Katalog

MÜZİ KPORTRE K I S A H A B E R L E R Öliimünün 50. yılında VVebern'in müziği Leyla Panıır 0 yuzyılın en onemlı akımlarından bırı dızısel muzık olmuştur Vıya na'nın yuzoysel konformıst çağsonu ortammda yetışen Arnold Schonberg, Z kromatızmle bır kaosa dönuşen, guzel etkı yaratma uğruna yozlaştırıian, kalıplaşmış zevklere seslenen, ucuzlayıp bır meta halıne gelen muziğe "derin bır ıç zorunlulukla" karşı çıkmıştı Muziğe yenı bır mantık gereklıydi 192223 yıllarında 12 Ses yapıtlarını sergıeyıp, kurailarını da açıkladığında, kendısını en başından berı destekleyen oğrencılerı Alban Berg ve Anton Vvebem'le bırlıkte 2. Vıyana Müzık Okulu'nu kurmuştu Etık bır ıdealden kaynaklanan Schonberg'ın 12 Ses devrımı, derın bır idrakın ışığında gerçekleşen 12 Ses muziğı "bılınçlenmenın kendısı' otmuştur Ne var kı Schönberg, Atonal ve 12 Ses yapıtlarında geleneğe ılışkın o denlı çok şey yok etmış, buyuk düşmanlıklarla karşılaşmış, fedakârlıklarını o denlı çetın mucadelelerle ödemek zorunda kalmıştır kı, 12 Ses yapıtlarında daha da radıkalleşmeye ne gucu ne de zamanı yetmıstır Bundan öturu bırçok 12 Ses yapıtında tonal muziğı ve geleneksel muzık kulturunu çağrıştıran ızler ylne de mevcuttur örneğın Op. 31 Orkestra Çeşıtlemeleri'nın huzunlu keman ezgılerının parçacıkları tonal muziğı çağrıştırdığı gıbı, bu muzık buyuk bır huzursuzluğun anlatımlannı da ıletır Ve Schönberg in bırçok soyut yapıtı ortuk anlatımlara ya da bır amaca yonelıktır Oysa Atonal ve 12 Ses yapıtlarında anlatımlardan bır amaca yönelışten tümuyle arınmış olan VVebern, matematıksel bır mantığın egemen olduğu muzığın de, soyut uslubunu mınyatur bıçımlerde sınırlar VVebern tınının kendıne eğılır Bır aralığın gerılımını ıkı Nuansın karşılaştırıl masını, rıtm yoğunluklarını duyarız VVebern'in Schonberg'ten farklılığı hemen belırır VVebern'in önemlı özellıklerınden bırı muzığınde tek tek anlara yonelmesıdır Quantum fızığının atom parçacıkları gıbı, tek bır an "tını atom"uyla bırleşır Kımı zaman bu tını atomlarının aralarına kısa ya da uzun sessızlıkler gırer, sonra yıne tını atomları ya da Partıkuller munferıt aralık ları ya da yoğun strukturlerl oluştururlar Stockhausen'ın deyışıyle "bu muzlğın strükturu zamanın ıçınde gelıştırılen bır yuruyuş olmayıp, daha çok yönsuz bır sureç, bır zaman kesıtıdır" VVebern'in muziğındekı kısa zaman kesıtlerınde geçmış bugun (durum) gelecek yoktur Debussy yapıtlarında zamanın tek bır anını Senkop'larla durdurduğu, tek tek tınılar onem kazandığı gıbı, Debussy'den de esınlenmış olan VVebern'in "Tını Partı kullerı' de gelışım ıdeasına karşı gelırler Tek bır ana ıçkın olan somutlaşır Tnsanın onleyemedığı amaçlar peşınde koştuğu nu, geçen zamanın ıkırcıllığınl her an duşunemedığını, evrenın dışına atılmaktan da kaçınamadığını sımgeler VVebern tını atomları" ve sessızlıklerıyle 1904 1908 yıllarında Schonberg'ın oğ rencısıyken VVebern, Vıyana Unıversıtesı'nın muzıkoloıı profesoru Guıdo Adler le de doktorasını yapar 1907'nın Op. I Passagaclia'sında Adler'ın de etkılerıyle Ortaçağ kanonları ve Palestrına Fug'lerını karmaşık bır dokuda uygular 19071914 arasında Geçromantızm'den serbest Atonalıte ye doğru ılerler, 1908'ın Op. 3 ve Op. 4 George Şarkıları'yla Atonalıte'ye varır Aralık ve motıflerın değışıme uğratılmasında kuçuk sımetrıler, çeşıtleme, Bach'ın derın etkılerıyle rıtmık hucrelerın Kontrpuan teknığı ıle de değışımlerı başlıca yontemlerdır Op. 5 Dördul ve 1913'un Op. 9 Bagateller 'ınde de kısa motıflerın sımetrılerı, ımıtasyonları, yan yana dızılen hucrelerın bır an ıçın gelıştırıl mesı, ama hemen ardından yenı bır şeyın başladığı duyulur Bagateller'de çeşıtlı çalgılara serpıştırılen "Tını Partıkullerı" kendı dınamızmlerını sergılerken, ote yandan bır çızgıyı de oluştururlar, bu çızgı VVebern'in unlu "tını rengı ezgılerı"dır 1915 1926 arasında dızısellığe yonelen VVebern 1924'un Op. 17 Uç Şarkı'sında ılk kez kanon ogelerını, ozellıkle tersıne 2 çevrılmış "ayna" kanonlarını dızısellıkle bırleştırır Daha sonrakı olgun Serıel yapıtlarını kuçuk sımetrılerını bu "ayna kanonları"ndan elde edecektır VVebern Tını Partıkullerı nın hep yenı renklerı oluşturduğu ılk gerçek serıel yapıtı 1927'nın Op. 21 Senfonı'sıdır Schonberg'ın 1922'de açıkladığı 12 Ses Oızısı kurallarında, kromatık gamın 12 sesınden var edılen dızının 'Ses Yuk seklıklerı" onceden saptanır Dızı once baştan sona, sonra sondan başa, "yengeçte" duyurulur Tum aralıklar tersıne çevrılır, "aynalan" uygulanır Yatay ve dıkey planlarda kullanılan strukturler başka dizılere de aktarılır Dızı kurallarının sadece temel ılkesıne sadık kalan VVebern, "Serıel" yapıtlarını motıflerın karşılıklı aralık ılışkılerıne dayandırır Aralıkların "yengeç" ve "ayna" ılışkılerını yapıtının tumune yayan bestecı, dızısel muziğı bır butune vardırmayı amaçlarken, muzığın dort Parametresını de uyuma getırmeyı başarmıştır VVebern'in "Total Serıalızm"ının Parametreleri şöyle I Parametre "Ses 4. Ses Rengı Parametresinde, I Trıole'yl Obua, 2 'sını flut, 3 'sunu surdınlı trompet, 4 'sunu klarlnet çalmaktadır P Boulez, Rıtm Dınamızm ve Artıkulasyon Parametrelerının Op. 24 Konçerto'da ılk kez bır butune varmasıyla daha sonrakı elektronık muziğı onemlı olçude etkıledığını belırtmıştır Konçerto'yu 1931'de yazmaya başlayan VVebern, yakın dostu, şıır yazarı Hildegard Jone'a yazdığı bır mektupta Konçerto nun dızı ve aralıklarının sondan başa okunmasında ve tersıne çevrılmesınde eskı Latın Palındromlarının harf ve sayı ılışkılerınden yararlandığını bellrtir "Buldugum dızı yatay ve dıkey ılışkı olanaklarını kendı ıçınde barındırıyor" der ve mektubunun altına "Sator" ve "Sayı Palındromlarını çızer I Kare yatay ve dıkey olarak 4 yonde okuduğunda "Sator", "Arepo", "Tenet", "Opera", "Rotas" sözcuklerı oluşmakta, "Sayı" karesının dort yondekı toplamı "34" etmektedır Modern Muzığin Felsefesı kıtabında Op. 24. Konçerto'nun dızı struktürlerıne eğılen Adorno, 'Buradakı dızı strukturlerl uç seslı akorlarla dorde bölunmuş, akorların karşılıklı ılışkılerıyle, "yengeç" ve "yengeç çevırmeleriyle" bestecı görulmemış bır yoğunluğa erışmlştır" demekte, ama ıronık bır ıfadeyı de eklemektedır "12 Ses dızısının aralık ılışkılerını kasvetlı kozmık formullerle onurlandırıyor VVebern Kışısel saptamayla oluşturduğu dlzının kuralları ve bestecının bu kuralları gızlı bır anlam dan kaynaklandırmasıyla bır fetış oluşuyor Bu fetışızm mucızevı bır dızının duzenlı sımetrılerıdlr sadece Ama Webem'ın fetışızmı basrt bır tankatçılık değll, tehlıkelı deneyler bestecıyı kult orantılanna ıtmıştır Adorno"nun VVebern'in dizılerıne fetışızml, kult orantılannı kondurmasında pek de haksız sayılmaz Çunku We bern gerçekten de Ortaçağ'da yaşamış olan Kabalıstlerın ılk ınsana ılışkın mıstık sayılarını, sayısal bıçımlemelerını ıncelemlştır Ama onemlı olan VVebern'in Ince mantığı ve sezgısiyle Op 24 Konçerto'da kısalığın ıçınde ustun bır yoğunluğa ve kesınkeslığe varmış olmasıdır ., Goethe'nın 'Renk Öğretlsı' ve 'Bir Bıtkının Metamorfozu' denemesinln "değışım" ılkesınde muzığıne önemlı bır destek bulan VVebern, 1940'ın Op. 30 Orkestra Çeşıtlemelerı'nde "değışken yoğunluklar"a varır Çeşıtlenen parçaların bırbırlerıne kenetlenmesıyle çağdaş bır çeşıtlemede ılk kez global bır strükture varıldığını belırten Boulez, 'FıguresDoublesPrısmes' yapıtında VVebern'in Orkestra Çeşıtlemelerı'nden doğrudan esınlendığını vurgular 12 Ses dızısının temel ıkelerını "motıfsel ıışkı" esasına göre uygulayan Seriel muzığın Dınamızm, Rıtm ve Enstruman tasyon Parametrelerını motlf ılışkılerıyle bırleştıren VVebern'in bu buluşları, Schönberg ve 12 Ses dızısının Geçromantızmın son halkası olarak değerlendırılmeslne neden olmuş, anlatımdan yoksun, mesaj vermeyen soyut muziğı ıle VVebern bırçok muzısyen tarafından çağdaş müzığl başlatan bestecı olarak kabul edılmıştır 1945'ten sonrakı "VVebern ÇağTnda Boulez, Stockhausen, Nono, VVebern'in "serıalızm"ını surdurmuşler, Borıs Blacher, M Babbıtt, Messıaen, Leıbovvıtz, Lıgetı, Henz, Lutoslavsky "Serıalızm"ı geliştırmeye çalışmışlardır Ancak Mes slaen ve daha sonrakı bestecılerın muziğı "Total Serıalizm"ın sıkı kurallarıyla abartılı bıçımde duzenlemelerıyle tumuyle sınır landırılmış muzığin sınırlanmamış muzıkten bır farkı olmadığı gorulmuş ve 1960'larda "Serıel" muzık yerını gıderek "Raslamsallık"a bırakmıştır Elektronık muzık bestecısı Pıerre Schaffer'e gore, mesa| vermeyen bu muzıkte duyulması gerekenler "ses alanı", "ses yukseklık lerı", "rıtm", "dınamızm", "tını rengı" ve ' Artıkulasyon"dan oluşan desenlerdır" Tını Partıkullerı ve aralarına gıren sessız lıklerdır Tek bır tını bır mesaj olarak değerlendırılmelıdır. Kaynakça: 1 (Stockhausen) Musıc, The Arts and Ideas Leonard B Meyer, s 166TheUnlver sıty of Chıcago Press, 1994 ChıcagoLondon 2 (1907 1926 VVebern'in yapıtlarına ılışkın ozet bılgı) European Muslc ın The Twentıeth Cantury Howard Hartog, s 118127, Penquın Books, 1957 3 (Parametreler dıagramı) D T V Atlas zur Musık, Ulrıch Mıchels, s 104 4 (Op 24/9 Çalgı Içın Konçerto) Anton VVebern s 1, Unıversal Ed 12487 5 (Latın Palındromları, VVebern'in mek tubu, Adorno alıntısı) German üterature and Musıc dekı deneme "Thomas Mann Anton VVebern and the Magıc Square" Tamara Evans s 160 161 164, Wılhelm Fınk Ver, 1992 Yumuptanın içîndeki dinozop George VVashıngton Unıversıtesı'n den paleontolog Mark Norell, Moğolıstan'ın Gobı çolunde 80 mılyon yıl once bır kum fırtınası sonucu canlı canlı go mülup olen bır dınozor fosılı buldu Ikı metre buyukluğundekı Ovıraptor cınsı dınozorun karnında 15 yumurta fosılı çıktı. Bnzttlerin tehflkesi Anton VVebern Yukseklıklerı", aralıklar ve değışımlerı, 2 Parametre "Ses Surelen", rıtm ve tempolar, 3 Parametre "Ses Gucu", Dınamızm, Nuans ve Artıkulasyon, 4 Parametre "Ses Rengı", çalgının turu ve rengı VVebern'in Total Serıalızm"ı uygulayışını Op. 24/9 Çalgı Içın Konçerto'nun ılk uç olçusunde görsel olarak algılamamız mumkun Örneklerde VVebern'in bu Konçerto ıçın saptadığı 12 Ses dızısı ve bu dı zıye seçtığı "Ses Yukseklıklerı" göruluyor Dörte bolunen 12 Ses dızısının her bolumunde uçlu gruplar bulunuyor 1. Ses Yukseklıkeri Parametresinde dört adet Trıole'nın karşıt devınımlerı sımetrıktır Sımetrıler motıflerın karşılıklı aralık ılışkılerınden kaynaklanıyor Trıolelerın eş nıtellktekı aralıkları ma|or uçlu ve mınor dokuzlulardır I Trıole esas motıftır, aralıkları "sı bekarsı bem re bekar"dır 2 Trıole nın "mı bemsol bekarfa dıyez" aralıkları, I Trıole'nın hem "yengecını" hem de "yengecın" tersıne çevrılmesını, "ayna" sını sergıler 3 "sol dıyezmı bekarfa bekar" Trıoe'sı I Trıole'ye gore "yengeçte", 4 "de bekardo dıyez la be kar" Trıole sı de I Trıole'ye gore "ayna"da yazılmıştır 2. Ses Sureleri Parametresinde 2/4'luk ölçudekı Trıolelerın I 'sı 16'lık, 2 ve 3 'su 8 lık, 4 'su 4'lulerle yazılmış Hızlı fıgurden yavaşa doğru bır devınım sergı lenıyor Yavaşlayış bır 'rıtenuto" yönergesıyle vurgulanıyor, 16'lı, 8'lı ve 4'lu rıtmler eşıt ve sımetrık olduklarından, motıf ara lıkları "yengeç" ve "ayna"da kullanıldığında, rıtmler de değer değışımıne uğrama dan "yengeç" ve "ayna"da uygulanabılıyor 3. Ses Gucu Parametresinde, I 2 3 Trıoleler 'forte", 4 Trıole ıse bir "de crez cendo' ıle "pıano' ya doğru yumuşuyor Hız yavaşladığında dınamızm de sonuyor Artıkulasyon'da, I Trıole "legato", 2 'sı "Staccato", 3 su "legato", 4 Trıole ıse "ağır vurgulu bır Portato"da yazılmıştır 10 aydan daha uzun zaman emzık emen bebeklerde kulak enfeksıyonu kapma tehlıkesı artıyor Fınlandıyalı doktorlar Oulu Unıversıtesı'nde yaptıkları bır araştırmada 845 çocuğu gözledıler Hâlâ emzık emen ve 23 yaşların da ve oranları yuzde 31 e olan çocuklar yılda en az uç kez orta kulak enfeksıyo nuna yakalanıyor Buna karşıhk emzık emmekten vazgeçen çocuklar arasında ıse kulak enfeksıyonuna yakalananların oranı sadece yuzde 13 Bu uç mıslı daha çok enfeksıyona, emme eylemıyle artan salgı uretımının neden olduğu belırtılmekte Salgılar hastalık etkenlerını vucut ıçınde taşıyıcı bır rol oynamakta Kimyasal prezervatîf Ingılız araştırmacılar AİDS hastalığının yayılmasını engellemek ıçın antıvıral etkıll, cınsel ılışkıde kullanılacak yenı bır madde gelıştırıyorlar Bu maddenın, prezervatîf kullanmayı reddeden erkok lerden kadınlara bulaşabılecek AİDS turu tehlıkelı vıruslerı öldureceğı ve özel lıkle seks eğlence kluplerınde bu maddenın kullanılmasının olumlu sonuçları olacağı belırtılmekte Vırusun gelışmesı nı onleyecek bu maddeler vapnal krem veya köpuk şeklınde satışa sunulacak Yenı tur prezervatıfın özelhkte Asya ve Afrıka'da AİDS ın yayılmasının onune geçmekte etkılı olması umuluyor Çevre için 2,4 milyar dolar Komur termık santrallerının kukurt gazından arındırılması projelerının 2010 yılına kadar 2,4 milyar dolara mal ola cağı hesap edıldı Amerıkan Çevre Ba kanlığı, 1990 yılında kabul edılen havayı temız tutma yasası gereğınce termık santrallerını lyıleştırme projelerının yuruduğunu açıkladı 2,4 milyar dolarlık harcamaya karşıhk ıse, elde edılecek toplam ekonomık kazanç 12 40 milyar dolar arasında olacak Çevre ılgılılerı, havanın temızlen mesı ıle yaşam koşullarının duzeleceğını ve kukurtten etkılenerek astım ve bronşıt olanların sayısında onemlı bır azalma olacağını ve bu hastalıklar nedenıyle erken ölumlerın de onune geçıleceğını belırtıyorlar 463 8