden yararlanarak ınanılmaz gelışme ler saglamamıza olanak tanır O zaman bu sınırlerle ıstedıgımız gıbı oynayabılır bolkı qeçıcı olarak etkısız duruma getırıp neler olduğunu gorebılırız Dahası bılınç dışında her şeyı olan bır yaratık yanı bır zombı bıle yaratabılır ve boylelıkle bılıncın onemını onun yoklugunda ortaya çıkacak durumla açık layabılırız Derleyen Rıta Urgan durularak orada sık gorulen Lassa Fe ver" (LF) denılen hastalıktan şuphelenılır Bunun ıçın Rıbavırın ısımlı ılaç temın edıl meye çalışılır ılaç gelmeden hasta 15 Şu bat 1989 gunu olur Otopsıde LF den so rumlu vırus hastanın karacığerınde sapta nır Daha once alınan kanda da LF vırusune karşı gelışmış bagışıklık urunlerı yuk sek olarak bulunmuştur Lassa Fever denılen hastalık ılk kez 1969'da Ni|erya nın kuzey doğusunda tespıt edılmıştır Hastalıgın sebebı olan vı rus bu bolgede çok bulunan bır sıçanda (Mastomys natalensıs) barınmaktadır LF vırusu hastalıklı kemırıcının kurumuş ıdrar veya dışkısının toz zerrecıklerının havaya karışması sonunda solunum veya sındırım kanalıyla ınsanlara bulaşır Insandan ınsana da geçebılmektedır Hastalıgın kuluçka devrı 7 18 gundur Başlangıçta grıpal enfeksıyon belırtılerı vardır Kısa surpde tablo aqırlaşır ve has tayı oldurur LF vırusu bulaşıcılıgı çok faz la bır etken oldugundan temaslıların er ken korunma altına alınması ve tedavısı gerekmektedr En rısklı olanlar hastanın beden sıvısı ve salgılarıyla doğrudan doğruya temaslı kışılerdı Ornegın opme tar zında bır temas aynı bardak kaşık ve benzerlerıyle yemek ıçmek gıbı Lassa Fever Batı Afrıka ulkelerının en tehlıkelı ve oldurucu hastalığıdır Yılda en az 300 OOOkışı bu hastalıga tutulmakta ve 5 000 den fazlası olmektedır Sıerra Le one de hastane olumlerının 1/3'u LF dır Son zamanlarda tıpta Ithal Hastalık tabırı kullanılır hale gelmıştır LF da bun lardan bırısıdır Doğdugu ve bulunduğu yer Batı Afrıka ulkelerı olmasına ragmen hızlı ve sık seyahat ımkanları nedenıyle Bırleşık Amerıka Kanada Avrupa Isral ve Japonya da da ıthal LF bıldırılmıştır Bellı olmaz gunun bırınde Turkıye de de çıkd bılır Kaynak Holmes GP et al Lassa fever ın the Unıted Stales NEJM 1990 3?1 11?Q ?T 4827