Katalog

GÖKYÜZÜ OLAYLARI Venüs 4 Mayıs'ta maksimum parlaklığında. Jüpiter sabaha karşı Doğu ufkunda. . Tuncay Özışık*. Mevldnâ Başal ** art'ın son çeyreğinde ve Nisan başında kötü gıden hava şartlarına rağmen, Gözlemevimiz'ı ziyaret eden amatörlerle bırlikte sürdürdüğümüz Hyakutake Kuyrukluyıldızı gözlemleri ve bunu takiben 34 Nisan gecesi ülkemizden de rahatlıkla görülebılen bir tam ay tutulmasının olması, gök olayları açısından oldukça hareketli ve ilginç günler yaşamamız sonucunu doğurdu. Bu konularda biraz daha ayrıntı vermeden önce, her zamanki gibi, yine bu ayki gökyüzü olaylarını aktaralım: Mayıs ayında gokyuzu I Ay: Ayın başında Başak (Virgo) Takımyıldızı'nda dolunaya çok yakın bir evrede Doğu'dan yükselecek olan Ay, günler ilerledikçe gecenın ılerleyen saatlerınde dogmaya başlayacak ve safhasını son dördünden hilale doğru değiştirecek. 7 Mayıs'ta saat 01:00'de Dünya'ya en yakın noktada (366 531 km), 22 Mayıs saat 19:00'da da en uzak noktada (405 071 km) bulunacaktır. Safhaları ve bu safhalara giriş tarihleri ile zamanları aşağıdaki gibidir: Safha Dolunay Son Dordun YeniAy llk Dordun Tarih 3 Mayıs 10 Mayıs 17 Mayıs 25 Mayıs Zaman 14:48 08:04 14:46 17:13 yüzünde asılı bir kandıl gibi ışıyacaktır. Bu müstesna büyuklük ve parlaklığın, ufka yeterince yakın gözlendiğinde kolayca sezılebilir olan görünür hareketiyle bırleştirildiğinde, yine bir takım ilginç (!) senaryolara konu olması ihtimalı yüksektir. gezegen yavaş yavaş daha uzun süreGÜNEY GÜNEYDOÖU lerle görülmeye başlayacak. Gece yarısından sonra doğacak olan bu gezegen, ay boyunca ek8 Mayıs saat 03.00 civarında Güneydoğu ufkunda Ay, vatordan olan açısal Jüpiter ile yan yana. Büyük açıklıklı teleskobu olanlar uzaklığı (Deklinasyoiçin de Uranüs ve Neptün aynı bölgede. nu) büyük olmadığı için, g ö k y ü z ü n d e cak yeterince büyük açıklıklı teleskoplarfazla yükselmeyecek ve sabaha karşı 03:00 sularında Guneydoğu'da 25 derela mümkündür. • ce kadar yüksekliğe ulaşabılecektir. 8 Satürn: Bu ay boyunca, Guneş'e Mayıs sabaha karşı 03:00 sularında Guyakın görülmesi sebebiyle sadece sa neydoğu'da Nişancı Takımyıldızı'nda kabahları şafak sökerken Doğu ufkunda labalık bir buluşma var. Bu bölgede Ay, çok kısa sürelerle gozlenebılecek olan bu Jüpiter, Neptün ve Uranüs beraber görügezegen, önümüzdeki aylarda daha iyı lebılır. Hemen hatırlatalım ki, çıplak gözle şartlarda ve daha uzun sürelerle görülegözlenemeyecek kadar uzak ve sönük bilecektir. olan Neptün ve Uranüs'ü gözlemek, an Jüpiter: Bu dev Güneş: Bu ayın ortalarına kadar Koç, daha sonra da Boğa Takımyıldızı'nda bulunacak olan Güneş ıle aramızdaki uzaklık ay boyunca 151 Mılyon km'den 152 Milyon km'ye doğru artacaktır. Aktıvıte bakımından durgun günler geçıren Güneş'in yüzeyi oldukça sakındır ve çevrıminin mınımum fazında olduğu bu aralar çok az sayıda leke ve parlamaya sahne olmaktadır. Venüs: Akşamları Batı ufkunun en parlak cısmı olrna özelliğini koruyan Venüs gezegeni, bu ay boyunca da rahatlıkla gozlenebilir. Ayın 4'ünde maksimum parlaklığına erışecek ve adeta gok Hyakutake Kuyrukluyıldızı'mn gözlemleri sonrasında R andevusu 1996'nın ikinci yarısına olan HaleBopp Kuyrukluyıldızı oncesinde, halihazırda son 20 yılın en parlak kuyrukluyıldızı olarak tarıhe geçen Hyakutake'yi Gözlemevimiz'den görebilmek ve goruntusunu çeşitli kayıt ortamlarına aktarabilmek için bir süredır hazırlık yapılmaktaydı. Son derece olumsuz çevre şartlarına sahıp olsak da bu hazırlıklar sonucu Gözlemevimiz'de aşağıdaki çalışmaları yapmayı planlıyorduk: 1. Yeterince parlak olan Kuyrukluyıldız'ı, halka açık 3 günlük bir organizasyon dahillnde, teleskop ve benzeri araçların yanısıra, çıplak gözle de gözlemek, gökcısımlerını ve gökyüzünü biraz tanımak ve doğru yere bakmak suretıyle bunun mümkün olduğunu göstermek, böylece gökyüzune ılgıyı arttırarak canlı tutmak. 2. Fotoğrafik film ve cam plâklar uzerı ne uygun poz süreleri ile görüntüler almak. Hyakutake Kuyrukluyıldızı'mn 25 Mart 1996 günü sabaha karşı 01.2001.53 saatleri arasında I.Ü. Gözlemevi'nin 30 cm'lik astrografı ile 33 dakika poz süresi verilerek çekilen ilk fotoğrafında, cismin çekirdek kısmını çevreleyen Koma yapısı açıkça belli olmaktadır. Kuyruk yapısının görülememesinin nedeni poz süresinin, hava şartlan yüzünden, kısa olmasıdır. Sağda ise fotoğrafın sayısal hale getirilip bilgisayarda işlenmesi sonucu Hyakutake Kuyrukluyıldızı'mn eşyoğunluk dağılımı ortaya çıkarılmışfır. Kuyrukluyıldız'm eşyoğunluk dağılımı bilgisayar yardımıyla renklendirildiğinde, yapıdaki yoğunluk degişiminin nasıl olduğu çok daha rahat izlenebilmektedir. 34 Nisan tam Ay tutulmasının gözlemleri G vermemesi nedeniyle gözlem yapılamıyordu. Oysa 25 Mart 1996 Hyakutake'nin Dünya'ya en yakın olduğu ve dolayısıyla 3. CCD kamera unıtesi, tv, video ve en iyi gozlenebileceği tarihti. bilgisayardan oluşan sayısal/örneksel (diŞükür ki, 24 Mart gece yarısından songital/analog) bir görüntüleme sistemi ile, ra bir duzelme oldu, ve, 25 Mart sabaha kuyrukluyıldızın görüntülerını, sonradan karşı 01:2001:53 saatleri arasında, Gözüzerinde işlem yapılabilecek şekilde, viHazırlıklar Mart ayının ortasında bitirilkayıt ortamlarına kaydetmek. lemevi'nin 30 cm açıklıklı astrografı kulladeo kasetlere ve bilgısayardakı manyetik miş olmakla beraber, hava şartlarının elnılarak, 33 dakıkalık poz süresi ile, fotoğraf plağı üzerine bir görüntü alınabıldı. Hava ancak bu kadar süreli bir gözleme izin vermıştı, ve yine kapadı... Eldekı tek goruntuden, optık tarayıcı ile bilgisayar ortamma aktarıldıktan ve uzerıözlemevimiz'de kurduğune bir seri görüntüişleme tekniği uygumuz ve özelliklerini önceki landıktan sonra, cismin yapısını daha iyı paragraflarda verdıgımız ortaya koyan iki görüntü daha elde edılgörüntüleme sistemi ılo 3 Nısan di. Bu gorüntülerde kuyruk yapısının da gece yarısı başlayan ve 4 Nısan kısmen ortaya çıkarılmış olması, böyle sabaha karşı biten tam Ay tutulmaçalışmalarda goruntüışlemenın önemine sının çeşıtlı safhalarına aıt görüntuiyi bir örnektir. leri bilgisayar ve vıdeo ortamınn, ayrıca fotoğrafik olarak renklı pozıDaha sonra 27 Mart ve 2 Nısan 1996 tıf (dıa/slıde) ve Ö7el siyah/beyaz tarihlerinde ıki görüntü daha alınabılmışneyatıf fılın uzcııne kaydettık. Bıse de, bunlar, hava şartlarının daha kötü lımsel açıdan fazla bir onemı olmave cismin ufuk düzlemıne yaklaşmış olsa da. ay tutulmalarına iyı bir ömek ması sebebiyle, ilkine nispeten daha kalıolması açısından elde ettığımız go tesizdıler. Ancak yine de, muhtemelen, runtulerı, sızlere aktanyoruz. çok işe yarayacaklar. Zira üç farklı koSonuç olarak, Islanbul Unıvesınumdakı görüntusünü kullanarak bir gök tesı Gözlemevf nde, Hyakutake cisminin yörüngesı tayın edılebılır. Nıte Kuyrukluyıldızı'mn gözlenmesı ve kim bundan sonraki amaç eldeki üç göbu vesileyle astronominin bir ölçü" rljntüyu kullanarak Hyakutake Kuyruklude halka maledılmesi amacı güden yıldızı'nın yörünge parametrelerını hesapbu organızasyon, yılların yazart oilamak, dolayısıyla yorüngesini belirlemek duğu halde yıllanmaktan öte bir 4 Nisan'da gerçekleşen, ve Istanbul Universitesi Gözlemevi'nden ayrıntılı bir şekilde gözolacak. vasfı olmayan, objektif bilgi edinlenen tam Ay tutulmasına ait yukarıdaki üç fotograf, soldan sağa sırasıyla, Ay'ın yan gölge Şimdıye kadar yapılan hesaplamaların me ve saglıklı yorumlama yetisi konisine (penumbraya) girişini, tam gölge konisine (umbraya) girişini ve tam tutulma anını bir dereceye kadar kesınhk arzetmemesı gelışmemış kımselerın tutarsız göstermektedir. ve daha doğru sonuçlar için çok sayıda eleştirileri dışında, olaya muhatap gözlem verısine ıhtıyaç duyulması sebeolan yaygın kesımce iltifat görvereceğimizi de bılinmesini ısteriz. supları ve öğrencilerının feragatlerı ıle gerbiyle, yapılacak çalışma, konusundakı müş, fazlasıyla amacına ulaşmıştır. çekleştıhlen bu faalıyetlerı salt ön yargıları*, " I.Ü.F.F. Astronomi ve Uzay Bilimleri bılgı havuzuna bir katkı olarak değerlenHıçbir mecburiyet olmaksızın, tamamen na dayanarak gölgelemeye çalışanlara, Bölümü dirilebilir. I.Ü.F.F. Astronomi ve Uzay Bilimleri menyazdıklarını aynen kullanarak cevap 47672