Katalog

PSİKOLOJİGÖRME Atole kullanrnış gruptakı daha lyı uzun vadelı etkıler çocuğun hareket becorılerı fızıksel buyumesı ve sos yal vc duygusal ge lışımındekı farklarla buyuk olçude açıkla nabılıyordu Yaşamı nın ılk donemınde Fresco almış olan gençler Atole almış olanlara kıyasla fızıksel olumsuzluklardan da ha yavaş buyume, has talıklarda daha yavaş lyıleşme gıbı daha çok etkılendıler Gelışme engellenmış olduğu ıçın bu çocuklar aynı zamanda emeklemeyı ve yurumeyı Atole almış olan çocuk lardan bıraz daha geç oğrenmışlerdı Ayrıca, bu yetersız beslenmış bebekler yaş larına gore kuçuk kaldıkları ıçın yetışkınler onlara gerçek yaşlarından daha kuçuk yaştalarmış gıbı davranma eğılımme gırmış olabılırler Boyle bır tutumun da kavra Görme nenede başlar? G Yılnıaz Zengcr yış gelışımını yavaşlatması olasılıgı çok slenme ve buna baglı problemlegereklılıklerının yerıne getınlmesı ı derece yoksul koşullarda yaşıyor~i\ ve Guaiemala nın daha varlıklı bır iimındokı orta gehr grubundan bır snın çocukldn kadar başarılı degıl Jı Bu yuzden yeterlı beslenme ken başına yokbullugun zıhınsel buyume inndekı olum^uz etkibinı tam olarak ifl e>demıyordu 'V/rıca Atole pqıtımın avantajını artmış gorunuyordu Gpçmış her renım yılıyla bırlıkte Atole almış ço klar ıle Fresco almib çocuklar ara ıdakı farklar artıyordu Bu sonuç ye sız bpslenrnenın egıtımın bazı tıpık rarlarını yok edebıleceğını gosterı r Ayn bır araştırmada ınsanın yeek yemış olduğu zamanın oğrenme ıpasıtesını etkıledığı gostprıldı Bu zden her gun okula gıtmeden on> kahvaltı edılmesı onemlıdır yuksektır Bulqular çocugun sosyal çevresı gıbı ek faktorlerın de buyuk bır rol oynamış olduğunu gosterıyor lyı beslenmış bır çocuk ortamı keş fetmekte daha lyı olabılır fakat yoksul bır çevrede yaşıyorsa keşfedeceğı az şey vardır Okullar çocukların gerpksınımı olan şeylerın çoçjunu saqlayabılır se de, yaşamın ılk donemındekı kotu beslenme egıtımın genel deqerını azal tabılır En onernlısı bu çalışma çocuk lugun ılk donemındekı kotu beslenme nın yetışkınlık donemındekı zıhınsel performansı engellemeyo devam ede bılecegını gostermıştır Guatemala araştırmasını ılk planla yanlar proteını ıncelemeyı seçmış ol dukları ıçın bu sonuçlar proteının zıhinsel buyumedekı onemını vurgulu yor Ek besınlerde kalorı vıtamınler ve mıneraller de vardı sonuç olarak onla rın rollerının de dıkkate alınması gerekır Başka çalışmalar zorunlu vıtamınler ve mıneraller ıle zıhınsPl yetenek ara sındakı baglantıları ele alıyor Bu konu dakı bır çalışma demır eksıklığı ane mısı (kotu beslenmenın en yaygın so nucu) ıle çocukların yetersız zıhınsel ve hareket becerılerı arasındakı ılışkıyı araştırdı Bu mıneral çocugun zıhınsel yetenek ve hareket becerısı testlerındekı başarılarını onemlı olçude artırı yor Demır eksıklığı anemısı olan ço cuklar kurşun zehırlenmesıne en yatkın olanlardır bu da dogru kavrayışa en gel olan bazı norolojık bozukluklara yol açar Sonuç olarak yoksul çocuklar ıkı yonlu bır tehlıke ıle karşı karşıyadır Anemılı olmaları olasılıgı ve kurşun ze hırlenmesının yayqın olduğu yerlerde yaşama olasılıkları yuksektır Besleyıcı takvıyeler kendı başlarına daha oncekı yetersız beslenmenın uzun vadelı olumsuz etkılerını tersıne çevıremezler Ideal çozum egıtım, yenı sosyal becenler kazandıracak ek destekler ve ana babanın ya da bır başka yetışkının onderlıgı olacaktır Son çalışmalar yoksul çocuklar ıçın zengınlpştırılmib egıtım programlarının dahd oncekı kotu beslenmeyle ılışkılı problemlerın bazılarını duzeltebıldığını qostermıştır Bu tur mudahalenın kap samlı VP sureklı olması gprekır Sonuç olarak kuçuk çocuklarda ko tu beslenmeyı onlemek en lyı tutum dur Bu yalnızca ahlakı nedenlerle de ğıl ekonomık açıdan da gereklıdır Or neğın ABÜ egıtıme mılyarlarca dolar yatırıyor ama okul kapısında yetersız beslenme nedenıyle zıhınsel olarak en gellenmış çocuklar bulundugunda bu paranın çogu boşa harcanmış sayılır Beblenmo programları ve daha genış mudahaleler gelecek ıçın onemlı yatı rım sayılmalıdır Kotu beslenme eğıtıme hazır olma durumunu daha sonra ları ış gucu uretkenlığını zayıflatır hem kurbanları hem ulkenın gucu ve reka bet olanakları açısından kabul edılemez rıskler yaratır orme ve algılamanın tıp bılımının, norofız yolojı ve psıkolo|i dallarının uğırlıklı ılgı alanı olduğu kadar, plastık ve gorsel sanatlarla, genel olarak tasarımia uğraşan bızlerın de ılgı alanı hatta ılgı odağı olma zorunluluğu var Unıversıtelerımız ıçınde, bunun onemını kavrayıp, programına katan ılk kurumlardan bırı olarak Ortadoğu Teknık Unıversıtesını bılıyorum Seksenlı yıllarda Endustrı Tasarımı bolumunde kısa bır sure oğretım gorevı yuklendığımde bır psıkolog ar kadaşın, buyuk bır cıddıyetle surdurduğu algılama dersıne katılmıştım Bu ders vesılesıyle oğrendık lerımın, orada oğrettıklerımden çok daha kapsamlı oldugunu anımsıyorum GANZFELD (eş değerlı alan) etkısı adı verılen bır gorme sorunu bu konulardan bırıydı Bu etkı algılama lıteraturune 1930'larda yerleşmış Pılotlann atmosferık şartlarda karşılaştıkları ciddi bır sorun olan ve lıteraturde vertigo dıye adlandırılan yonlenım yıtırılmesıyle (Dısorıentatıon) de yakından ılgılı Bu konunun ayrıca CBT'de (Sayı 508) yayımlanan pılotaj hatalarıyla ılgılı yazımı da tamamlayacağını umuyorum Hassas uçuş aletlerı gelıştırılmeden once dış dunyayla ılgılı ıpuçlarının, referans noktalarının kaybolması, pılotlar ıçın cıddı bır potansıyel tehlıke oluşturuyordu Pılot yukseldıgını duşunurken yeryuzune yaklaştığını, yanı ırtıfa kaybettığını far kedemeyebılıyordu "Duygulara değıl, enstrumanlara guven!" kuralı butun bu deneyımlerln urunu olarak ortaya çıktı Boylece aletll uçuşlarda bu sorunun ortadan kalk tığı varsayıldı Oysa, aletlerı doğru algılayabıleceğımıze guvenmezsek, aletlere guvenmenın de anlamı kalmıyor Dolayısıyla algılamanın on koşulu olan, gormeyle ılgılı yapılan araştırmaları ırdelemekte yarar var Gormenın oluşabılmesı ıçın gereklı mınımum uyarı şıddetı ve şartı nedır'' Bır doku renk ya da şekıl ayırdetmedıkçe goruyoruz demeyız Oysa fızıksel olarak gorme başlamıştır 1930'larda W. Metzger ın deneyı onemlıdır Bu nedenle Metzger, eşdeğerde aydmlatılmış duz beyaz bır duvar onunde ınsanın mesafe duygu sunu yıtırebıleceğını ve bır ışık selı ıçınde yuzduğu hıssıne kapılabıleceğını kanıtladı Bu tanımıyla eş değerlı alan etkısı, yukarıda belırttığımız pılotlann atmosferık şartlarda kar&ılaştığı VERTİGO etkısını anımsatıyor Ilgı duyduğum konuda uygulama yapmadıkça rahat edemem Bu nedenle anlattıklarımın kendı kendımıze gerçekleştırebıleceğımız basıt uygula malarını da sızlere aktarmak ıstıyorum Eşdeğerlı alan etkısını oluşturmanın çok basıt bırkaç yolu var Bunlardan bırı, 2 adet beyaz plastık buyuk çay kaşığını ya da daha lyısı şurup turu ılaçların ıçınden çıkan kaşıkları gozunuzun onune yaslar ve bulutsuz bır gokyuzune ya da aydınlık bır beyaz duvar gıbı homoıen bır ışıga donersenız eşdeğerlı alan etkısını ya da gormenın en alt duzeyını tanımış olursunuz 1950'lerden sonra bırçok psıkolog daha gelışmış eşdeğerlı alan deneylerı yaptılar Denekler, bu deneylerde ılgınç tepkıler verdı Örneğın, korlukte olduğu gıbı gormenın tumuyle ortadan kalkması duygusunu yanı korluk duygusunu yaşadılar Dış uyarıların en alt duzeye ındırıldığı daha uzun surelı deneylerde, deneklerın bır kısmı gayet canlı, ınandırıcı hayaller gormeye başladı Pılotlann ve uzun yol şoforlerının, ozellıkle gece seferlerınde bezen durumlarla karşılaştığı bılınıyor Bu deneyler bıze, sınır sıstemımızın normal çalışabılmesı ıçın, bellı bır mıktar dış uyarıya gereksınmesı oldugunu anlatıyor Bu uyarı olmadığında, duyularımız kendı urettığı ha yallerle bu uyarı eksıklığını gıdermeye çabalıyor Gorme konusunda saglıklı bır temel oluşturabıl mek ıçın, gormeyle ılgılı doğru sanılan bazı ınançları ırdelememız gerekır Gormek ınanmak ıçın ye terlı mı? Yıne basıt deneylerımıze dönersek yukarıda sozunu ettığımız gıbı plastık kaşıkla ya da yarı geçırgen ya da renklı fakat tam geçırgen fıltreyle bırtakım deneyler yapabılınz Bu deneylerı tek gozumuze uygularsak başka bır gerçeğı fark ederız (Bu arada her ıkı gozumuzun de açık kalması gerektığını unutmayalım) örtulen gozumuz bu yenı duruma uyum sağlamaya başlar Ortuyu bellı bır sureden sonra çektığımızde bu gozumuz bu farklı duruma uyum sağlamış oldugundan artık farklı değerlendırmeler yapan Ikı gözumuz var demektır Ister ıkısınden bırıne ınanalım, ıster ıklsıne de ıster hıçbırıne artık yapılması gereken çevremıze bakıp algılama farklılıkldrını ayırdetmeye çalışmak ve deneyın tadını çıkarmaktır Neler yaşayacağınızı kendınız gorun Butun bunlar açıklıyor kı, gormenın farkında olmadığımız bu alt sınırında, hem çok ılgınç deneyımler var, hem de çok onemlı ve clddı sorunlar Bırkaç kolay deney Kotu Beslenmenin Onlenmesi & otu beslenmenın ne olduğu ko l nusundakı fıkırler ve kotu bes^Llenmeyı onleme konusundakı sıyeler zamanla degışıme ugramışllk çalışmalarda ozellıkle gelışmekte n ulkelerdp proteın eksıklıgının yesız beslenen çocukların dıyetındekı sorunlu eksıklık olduğu duşunuldu y6C©K Hazmedılen proteın amıno asıtlere d o nuşur ve bunlar bıreyın gereksınımı olan ozel proteınlerı oluşturmak uzere d o n guye gırpr Proteınler v u c u d u n bır çok yapısal elemanını oluştururlar ve hucre sel sureçlerın çoğunu yuruturler Ancak 1970 lere gelındığınde, araştırmacılar kalorı konusu uzerınde d e d u ş u n m e y e J ^ & , ategorısı jpeklı veya ingın ekmek rınç hamur ebze jyu leyve uyu ağsızet balık wuk etı yurrturta, avızvb tasulye üt ve peynır Günde Öğun Sayısı 6 veya daha çok OĞUN BUYUKLUCİU 13 Yaş 1/2 dılımveya 1/4 bardak pırınç veya şehrıye 24 kaşık veya 1/2 bardak sebze suyu 24 kaşık veya 1/2 bardak meyve suyu 3060 gr 46 Ya» 1 dılım veya 1/2 bardak pırınç veya şehrıye 1/41/2 bardak veya 1/2 bardak sebze suyu 1/41/2 bardak veya 1/2 bardak meyve suyu 3060 gr 710 Ya» 1 2 dılım veya 1/2 1 bardak pırınç veya şehrıye 1/23/4 bardak veya 1/2 bardak sebze 1/23/4 bardak veya 1/2 bardak meyve 3060 gr 3 veya daha çok 2 veya daha çok 2 veya daha çok 34 1/23/4 bardak sut veya 15 20 gr peynır 3/4 bardak sut veya 20 gr peynır 3/41 bardak sut veya 203 gr peynır başlamışlardı Kalorı eksıklığı karşısında vucut amıno asıtlerı yenı pro teın yapımında kullanmak yerıne ener|i ıçın parçalıyor Son yıllarda beslenme araştırmalarında vıtamın ve mınerallerın ozellıkle A vıtamını lyot ve demıreksıklığı vurgulanmaktadır A vıtamını lyı gorme, kemık bu yumesı, dış qelışımı ve bulaşıcı has talıklara dırenç ıçın onemlıdır Gelışmektp olan ulkelerde genellıkle az bulunan lyot, merkezı sınır sısternının doğru ışlemesı ıçın gereklıdır Demır, oksıjenı dokulara taşıyan hemoglobının bır bıleşenıdır Demır aynı zamanda v u c u d u n bulaşıcı hastalıklara karşı savaşmasına yardım eder Çocuklarda en lyı beslen me konusunda bazı standart ilkeler aşagıda sıralanmaktadır 570 7