Katalog

ŞUBAT AYINDA GÖKYÜZÜ BİLİM KURUMLARI Güneş, Ay ve gezegenlep • 1, 2 ve 3 şubat: Venüs ve Satürn yakınlaşması • 21 şubat; HilalVenüs Beraberliği: Bayrağımız Gökyüzünde • Jüpiter'in sırları aydınlanıyor. Tuncay Özışık, Mevlânâ Başal* Güneş: Güneş, bu ayın ilk yarısında Oğlak (Capricornus), ikinci yarısında ise Kova (Aquarius) takımyıldızında bu lunacak. Ay başında 147 milyon km olan Dünya'ya uzaklığı ay sonuna doğru 148 milyon km'ye ulaşacaktır. Şubat ayında herhangi bir Güneş tutulması olmayacaktır. Ay: Şubat başında akşarnları Güneydoğu'da Ikızler (Gemini) Takımyıldızı'nda Dolunay evresine yakın bir evrede gözlenebilecektir. 4 şubat akşamı Güneş batarken Doğu'da, Dolunay evresinde, Yengeç (Cancer) Takımyıldızı ile birlikte yükselecek olan Ay, tüm gece gözlenebilecektir. Bu ay herhangi bir Ay Tutulması olmayacaktır. Ay'ın safhaları ile bu safhalara girdiği tarih ve zamanlar aşağıdaki gibidir: Safha Dolunay Son Dördün YenıAy İlk Dördün Tarih Zaman 4 Şubat 17:58 12 Şubat 10:37 19 Şubat 01:30 26 Şubat 07:52 Venüs: Bu ay boyunca Venüs gezegeni günbatı mından hemen sonra Güneybatı ufkunun en parlak cinsi olarak gözlenebilir. 1, 2 ve 3 Şubat akşamları ise (örn. saat 18:30) Satürn ile biribirlerine çok yakın bir konumda ve 20 derece kadar yukarıda görülebilir. 21 Şubat akşamı günbatımında ise, bayrağımızın ayyıldızı misali, Hilal ve Venüs beraberliği görülmeye değer... Merkür, Mars, Jüpiter: Ocak ayında olduğu gibi Şubat ayı süresince de bu gezegenler gökyüzünde Güneş'e olan yakınlıkları dolayısıyla görülemeyecekler. 21 Şubat akşamı Venüs ie Hilal safhasındakl beraberliği güzel bir AyYıldız oluşturacak Şubat ayında gokyüzüne ait resim lecek olan bu gezegen, ay sonunda artık Güneş'e çok. yakın bir konuma gelerek gözlenir olmaktan çıkacak. Haziran ayından itibaren de sabahları Doğu ufkunda tekrar gözlenmeye başlanacak. TÜBA'ya yeni üyeler lürkiye Bilimler Akademisi 6. Genel Kurul Toplantısı'nda Akademi üyeliğine seçilen bilim adamları: Şeref Üyeleri 1 Prof. Dr. Andreas Tietze (Türkiyat ve Doğu Bilimleri) Viyana Üniv. Emeritus Profesörü " Prof. Dr. Hanş Güstav Güterbock (Hititolojl) Chicago Üniv. Ernekli öğretim Üyesi (Bu iki yabancı bilim adamı, 1930'lu yıllarda Üniversite Reformu sırasında Türkiye'ye gelerek ülke bilimine uzun yıllar hızmet eden ve büyük katkılarda bulunan yabancı bilim adamlarından hayatta kalan son ikisidir). ' Prof. Dr. Semahat Geldiay (Zooloji) Ege Üniv. Fen Fak. Emekli Öğretim Uyesi " Prof. Dr. Nimet Özgüç (Arkeoloji ve Sanat Tarihi) Ankara Üniv. Dil ve TarihCoğrafya Fak. Emekli Öğretim Üyesi ' Prof. Dr. Tahsin Özgüç (Arkeoloji) Ankara Üniv. Dil ve TarihCoğrafya Fak. Emekli öğretim Üyesi. Asli Üyeler " Prof. Dr. Namık Kemal Aras (Kimya) Orta Doğu Teknik Üniv. FenEdebiyat Fak. Öğretim Üyesi • Prof. Dr. Emel Arınç (Biyoloji) Orta Doğu Teknik Üniv. FenEdebiyat Fak Öğretim Üyesi 'Prof. Dr. Erdal Inönü (Teorik Fizik) Boğaziçi Üniv. Temel Bilimler Fak. Emekli Öğretim Üyesi " Prof. Dr. Ş. Oğuz Kayaalp (Tıp) Hacettepe Üniv. Tıp Fak. Öğretim Üyesi * Prof. Dr, Yalçın Mengi (Mühendisik Bilimleri) Orta Doğu Teknik Ünıv. Mühendislik Fak. öğretim Üyesi * Prof. Dr. Aral Okay (Jeoloji) Ist. Teknik Üniv. Maden Fak.Öğr.Üyesi 1 Prof Dr Rüştü Kazım Türker (Tıp) Ankara Ünıv. 1 ıp Fak. Emekli Öğr. Uyesi ' Prof. Dr. Yücel Yılmaz (Jeoloji) Istanbul Teknik Üniv. Maden Fak. öğretim Üyesi. Asosiye Üyeler * Prof. Dr. Metin Arık (Fizik) Boğaziçi Univ. Fen Edebiyat Fak. Öğretim Üyesi • Prof. Dr. Naci Görür (Jeoloji) Istanbul Teknik Univ. Maden Fak. Öğretim Üyesi ' Prof. Dr. Yücel Kanpolat (Tıp) Ankara Ünıv. Tıp Fak. Öğretim Üyesi Genel Kurul ayrıca kamuoyuna aşağıdaki açıklamayı yaptı. "Türkiye Bilimler Akademisi'nin temel amacı, bilimin ve bilimsel düşüncenin ülkemizde yaygınlaştırılmasıdır. Bilimsel düşünce, sorgulamayı, gerçeği aramayı, ifade etmeyi ve tartışmayı içerir. Bu yaklaşım, akılcı ve verimli bir toplum için olduğu kadar, dürüst, adil ve uygar bir toplum için de vazgeçilmezdir. Bilimsel düşünce, bilim ve kültür için olduğu gibi toplumsal hayatın tümü için de en temel ahlaki değer olmalıdır. Hepimizin arzuladığı hukuk devleti ancak bilimsel düşünce ve gerçeğe saygıyla kurulur. Toplumumuzda düşünce ve gerçeği arama özgürlüğünün önemsenmemesi yaygın ve kaygı verici bir boyuttadır. Yıllardır süregelen ve ülkemizin yetiştirdiği birçok aydın ve idealist insanın, (bu arada Prof. Dr. Muammer Aksoy'un, Prof. Dr. Bahriye Üçok'un, araştırmacı gazeteci Uğur Mumcu'nun ve diğerlerınin) yitirilmesine yol açan cinayetlerden ve Sıvas olaylarından sonra, yakınlarda yaşanan Metin Göktepe ve Sabancı cınayetlerıyle bunları izleyen gelişmeler, hukuk sistemi ve insan hakları konusundaki düşündürücü durumumuzu bir kez daha ortaya koymuştur. Ülkemizde bilimsel ve özgür düşünce, köktendinci akımların da tehdidi altındadır. Cumhuriyetimizin temel taşlarından olan öğretim birliği, büyük bir hızla aşınmaktadır. Demokrasinin, temel hak ve özgürlüklerin, özellikle de inanç ve düşünce özgürlüğünün olmazsa olmaz ön koşulu olan laiklik kavramı, adeta politik bir pazarlık konusu haline gelmiştir. Bu ölumsuzluklar, kısa vadeli çıkarcı yakaşımlarla beslenmekte, toplumumuzun layık olduğu uygarlık düzeyine kavuşması engellenmektedir. Gerçeğe saygı, bilimsel düşünce ve bunlara dayalı ahlaki ilkelerın, uygar ve onurlu bir toplum için vazgeçilmez esaslar olduğunu ve bu ilkelerın duyarlılıkla savunulması ve uygulanması gerektiğini Türkiye Bilimler Akademisi olarak önemle vurguluyoruz." Satürn: Artık bu gezegen de gözlemcilere veda ediyor. Ay ortasına kadar giderek azalan sürelerle akşamları günba tımında Güneybatı ufkünda gözlenebı Galileo'nun Jüpiter misyonu 972'de başlayan uzay araçlı Dış Güneş Sistemi araştırmalarının en önemli hedefiydı Jüpiter. Bu dev gezegenin incelenmesi yalnızca O'nun sırlarını ortaya koymakla kalmayacak, aynı zamanda Güneş Sistemi'nın orijini hakkında da bılgıler verecekti... Pioneer 10 ve 11, bir uzay aracının Mars ile Jüpiter arasındakı asteroid kuşağını ve Jüpiter'in güçlü manyetik alanı radyasyon kuşaklarını hasarsız bir şekilde katedebileceğini gösteren öncüler oldular. Pioneer'leri Voyager'lar (Voyager 1 ye 2) takip etti. Son derece gelişmiş donanımları sayesinde çok daha detaylı araştırmalar yapabilen bu Galileo'nun Jüpiter Misyonu'na ait resim uzay araçlarıyla; Jüpiter'in radyasyon kuşaklarının ve magnetosferlerinin ayrıntılı haritaları çıkarıldı, bulut sisetrafında bir yörüngeye kayarken, çeşitli temlerinin yüksek ayırmalı görüntüleri el bilımsel cihazlarla teçhiz edilmiş olan de edildi ve Galileo Uyduları da denen sonda da bir gaz devinim atmosferine gibüyük uyduların (lo, Europa, Ganymede, ren Arz kökenli ilk cisim oldu. Arz'ınkinin Callisto) eşsız fotoğrafları çekildi. 300 katından daha fazla bir graviteye ve çok büyük sıcaklıklara dayanmak zorunBir sonraki adım Hubble Uzay Telesda olan sonda, bir yandan da yörünge kobu (HST) idi. Dünya çevresindeki yöaracına bilgiler ıletıyordu. rüngesınden yaptığı ayrıntılı ve uzun süBilimsel gözlemler Ekim 1995'te başlareli gözlemler ile Jüpiter'in birçok özelliğidı. Ve ilk olarak görüntüleme kamerası ile ni gözler önüne serdi. gezegenin 36 milyon km uzaktan yarı ayVe nihayet, NASA'nın ünlü Italyan astdınlatılmış bir resmi elde edildi. Bu resimronom Galleo'ya atfen isimlendirdiği ve de ayrıca sondanın atmosfere girecegi Jüpiter'i incelemek amacıyla gerçekleşyer de görülüyordu. tirdiği en iddialı projesi olan "Galileo", bu Yörünge aracı, Jüpiter'in bulut tepelealandaki araştırmalar için en yeni ve en rinin yalnızca 215.000 km üzerinde olmak büyük adım oldu. Dış Güneş Sistemi üzere, gezegene en yakın konumuna ulaaraştırmalarının devamı niteliğindeki bir şırken, 339 kg ağırlığındaki sonda da aysonraki adım ise, Galileo'ya benzer olan rılınadan itibaren devam eden 5 aylık alCassini olarak isimlendırilen bir başka çalmasını tamamlamak üzereydi. 7 Aralık uzay aracının 1997 Ekim'inde ilk hedefi 1995'te Greenvvich zamanında 22:56'da Satürn'e ulaşacak şekilde fırlatılması olaani bir yavaşlama ile Jüpiter'in atmosfericaktır. ne daldı. İlk iki dakika içerisınde paraşüGalileo ve sondası Ekim 1989'da fırlatünü açtı, yarım dakika kadar sonra da ısı tılmasından bu yana geçen 6 yılık bir za kalkanını bıraktı. 22:59'da ise sondanın man zarfında 3.8 milyar km'den daha gönderdiği bilgiler yörünge aracına ulaşfazla bir yol katederek sırasıyla Venüs'ü, maya başlamıştı bile. Atmosferdekı sıDünya'yı (iki kere) ve Asteroid Kuşağı'nı caklık, basınç, bileşim ve gazlar hakkında geçtıkten sonra, nihayet hedefine ulaş7 dakikalık bir bilgi akışı sağlanabildı. Bu mış bulunmaktadır. Voyager 1 ve 2'nin süre sonunda sonda, atmosfenk basıncın tırlatıldığı 1977 yılında start alan ve halen 0.1 Bar'dan yakaşık 25 Bar'a ulaştığı yübaşarıyla devam etmekte olan Galileo zeye 150 km kadar yaklaşarak dayanılprojesi, bu ıtibarla yaklaşık 20 yıllık bir maz basınç ve yaklaşık 150 derecelik sıçabanın ürünüdür. caklık altında erimek suretiyle bu kısa 13 Temmuz 1995 tarihinde Galiteo misyonunu tamamladı. Sonda'dan yöuzay aracının bu iki bileşeni (yani yörünrünge aracına aktarılıp depolanan tüm ge aracı ve sondası) yollarını ayırdı: Yöverilerin Dünya'ya ulaşmasının Mart ortarünge aracı, 7 Kasım 1995 itibariyle frenlarına kadar sürmesi bekenmektedir. Elleme roketlerini ateşleyerek dev gezegen 1 de edılen ilk veriler, Jüpiter atmosferinin şimdiye dek sanılandan çok daha az miktarlarda su, Helyum ve Neon içerdiğini ortaya koymuştur. Yine şimdiye kadar kabul gören 350400 km/saat'lik atmosferik rüzgâr hızlarının ise, en az 530 km/saat gibi çok daha yüksek bir değerde olduğu anlaşılmıştır. Bunlara ılave daha ayrın tılı sonuçlar içinse biraz daha zaman gerekli... 27 Temmuz'daki yörünge ayarlamasından itibaren Galileo Uzay Aracı, önümüzdekı iki yıl boyunca Jüpiter etrafında 11 tur atacak ve Jüpiter'in dört büyük uydusunun çok yakın görüntülerini elde edecektir. Galileo'nun yörünge aracı ve sonda şeklınde iki bileşene ayrılmasından itibaren kaydedilen başlıca gelişmeler, tarihleri ile birtikte aşagıda verilmiştir. Iarih 13 Temmuz 1995 27 temmMZ Açıklama Sondanın ayrılması Yörünge Aracı'nın motorlarını ateşteyerek yörünge düzeltmesl yapması İlk Jüpiter görüntüsüniin 11 ekim alınması Yörünge Aracı'nın Jüpiter'in 19 kasım magnetosfor sınırını geçmesi Europa'ya en yakın pozisyon 7 aralık (Perijove olarak isimlenciınlır) lo'ya en yakın pozisyon Jüpiter'e en yakın pozisyon Sonda'dan yörünge aracına bilgi naklinin başlaması Roketin aleşlenınosi ve Barabk Yörünge Aracı'nın yörüngeye yerleşmesi Jüpiter'in Dünya ile Yörünge Aracı arasına gırmesı (ortülme) Ortülmenin sona ermesı Güneş'ın Dünya ile yörünge 10 aralık aracı arasına girmesi (konjonksiyon) Yörünge Aracı'ndan bazı 1013 aralık verilerin yayınlanması (fakat Güneş alışı engellıyor) Konpnksiyonun sona 29 aralık ermesi; veri yolunun açılması Yörünge Aracı'ndan 3 Ocak 13 Mart 1996 kaydedilen tüm datanın Dünya'ya ıletılmesı Jüpiter'e en uzak noktada 18 mart (Apojo veda) manevra 14 mayıstemmuz Yakın plan Jüpiter verilerinin ortası Dünya'ya ıletılmesi * Istanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü. 46372