Katalog

HAYVANLAR DÜNYASI Köpeklerin olağanüstü koku duyusu Köpeklerde koku duyusu üzerine birçok deney yapılmıştır. Örneğin 20 çubuk kokudan arınmak için fırınlanır ve fırınlanmış maşalarla tutularak dışarı alınır. Sonra ellerini iyice yıkamış bir adam bu çubuklardan birini iki dakika kadar avucunda tutar. Köpek bu 20 çubuk arasında adamın tuttuğu çubuğu birkaç sayinede bulur. Köpekler aldatılamıyor Eğitilmiş bir köpekse yukarıdaki deneyde, adamın havaya kaldırıldığı noktada zınk diye durur; çünkü her ne kadar ayak izleri devam ediyorsa da adamın kokusu yok olmuştur. Bir cani helikopterle kaçarken bir arkadaşına yürümeye devam etmesini söyleyerek eğitımsiz bir köpeği yanıltabilir. Egitımlı köpekse caninin helikoptere bindiği noktada hemen durucak ve devam eden kokusuz ayak izlerini izlemeyecektır. Ancak akıllı bir cani egitimli bir polis köpeğini bıle kandırabilır; bunun için arkadaşıyla ayakkabı degiştirmesı yeter. Köpek ayakkabıya sinen kokuyu takip etmektedır; ayakkabıyı gıyen başkası da olsa köpek izlediği ayakkabı kokusunun arkasından gider. Yine bir cani yarıyolda yeni ayakkabılar ve lastik jimnastik ayakkabıları giyerek izini kaybettırebilir; çünkü ayaktaki kokunun ayakkabıya sinmesi 2 gün almaktadır. Lastik ayakkabıdaysa lastik kokusu ayak kokusunu bastırır. Cani ayakkabılarını çıkarıp atar ve ayaklarına kalın kâğıtlar sararsa, yine izini kaybettirebilir. Cani bir arkadaşıyla ayakkabılarını değiştırirse ve biri bir yöne, diğeri bir yöne giderse köpek caninin değil, onun ayakkabılarını giymiş olanın peşıne takılır (en iyisi kimsenin ayakkabılarını giymeyin; hem mantar hastalığı alabilirsiniz; hem de peşinize yanlışhkla polis köpeklerı ta kılabilir). Ayakkabıya sinen koku nedir? insan derisinde çeşitli bezler vardır; fakat ayak tabanları yalnız ter bezleri ıçerır. Bunlar çok sayıdadır (1 cm2'de 1000 adet) ve 24 saatte 16 cc ter yaparlar. Bu miktarın milyarda biri bile ayakkabıya geçse köpek için bu koku yeterlidir. Köpek yerde kişiye özgü olan ayak kokusunu izler K öpeğin koku duyusunun gücünü hayal bıle edemeyiz. Bir köpek insandan 1 milyon kat daha iyi koku alır. Köpekler sofra tuzunun ve kinin'in kokusunu alabilır. Bir tutam tuz bir kova suda eritilse bile köpek tuz kokusunu hisseder. Bir köpek rüzgârın estiği yönde bir kekliğin kokusunu 50 m. öteden alabilır. Jeologlar eğitilmiş köpekleri dnğlarda altın ve diğer değerli madenlerı aramakta kullanırlar. Sivil giyimli polislerin yanındakı eğitilmiş köpekler hava alanlarının, garların ve limanların kalabalıgında yolcu bavullarının içindeki uyuşturucu maddeleri (eroin, kokain, esrar vb.) koklayarak bulur. Kuşku yaratmamak için bu köpekler ekseri kucak (süs) köpeklerı cinsınden seçilir. Köpek uyuşturucu taşıyan bir kişinın yanından geçerken durur ve hatif le, ikizlerden ayırt edebilmektedir. Kokuları ayırt ediyorlar R.H. VVright, köpeklerin vücudunun neresınden gelırse gelsın, bir insanın kokusunu bellediklerini bildirmektedir. insanın parmak ızı gıbı kendıne özgü kokusu, kalıtsal olarak (kromozomlar yoluyla) belırlenmektedir. İkizlerin kokusu bu nedenle aynıdır. Bu koku parfümlerle ve diğer kokularla kapatılamaz. Yine insanın kokusu diyet, çevre ve gıyım tarzı ile ilgili değildir. Köpekiorın ız sürmesi, yanı kokusunu aldığı bir insanı bulabilmesi akılları durdurmaktadır; bu yeteneğın birçok yenı yönleri tam açıklanamamaktadır K. Most ve D.Brückner bir köpeğin ız sürmesini engellemek için dahiyane bir yöntem düşündüler. Bir adam yumuşak bir toprakta ayak izleri bırakarak yürürken birden bir teleferik (veya helikopter) sistemiyle havaya kaldırıldı ve bir tekerlek etrafına birer adım arayla dizilmış yenı ayakkabılar toprakta iz bırakmaya devam ettıler; tabıı ki bu yeni ayak izleri adamın kokusunu içermiyordu. Acaba adamı izleyen bir köpek bu durumda ne yapacaktı? İyi eğitilmemiş köpekler bu kokusuz ayak izlerini izlemeye devam ettiler; bunlar yüksek koltuk degneklerı (cambaz ayaklığı) üstünde yürüyen birinin de izlerini takip ederler; oysa bu durumda da yerde kokusuz izler vardır. Demek ki köpekler iz sürerken hem burun hem gözlerini kullanmaktadır; gözleri kullanmak burundan çok daha kolay oldugundan egıtımsiz köpekler gözlerini terah etmekte ve bu bakımdan hata yapabılmektedır. çe havlar; sonra yoluna devam eder Tabii polis derhal sanığın üstünü arar. Iz süren köpekler Iz süren köpeklerin işi çok daha zordur. Tazıların işi nisbeten kolaydır; bunlar belli bir hayvan türünün kokusunu izlerler. Bir insanı bulmakla ğörevlendirilen bir polis köpeğinin işiyse çetindir; bunlar yolları üstündeki milyonlarca koku arasından ınsan (homo sapıens) türünün değil, belli bir insanın kokusunuarayıp bulmakla yükümlüdürler. Ayrıca caniler köpeklere yakalanmamak için binbir hileye başvururlar; örneğin orman veya tarlalardan değil, binlerce kişinin ayak bastığı kalabalık yollardan geçerler. Bunlar ekseri asfalt yolları seçerler; astaltın kuvvetli kokusu köpeği şaşırtır; ayrıca geçen motorlu araçların egzoz kokuları da köpeğin işini zorlaştırır. Bu koşullarda bir polis köpeği iz süremez. Köpeklerde koku duyusu üzerine birçok deney yapılmıştır. örneğin 20 çubuk kokudan arınmak ıçın fırınlanır ve fırınlanmış maşalarla tutularak dışarı alınır. Sonra ellerini iyice yıkamış bir adam bu çubuklardan birini iki dakika kadar avucunda tutar. Köpek bu 20 çubuk arasında adamın tuttuğu çubuğu birkaç sayinede bulur. Bir diğer deneyde köpeğe tek yumurta ikizlerinden birinin (buna A diyelim) eli koklatıldı; diğer ikiz (B diyelim) bir mendile dokundu. Sonra köpeğe yeni yıkanıp ütülenmiş mendiller gösterildi ve bunlar arasından B'nin dokunduğu mendili bulması istendi. Köpek B'nin değil, A'nın elini koklamıştı; buna rağmen B'nin dokunduğu mendili hemen buldu. Bu deney aynı zamanda ikizlerin vücut kokularının aynı olduğunu da göstermiş oluyordu (adlî tıp açısından önemli olabilir; polis köpeği gerçek suçlu yerine onun ikizini yakalayabilir). İkizler farklı parfümler sürseler, farklı giyinseler ve birbirlerinden uzakta yaşasalar bile bu deneyin sonucu değişmemektedir. Buna karşı köpek ikizlerin aile birey lerini, ikizlerle aynı parfümü sürseler bi Ayak izinin kokusu, hava sıcaklıyin.j ve toprağın cinsine bağlı olarak bir süre sonra kaybolur. Bir köpek bir ayak izini 24 saatten daha eski değilse izleyebilir. Çok iyi eğitilmiş çok keskin burunlu köpekler 24 saat önce bırakılmış bir ayak izini bile takip edebilir. R.H. VVright şöyle demektedir: "İyi koku alan bir köpek çok duyarlı bir cihaz gibidir ve o şekilde muamele görmelidır." Çeviri: Selçıık Alsan Memelilerde kokunun onemi I emelilerde burun çok daha önem kazanır; çünkü besin bulunması ve düşmanın veya avın kokusundan tanınması söz konusudur. Bazı memelıler de koku hissinde köpeklerden aşağı kalmazlar. Örneğin Kanada geyiği ve yaban domuzu bir avoı nın kokusunu 500 adımdan, karaca 50 m.'den hisseder. Bir kirpi bir böceğin kokusunu 1 m.'den ve bir düşmanın, örneğin tilkinin kokusunu 9 m.'den alır. Memelilerin mükemmel gelişmiş koku bezleri vardır. Bu bezler genellikle hayvanın çalılıklara veya otlara sürttüğü vücut bölgelerindedir. örneğin tarla farelerinde ve özellikle su farelerinde koku bezleri gövdenin yanlarında, tavşanlarda ve bazı memelilerde dudaklardadır. Tilkinin koku bezleri kuyruğun ucunda ve ayak parmakları arasındadır. Kurtların ve köpeklerin koku bezleri de parmaklar arasında bulunur. Ağaç sansarı (zerdeva) ve samurun koku bezleri ayak tabanlarında, Koku bezleri antilopların gözlerinin önünde, havlayan geyiğın gözlerinin üstünde ve fıllerın kulaklarıyla gözleri arasındadır. Misk geyiğinin karnının alt bölümünde büyük bir misk (güzel koku) kesesi vardır (bundan esanslar yapılmaktadır). Dağlarda yaşayan misk geyıklerinı avlayabilmek için kaç kişi dağlarda hayatını vermiştir. Erkek misk geyiğinin karnında 40 gr. kadar kırmızımsı pelte şeklinde bir esans içeren bir kese vardır. Bu koku dişiyi çekebilmek içindir; hayvan yaşadığı alanın her köşesine bu kokuyu bırakır. Dişi 2 km. öteden bu kokuyu alır. Yarasaların koku bezleri değişik yerlerindedir: alın, çene altı, boyun, omuzlar, kanat zarının altı vb. Kır fareleri (soreks) anne önde, yavrular arkada tek sıra gıderler. Her yavru kardeşinin kuyruğunu koklayarak yolunu bulur; bir yavru arkada kalırsa annesinin kuyruğunun kokusu ona doğru yolu gösterir. Güney ve Güneydoğu Asya'da yaşayan sıçantomura(maymun benzeri makilerden sincaba benzer bir hayvan) dişisiyle bir aile oluşturur. Erkek günde birçok kez yaşadığı alanı kokusuyla işaretler. Bunun için boynunu taşlara sürer ve dalların üstüne işer. Tabanlarına idrarını sürerek kendi alanında devriye gezer; böylece her adımıyla toprağa kokusunu "Burası benim alanımdır" feromonları bırakmış olur. Maymuna benzer makiler (lemur) ve Güney Amerika'nın uzun kuyruklu başlıklı maymunları (laternacıların tipık maymunu) ıdrarlarıyla ıslattıkları avuçlarını dallara sürterek kokularını bırakırlar. Bazı makiler (yavaş lorisler gibi) daldan dala atlayarak ıdrar çıkarırlar.Madagascar Adası'nın halka kuyruklu makisi, siyahbeyaz halkalı şahane kuyruğunu kotuk altlarına sokarak koku emdırır ve sonra havaya kaldırarak dişilere doğru bayrak gibi dalgalandırır. O zaman bütün dişiler hep bir ağızdan mutlulukla miyavlar ve mırıldanır. Erkek maki daha sonra kuyruğunu ön ayaklarına sürer; ayrıca kol, bacak. koltukaltı ve anüs koku bezlerini dallara sürer. Bazı maymunların hem erkekleri, hem dişileri feromonlar salgılar. Koku bezleri erkeklerin alnında, dişilerin göğsündedir. Erkek kendi alanında devriye gezmeye başlamadan önce başını dişinin göğsüne sürer; bu şekilde hem kendi kokusunu dişiye bırakır, hem dişinin kokusunu kendi kafasına alır. Koku burada adeta alyans görevi yapar. Erkek maymun diğer dişilere "ben evliyim", diğer erkeklere de "bu dişinin sahibi benim; sakın ola ki ona yaklaşmaym" mesajı vermiş olur. Birçok antilopun gözlerinin önünde koku bezleri vardır. Bu bezlerin ağzı öyle genişleyebilir ki içine bir parmak girebilir. Antilop bulunduğu alanı işaretlemek için bir dalın ucunu koku bezinin içine sokar. Dışardan görenler antilopun sivri bir dalla gözünü çıkarmak istediğini sanırlar. Profesör Kirshenblat'a göre, koyun, keçi ve ineklerin parmakarası bezlerinin salgıları hem toynakları yağlamaya, hem de gezdikleri yeri kokuyla ışaretlemeye yarar. 48012