Katalog

MADDE BAĞIMLILIĞI Uyuşturucu kullanmanın işaretleri Çocuklardaki hangi davranışlar gençlik dönemindeki madde bağımlılığına işaret eder? M Emm (Seylan merıkan llaç Bağımlıhğı Enstitüsu'nun (NIDA) destekledığı bazı araştırmaların sonuçlarına göre çocukluk donemındekı bazı davranışların ön plana çıkması gençlik donemınde başlayacak uyuşturucu alışkanhgma ışaret edıyor O nedenle bu kışıler rısk grubu olarak alınıp onlara yonelık olarak koruyucu onlemler alınıyor Çahşmalar bundan 35 yıl önce başlamış ve 196O'lı yıllarda doğan 1000 kadar çocuğun hem aıle ıçındekı hem de okuldakı davranışları ıncelenmış ve çocuklar bugun 30'lu yaşlara gelene kadar duzenlı olarak ızlenmış Içlerınde uyuşturucu bağımlısı olanların çocukluk davranışları ge rıye doğru çıkartılmış Araştırmaları John Hopkıns Unıversıtesı4nden Dr. Ensminger ve Dr. Kellam Şıkago dakı Afrıka Amerıkalılar'ı uzerinde yurutmuş Araştırmalar sırasında bırçok krıter belırlenmeye çalışılmış Bunların Içınde goz bebeklerının çapını olçmekten, öğretmenlerın değerlendırmelerı, sır\jf ıçındekı davranışlar, sosyal performans, zekâ du rumu kendıne guven duygusu ve anormal davranışlara kadar pek çok değer lendırme yapılmış Bunların sonunda belırlenmış ıkı rısk etmenı var llkı utangaç lık, ıkıncısı de saldırganhk Utangaçlık yalnız başına oturmak az sayıda arkadaşı olmak ve sınıfta söz alıp konuşmamak şeklınde saldırganhk ıse başkalarıyla kavga etmek ve kurallara uymamak bıçımınde tanımlanmış Aslında saldırganhk ve utangaçlık bırer sosyal uyumsuzluk belırtısıdır Çocuklardaki bu ıkı davranış şekhnın gençlik donemındekı uyuşturucu bağım hlığının on belırleyıcılerı olduğunu belırtırken, söz konusu davranışların bır arada bulunup bulunmamasına gore de durumun farklılaşabıleceğını belırtmek gerekır örneğın saldırganlığı değıl, yalnızca utangaçlığı olan erkek çocuklar gençlik donemlerınde hafıf dereceden bır bağımlılık gosterırken, utangaçlıkla beraber sal dırganhğı olan erkek çocuklarda bağımlılık daha şıddetlı olçulerde olmaktadır Yıne sınıfta anlatılanlara konsantrasyon guçluğu çekenler de şıddetlı bır bağımlılık rıskı taşıyabılırler Çunku konsantras yon guçluğu de sonuçta saldırganlıkla ılgılı bır durumdur Erkekler ıçın söz konusu olan bu durum kızlar ıçın geçerlı değıldır Erkeklere gore daha guç konsantre olan daha fazla saldırganhk ve utan gaçlık gosteren kız çooukları erkeklere gore daha şıddetlı bır bağımlılık gostermezler munde guçlukler yaratır Yanı sonuç olarak aıle yapısındakı karmaşa uyuştu rucuya başlamak ıçın lyı bır ortam yara tır A duygusu madde bağımlılığı ıçın çok daha az belırleyıcıdır Çunku kızların grupları erkeklere gore nısbeten daha kuçuk ve onlar ıçın daha az önemlıdır Kuçuk ve klşl içın yeterınce onem taşımayan gruplardakı utangaçlık duygusu daha az yaralayıcı, saldırgınhk duygusu da daha fazla yer ve yon değıştırıcıdır Kızlar ve kitaba duşkun çocuklar sıgaradan çok oncelık le bıra şarap lıkor ve esrarı uyuşturucunun ılk adımı olarak kullanırlar ötekıler (erkekler ve kıtaptan çok başka hobilerı olanlar) ıse daha çok sıgarayı ılk adım olarak kullanıp uyuşturucuya yonelırler. Kızlar uzerinde aılenın özelhkle de an nenln etkılerı ve psıkolojık olarak ıvı olma halı daha belırleyıcıdır Yanı psıkoiojık bır sarsıntı ya da annenın ruhsal rahatsızlığı kızların uyuşturucuya başlamasında etkın olabıhr Ama erkek çocuklar ıçın bu o kadar belırleyıcı değıldır Hatta bazen ya annenın doğrudan kendısı ya da genel olarak Cinsıyet Farkının Anlamı Kızlardakı utangaçlık ve saldırganhk aıledekı sarsıntılar, erkek çocuğu aşırı sorumluluk duygusuna yönelterek uyuş turucudan ozellıkle uzak kalmasına da neden olabıhr Ama bu yine de seyrek rastlanan bır durumdur Aıle bağları kuvvetlı olan kızların uyuşturcu bağımlılığı yok denecek kadar azdır Dığer taraftan geleneksel ozellıklerını ve değerlerını yıtırmış aılelerle, toplumla çatışan sosyopatık kışılık ozellıklerı taşıyan anne ve babalar çocuklarını uyuşturcudan korumakta yetersız kalmaktadırlar Çocuk ve gençlerı yaşlarına gore grup landırdığımızda yenı verıler elde etmemız mumkun olmaktadır 510 yaş arasını ço cukluk, 13 18 yaş arasını orta adolesan ve nıhayet 15 20 yaş arasını da geç ado lesan donemı olarak kabul edelım Ço cukluk donemınde saldırgan olan aynı zamanda da anne ve babasında sosyo patık özelhkler gosteren kışılerın geç adolesan donemde uyuşturucu bağımlısı olma şansı ötekı gruplara gore daha yuk sektır Adolesan donemın başlangıcında geleneklerden uzak davranış modellerı ıçınde sıkışan çocuklarda orta ve geç adolesan dönemde bu ılk donemın derın ızlerı açılmakta ve madde bağımlılığı rıskı yukselmektedır Adolesan donemın başlangıcında geleneklerden uzak davranış modellerı ıçın de sıkışan çocuklarda orta ve geç adolesan donemde, bu ılk donemın derln ızlerı açılmakta ve madde bağımlılığı rıskı yuk selmektedır Araştırıcılara gore, geç adolesan do nemde başlayan uyuşturucu bağımltlığının en önemlı uç onbelırleyıcısı çocukluk donemındekı saldırganhk, geleneklerınden uzaklaşmış aıle ozellıklerı ıle anne ve babadakı sosyopatık ozelhklerdır Anne baba sosyopatısl qeç adolesan donemde başlayan bağımhlıklar ıçın en onemlı belırleyıcıdır Çunku sosyopat bır anne ya da baba çocuğunun karşısında alkol alırken genellıkle çocuğuna şunu söyler 'Benım yaptığımı değıl, dedıgımı yap Bu mesaj genellıkle erken ve orta adolesan donemdekı ço cuklar tarafından tutulur Ama geç dönemdekıler artık anne ve babanın soyledıklerıne göre değıl, yaptıklarına gore kendılerını ayarlarlar O nedenle bu do nemdekı çocuklara soz davranış uyumluluğu olmayan ebeveynlerın söz dınletmesı olanaksızdır Onların daha çok darvanışları takht edılır Uyuşturucu kullanmanın onbelırleyıcılerınden bırısı de erken adolesan donemdekı sıgara kullanımıdır Hem anne hem de babanın alkol kullanımı çocuğun madde kullanımı uzerinde etkilıdır Ancak babanın alkol kullanımı, 14 yaşından buyuk çocuklar uzerinde anneye göre daha fazla belır leyıcıdır Buna karşılık annenın 14 yaşından kuçuk çocukların uyuşturucu bağımlılığı uzerinde babaya gore daha etkılı olduğu ıfade edılmektedir Anne ya da babanın kullandığı uyuştu rucu tıpının çocuklarının kullandığı uyuşturucu tıpını belırlemede herhangı bır et kısı yoktur Aıle ıçı çatışmalar, çocukların uyuştu rucuya suruklenmesınde onemlı bır rol oynarlar Genellıkle sorunlar karşısında çabuk çozumler uretmeyıp onlara boğu lan aılelerın jçocukları uyuşturucu kullanımına meyıllı olur Bunda çozumsuzluğun yarattığı stresın ıkıde bır tekrarlayıp durması onemlı rol oynar Uyuşturucu boyle durumlarda gergınhğı geçıcı olarak azal tan bır etmendır Aslında aılede ortaya çıkan problemle rın çozumundekı zorluklar, aıle yapısındakı ve ustlenılen rollerdekı karmaşıkhk tan kaynaklanır Aıle ıçı rollerın doğru behrlenmemesı her zaman problem çozu Heyecan Arayışı Son zamanlarda uyuşturucu bagımlılığında onemlı bır rısk etmenı olarak yüksek derecede heyecan arayışı (hıgh sensation seekıng) gosterılmektedır Hatta uyuşturucu bağımhlarını azaltmanın yolunun aşırı heyecan arayıcılarının ya bu durumlarını değıştırmekten ya da bu arayışlarını daha rasyonel yollarla tat mın etmelerını sağlamaktan geçtığı ıfade edılmektedir Bu noktaya hayvan deneylerınden gelınmıştır Farelerde, kaçamayacakları yenı bır ortamın ıçıne bırakıldıklarında stres hormonları yukselmekte ve hayvanlar kendılığınden stresı bastırıcı ılaçlarla dolu besın ve suyu daha fazla alır olmaktadırlar Yanı yenı bır ortam fare ıçın sıkıntı yaratmaktadır Eğer yenı ortam zorunlu olarak bulu nulan değıl de ısteğe bağıl seçılen bır ortam olursa, bu ortamın beyın ıçın ay nen bağımlılık yaratıcı ılaçların yaptığı gıbı bır odullendırıcı ya da zevk verıcı etkı (revvardıng effect) yaratması mumkundur Yanı aşırı heyecan arayışı ıçınde olan kışıler, adolesan donemlerındekı yenılığe ve heyecana doyumsuz ozellıklerını bır sure sonra tatmın edemez olurlar ve bu tatmını heyecan ve yenılığın beyınde yarattığı benzer bıyokımyasal etkıyı gerçek leştıren uyuşturucu maddelerle gerçek leştırmeye çalışırlar Heyecan, yenillk duygusu ve uyuşturucu ılaçların ortak bı yokımyasal etkılerı, beynın mezolımbık bolgesındekı dopamın artışıdır Eğer hayvanlarda bu bölgenın çalışmasını yavaş latırsanız (ınsandakı karşıhğı yenılık ve heyecanın kaybolması) hayvan bırdenbı re kafesındekı uyuşturucu maddeden fazlasıyla almaya başlar Klınık olarak bu yaklaşımı doğrulayan başka çahşmalar da vardır örneğın heyecan arayış testlerınde bağımhlar daha yuksek skorlar almaktadırlar Şuphesız bağımlılığın sosyal ve kultu rel nedenlerı de vardır Ancak konunun bıyolojık yönunu de gozden kaçırma makta fayda vardır En azından bu durumun bılınmesı aılelerı rısk altındakı ço cuklarının daha dıkkatle ızlemeye ıtecek tır Yuksek heyecan arayan kışılık ozellıklerı macera arayışı sokulucu ve araştırı cılık kendını durduramama ve sıkıntıya tahammulsuzluk ıle ıç çeken ve ırkılen nı telıklere paralel gıder Bu kışıler her zaman fızıksel olarak rısk getiren davranış lara gırerler, seyahate sanata, muzık ve ılaç kullanmaya karşı özel bır çaba ve arayış gösterırler Değışık partılere katıl mak, sosyal ıçıcılık duzeyınde alkol kullanmak sureklı kız ya da erkek arkadaş değıştırmek sabır ısteyen ışlere karşı tahammulsuz olmak önemlı ozellıklerıdır Kayak en onemlı aktıvıtelerıdır, vucut vucuda yapılan sporlardan hoşlanırlar uzun yuruyuşler, kamp kurma muze gezme, komputer ve vıdeo oyunlarına duşkunluklerı vardır Gelecek hafta: Kadınlarda uyuşturucu kullanımı. Arıtma Elde edılen karışım oğutucu makınelere aktarılarak katı parçacıkların daha da ufalanması sağlanır (amaç mılımetrenın 25 30 OOO'ı oranında kuçultmek) Nemden anndırma Bu ışlem hamuru nemden arındırarak ona bellı bır yumuşaklık kazandırmayı amaçlar söz konusu uygulama bırkaç sa atten bırkaç gune uzanabılen bır surecı kapsar Şekıllendırme Uygun erıyıkhk ve ısı duzeyıne getırılen çıkolata aynı ısıdakı kalıplara dökulur böylece anı bır soğuma surecı de önlenır Daha sonra soğutucu kanallara geçen hamur bu ralarda sertleşır Çıkolata agacı Çıkolata, 56 m uzunluğunda kakaogıller aılesınden bır ağacın Theobroma cacao meyvesınden uretıhr Ağacın govdesı beş dala ayrılır kakao tohumlarını barındıran kakao yemışı de govde uzerinde yetışir 5 mılyon hektarlık bır alana yayılan ekım böl gesı 20 derece kuzey ve 2 derece guney enlemlerı arasında yer alır bu bıtkı sıcağı (2427 derece) ve nemı (yılda 2500 mm) sever Golgehk yerlerı seçtığı ıçın genelde orman ıçınde bulunur Kakao ağacının değışık kokulardakı değışık turleri vardır Çikolatanın çekiciliği ztekler çikolatanın afrodızyak nıtelıkler ıçerdiğıne ınanıhrdı Gunumuzde Fran sa'da kışl başına yıllık çıkolata tu ketımı özelhkle de Noel yılbaşı gıbı bayramlar da 4 6 kg Hoş lezzetınin yanı sı ra çikolatanın sağlığa da yararlı A olduğu bılınıyor Çıkolata organızma ıçın vazgeçılmez olan maddeler ıçerır • Magnezyum (100 g'da 300 mg) Ağrı kesıcı nıtehğe sahıp maqnezyum kasların uyarılma sıstemını duzenler • Potasyum (100 g da 400 mg) Kasların duzenlı çalışmasını sağlar Çikolatanın sağlığa yararları • Fosfor (100 g da 280 mg) Ke mıklerın oluşumuna katkıda bulunur • Lıfler (100 g da 9 g) Besınlerın ba ğırsaklara geçmesı ne yardımcı olur • Demır (100 g'da 3 mg) Oksıjen molekullerının kan hemoglobıni uzerıne yerleşmelerını sağlar • E vıtamınlerı (100 g da 5 3 mg) Dokuların yaşlanmasını geciktırırler Ayrıca A vıtamının öncusu nıtelığındekı beta karotenı de barındırırlar • Fluor ve Tanın Fluor (100 g'da 0 05 mg) dışlerı ve dış mınesını guçlendırırken tanın çurumelerı onler • Theobromıne (100 g'da 1 mg) Ruhsal durumu uyarıcı bır maddedır Çıkolata uretımının başlıca sureçlerı Kabuğunu çıkarma ve ufalama Kakao tanecıklerı hafıfçe oğutulerek meyveler kabuğundan ayrıştırılır Kavurma Bu ışlemın amacı aromaları gelıştırıp ıstenmeyen kokuların buharlaşmasını sağlamaktır Kure bıçımındekı cıhazların ıçınde ya da buyuk kavurma aletlerınde dondurulerek gerçekleştırılen bu uygulama 100140 derece arasında değışen bır ısı oranını ge rektırır Oğutme Dort ogutucu sılındıre baglı santrıfuj bır degırmenın ıçınde gerçekleştırılen bu ışlem sonunda kakao yağlı özunu bırakır Bu ka kao hamuru kakao lıkoru ya da kutlesı olarak adlandırıhr 4789