Katalog

T A R T I Ş M A B l L İ M Y Ö N T E M İ AR K E O L O J I Sosyal bilim ve yöntem konusu Bozkurt Güvenç Din ve bilim P rofesor Nılufer Göle'nın bır TESEV toplantısında "Bız sosyal bılımcıler " adına dıle getırdığı goruşler arasında doğa bılımcılerle yaptığı karşılaştırma (Orhan Bursalı'nın Şa hın Alpay'dan yaptığı alıntı), sosyal bılımdoğa bılımı ıkılemını tazeledı (A M Celal Şengor, Cumhunyet Bılım Teknık 13 Ocak 1996, Sayı 460 45) "Temel bılımler pıramıdfnde (Turner 1987), toplumsalkulturel olguları doğa bılımı yontemıyle ınceleyen ve belkı de bun dan dolayı, hem doğa (fen) bılımlen aılesıne hem de sosyal bılımcılere karşı varlık (raıson d'etre) gerekçesını savunmak durumunda kalan antropoloji alanının bır oğrencısı olarak, kışısel ba zı gozlemlerımı, daha once de denedığım gıbi, BilımTeknık okuyucusu ıle paylaşmak ısterım (Guvenç 1989) Sokrat öncesı fılozoflar, uzerınde yaşadığımız dünya (doğa) hakkında sordukları sorulara, gözlem ve mantığa dayalı yanıtlar vermeye çalışmıslardı Bu yaklaşıma "doğa felsefesi" (phılosophia naturalıs) denmıştı Sokrat'tan sonra gıderek ınsana ve topluma yönelen bılgı alanı ıse, sosyal felsefe (phılosophıa socıalıs) olarak gelıştı, bu ıkı lem Ronesans'tan sonrakı çağlardan gunumuze değın sürmüştur (Bkz Gaarder 1995 37120, 212265) Felsefecı Francıs Bacon'un tasarladığı, Descartes'ın gelıştırıp sıstemleştırdığı bılım yontemı (mantığı) ıse, yaklaşımı sergıleyen doğa bılgılerıne duyulan ılgı ve saygıdan dolayı, "doğa tarıhı" (natural hıstory) olarak da tanınır (Guvenç 1992 8197) Bu tanımdakı "tarıh" (hıstorıa) sozcuğu bılım ve bılgı anlamında kullanılmıştır Doğa Felsefesi ve Toplum Felsefesi nın yol açtığı yapısal ve kurumsal değışmeler, devrımlerın çocuğu oan sos yal bılımın ışını, ışlevını guçleştırdı (Guvenç 1976) Sosyal bılımler, devrımsel değışmelere yol açan doğa bılımlerının çok gerısınde kaldı Doğal olgu ve olayların sureklılığı veya gorece yavaş değışmesı veya dongusel (cyclıc) karakterı nedenıyle, doğa bılımler gelece ğı ongorme (predıctıon) veya onceden haber verme gucu kazanırken (Resc her 1970), toplumların hızla değışen yapısı sosyal bılımlerı, kıtlelerı buyuleyen bu aşkın onurdan yoksun bıraktı (Gellner 1984) özetle, sosyal bılımın yöntem sorun ları (epıstemolojı) ıle uğraşan felsefecıler, doğa "bılım yöntemı"nın sosyal bılımlere elverışlı olmadığı yargısına sarıl dılar Oysa bu yargı geçerlı değıldı (Hamblın 1973) Doğa bılımı evrensel (tek) olmasına karşılık sosyal bılım sonuçlan ulusal (kulturel), yanı toplumdan topluma değıştığıne göre, verı toplama ve ışleme teknıklerı de farklı olmak zo Darvvın, Mendellef gıbı "doğa tarıhçılerı," ılgılendıklerı alanlarda (1) gözlemle verı toplar, (2) venlerı adlandınr, kavramlaştırır sınıflar, (3) sınıflar arasında anlamlı, geçerlı, kararlı tutariı ılışkıler arar, (4) bulduğu ılışkılen varsayımlara dönuşturup geçerlıklığını sınar, (5) vardığı doğrulanmış sonuçlara kuram (teon) veya yasa adını venr (Guvenç 1992 Unıte 8) Doğa tanhı yalnız doğa bılımlerının değıl bılımın yontemıdır Bılım, bu yöntemle elde edılen tüm bılgılerın adıdır Sosyal bılım ve doğa bılımı arasındakı başlıca farklar ızlenen ortak yöntemden değıl konu, sorun, yaklaşım ve yonelım çeşıtlılığınden kaynaklanır (Guvenç 1994) Doğal (ınorganık ve organık) varlık alanlarıyla ınsanibeşen (superorganlk) varlık alanlarının (kultur ve medenıyet lerın yapısı, sorunları (doğası) bırbırınden farklı olduğu ıçın, dınahlak (ethık), hukuk, edebıyat, tarıh ve sosyal felsefe geleneğınde yetışmış sosyal bılımcıler, matematık ustune kurulu ftzık, kımya ve jeolojıbıyolojı temelıne dayalı doğa bılımı yöntemıne uyum sağlamakta guçluk çekerler (Ergun 1993), daha farklı bır yöntem ızledıklerı/ızlemelerı gerektığı goruşune sığınırlar Gelıştırdıklerı ozel yaklaşım ve teknıklere "yöntem" adını verırler (Novak 1984) Bu bağlamda, ılk sosyal bılımcı, sosyal bılım çağının başladığını haber veren Auguste Comte (1835) değıl, ıdealı arayan polıtıka felsefesını bır yana bı rakıp, toplumların gerçekte kımler tarafından, nasıl yonetıldığı sorusunu gozlemlerıne dayanarak yanıtlayan Machıavellı sanıldığı gıbı makyavelist değılbelkı de ılk gerçek sosyal bılımcıydı (Bkz Machıavellı Hukumdar) Ancak, sosyal sorunlar ustunde du şunup taşınanların, fesefenın sorgulama mantığından kopup, bılımın doğa tarıhı yöntemıne uyum sağlaması hıç kolay olmadı (Guvenç 1985, Yıldırım 1985) Sosyal bılımın gecıkmış doğumuna paralel olarak, endurstrı devrımı "Doğa Tarihi" ve Bilim Yöntemi rundaydı l^to dbil yanılgı buradaydı Toplum bılımcıler bu zorunluğu ortup gızleyecek, en azından bır sure erteleyecek gerekçeler aradılar, buldular da Bılım, ınsanın akıl yurutme gucuyle el de ettığı bılgı turudur Bu mantık, thelojik, mytholo/ık, etholopk ve "bılımsel" olabılır Butun bılgı edınme çabalarının ortak paydasında loıık yanı bır çeşıt mantık vardır Bılım yontemı, bu mantıkların ulaştığı son aşamanın adıdır Sosyal bılımın mantığı ya da yontemı değıl konusu, yaklaşımı, sorunlan, verı toplama ve ışleme teknıklerı farklıdır (Novak 1984) Soz gelışı, sosyal bılımcı, kontrollu deney yapamaz, değış kenlerı ısedığı gıbı kullanamaz, gözîem ve karşılaştırmalarında ancak kontrol gruplarına başvurabılır Bu tur farklardan dolayı, sosyal bılıml herkesın akıl yurutebıleceğı bır laf bılgısı ("lafolojı") alanı sayıp kuçumsemek, bılımden saymamak kadar, doğa bılımcilerını bır "teknısyen, kımlıksız bır uzman veya bır profesyonel" gıbı nıtelemek de gerçeğı yansıtmayan bır ya nılsamadır Bazı doğa bılımlerı de en az sosyal bılımler kadar karmaşık bır alandır (Guçluklerın yol açtığı yaklaşım veya okul ("tarıkat") çeşıtlılığı ıçın Bkz Novak 1984 ) Gozlem ve deney verılerıyle sonuca (bılgıye) ulaşmak, surecı, sayısız yanılgı ve gerı donuşlerle doludur Yalnız tumdengelim (deductıon) ve tumevarım (ınductıon)'\a, tek yonde ılerleyerek kolay bılım yapılamadığı gerçeğı artık anlaşılmıştır (Guvenç 1994 23 36) Dunyada ve ulkemızde sıkça rastla nan, "doğalyapay, fensosyal deneyselkuramsal, kesınbelırsız, kemmîkeyfî, nesnelöznel, fizıkmetafızık, uygulamalıteonk bılım" sınıf lamaları, hıç geçerlı olmadığı gıbı, bı lımsel yöntemle de ılgılı değıldır Aklın yolu bır olduğu gıbı bılımın yontemı ıle yontemın bılgısı de tektır Musbet (posıtıve) bılım, kesın (exact) bılım söylemı, Sayın Şengor'un ışaret ettığı gıbı, yay gın bır basıtleştırmedır Menfı (negatıf) bılım var mı kı musbet (pozıtıf) bılım olsun' Şuphecılık ılkesıne saygılı hangı bılım erı, bulgusunun nıhaı ve kesın olduğunu savunabılır Bılımsel yayınların çoğu, sınama arayan, eleştırıye açık bır onerme değıl mıdır? Bununla, doğa bı lımlerıyle sosyal bılımler arasında onemlı veya anlamlı bır fark bulunma dığı tezını savunmuyor, gozlemlenen farkların yöntemden başka sorunlardan geldığını vurgulamak ıstıyorum Sayın Göle'nın TESEV toplantısında yaptığı karşılaştırmaya Sayın Şengor gıbı katılmamakla bırlıkte, bunun gerekçesının veya amacının "bılım yontemı" olduğunu sanmıyorum Sosyal bılımın değersel (normatıf) ve ıdeolojık guçluklerıne ve yaklaşım sorunlarına değınmek ısteyen Göle'nın soyledıklerı asıl amacını aşmış olabılır "Turkıye'de sosyal bılım veya bılımcı yoktur" goruşunu benımseyen bılgınlere ne dıyelım? Ote yandan, Sayın Şengör'un bılım yontemı ve bu yontemı ızleyenlerın kımlıklerı ve yanılgıları uzerındekı gözlemlerıne katılmakla bırlıkte, doğa bılım yöntemmı "pozıtıvızm" sanma yanılgısına duşenlerın yalnızca sosyal bılımcıler olmadığını soyleyebılırım Bılım yontemı, yanılmayı önlemıyor Bılım ıçın "yanılma oz guriuğu' zorunlu gorunuyor Sonuç olarak, bılımsel bılgıye duyduğumuz guven ve saygının bılım yöntemıne bağlı, yöntem konusunun bu ne denle çok onemlı olduğunu duşunuyorum Ancak bu tar tışmaların, sozel bıldırıler ve yanılgılar uzerıne değıl de doğal ya da sosyal araştırma ve yayımlanmış fıkırler uzerınde yoğunlaşmasım dılıyorum (Guvenç 1995) "Bılımın Yontemı" tartışmasına davetsız bır konuk ve dolaylı olarak katılma fırsatı veren Bılım Teknık ıle yöntem sorununu dergının gundemınde tutan yayın yonetmenı Orhan Bursalı'ya teşekkurlerımle Comte Auguste 1835 Cours de Phılosophıe scıentıfıc Parıs Descartes R 1637 Usul (Yöntem) Uzerıne Ergun, Doğan 1993 Yonteml Bulmak Toplumsal Bılımlerın Bunalımı Gerçek Gaarder, J 1995 Sofı'nın Dunyası (çevıri) Istanbul Pan Yayınları Gellner, E 1984 "The Scientıfic Status of the Socıal Scıences" UNESCO ISSJ Epıstemology of Soclal Sclence Vol XXXVI P 56786 Guvenç, B 1976 Sosyal KCılturel Değlşme Ankara Hacettepe Ü D22 1985 Kultur Konusu ve Sorunlarımız Remzı (5 Bölum) 1988 "Method and Methodology " In Ouality of Education Ankara HU, Faculty of Education, pp 146 51 1989 "Dunyayı Bütünluğüne Kavramak " Cumhunyet Bılım Teknık 1992 Mantık ve Metot AU Açıköğretım önlısans Programı 1994 "Sosyal Bılımler Gelışmeler ve Surekhhkler' Bılım Etık ve Unıverslte Ankara TUBA Serı 1 1995 "Teachers Education " Keynote Address to the Teacher Education VVorld Conference (Çeşme EU Eğıtlm Fak) Hamblin R L 1973 A Mathematıcal Theory of Socıal Change New York John Wıley Novak S 1984 "Phılosophıcal schools and scıentıfıc workıng methods ın socıal scıence " UNESCO ISSJ Epıstemology of Socıal Scıence Vol XXXVI No 4, pp 587 602 Rescher N 1970 Scıentıfıc Explanatıon New York Free Press Turner, F 1987 'Desıgn for a new Academy " Dıalogue Summer ıssue Yıldırım, C 1985 Bılım Felsefesi Istanbul Remzı İsrail'de arkeolojik kazılara engel I sraıl bugunlerde, arkeologlarla ultraortodoks yahudıler arasında bır "kemık savaşına" sahne oluyor Bu durum, yakın bır gelecekte Israıl yasalarının arkeolojık buluntularla ılgılı maddelerının değıştırılmesını gerektırebılır Problem, Israıl'de 1978'de yururluğe gıren bır kanunun farklı yorumlanndan kaynaklanıyor Aşırı dıncıler, arkeolojık kazılarda bulunan kalıntılarla ılgılı olan bu kanunun, kazı esnasında bulunan herhangı bır ınsan kalıntısının herhangı bır ıncelemeye tabı tutulmaksızın hemen gömulmesıni ongorduğunu ıddıa edıyorlar Arkeologlar Ise Insan kalıntılannın yenıden gomulmeden once ıncelenmesının bu kanuna ters düşmedığını savunuyoıiar Eğıtım bakanı Amon Rubınsteın, kanunun, bilim adamlannın araştırmalanna hıçbır tartışmaya ımkan vermeyecek şekılde değıştırılmesı taraftarı ama Israıl'de böyle ışler pek kolay yurumuyor Aslında Israıl'de yaptlan arkeolo|ık kazılar eskıden berı aşın dıncılerle bılım adamlannın kapışmasına neden oluyor Yahudılerın dını kanunu, toplum yararına çok onemlı bır fayda uğruna olmadıkça yahudı mezarlıklannın tahnp edılmesını yasaklıyor Geçen yaz yapılan kazılar sırasında arkeologlar aşırı dıncı yahudılerden öyle şıddetlı tehdıtler aldılar kı, kazı alanları çevresınde guvenlığı sağlamak ıçın polıs koruması talebınde bulundular Işte bu noktada ışler karıştı Dın Bakanlığı, polıse kazı alanında bulunan kemıklerı gomulmek uzere alması ıçın baskı yapmaya başladı Ikı ateş arasında kalan Polıs Bakanı da, Adalet Bakanı Ben Yaır'e hangı tarafa yardım etmesı gerektığını sormak zorunda kaldı Sonuçta kavgayı dıncıler kazandı, zıra Ben Yaır, ınsan kemıklerının Israıl kanunlarına gore "antık bulgu" olarak değerlendırılemeyeceğını soyledı Bu durum araştırmacılarda buyük bır kızgınlığın doğmasına neden oldu Kudus Unıversıtesf nden bır antropolog olan Patricıa Smtth, geçen yaz yapılan kazılarda bulunan Neolıtık ve Bronz Çağı'na aıt kemıklerın dıncıler tarafından gömulmesıni "vandalızm" olarak nıteledı Ben Yaır'ın konuya getırdığı "dıncı" yorum, Israıl'ın gelecektekı arkeolojık çalışmalarını da tehdıt edıyor Israıl, taş Çağı ve Bronz Çağı yonunden çok zengın bır antropolojık potansıyel ıçenyor, aynca, Neandertal kalıntılannın aynı alan ıçınde modern ınsanlardan daha genç olarak tespıt edıldıklerı dunya uzerındekı yegane bolge Bütun bunların yanında, Israıl'dekı bulgular ınsanoğlunun avcılıktan çıftçılığe ve hayvan yetıştırıcılığıne geçışının en sağlıklı şekılde belgelenebılmesını sağlayacak nıtelıkte Smıth, ınsan kalıntılarına saygı gösterılmesı gerektığı konusunda dığerlerıyle hemfıkır olduğunu, fakat bunun kemıklerın ıncelenmesını engelleyebılecek bır şey olmadığını belırtıyor Araştırmacıların protestoları sonucunda konu yenıden ele alındı ve bugunlerde yasada bır değışıklığın yapılması beklenıyor Dinciler ve bilimciler karşı karşıya Polis kordonunda kazı Metinde Geçen Kaynaklar Kavgayı dinciler kazandı Bazı Dilekler 4648