Katalog

GOKYUZ U Melatonı'nın ınsan hayat suresını uzattıgı, seksuel fonksıyonlan gelıştırdığı ve AIDS ya da Alzheımer hastalığını lyıleştırebıldığı yonunde bazı ıddıalar var ama bılımsel bır degerı yok J Aıemit* Melatonin nedir ne değildir? uçak yolculuğunun objektıt ve subjektıf beiTiptomlarını (jet lag) lyıleştırdıgı yonun de yayımlanmış onemlı kanıtlar vardır Bıldırılen tek cıddı yan etkı dozun alın masından sonra uyku halıdır Ikı kuçuk alan çalışmasında ve gece vardıyası takht edılen bır durumda gpco uyınıkhgı ve gunduz uykusu ıle ılgılı gelışmeler sap tunmıştır O/ellıkle çalışma perfotmansı konusunda daha çok araştırma yapılması gerekmektedır Sihirli hormon Morfinden daha etkili bir ağrı kesici P ıneal bezın salgıladığı hormon olan melatonin dunya çapındakı renklı basında yanlış bılqı verılen reklamlara ve spekulasyonlara konu olmuştur Bu konudakı bırçok kıtap melatonin ın degerı ıle ılgılı son derece abartılı ıddıala 1a yer vprmış VP onu hpr derde dpva ve yaşlanmayı onleyıcı bır madde olarak goz onune sermıştır Bu ıddıalar melatonının fızyolojık fonksıyonları ve tedavı edıcı po tansıyelı ıle ılgılı bılınen bılgılerın çarptırıl mış halıdır Melatonin ıle ılgılı bılınenler kısaca şu şokılde 07Ptlenebılıı Molatonın normaldo gerelerı uretılır ve vuruda karanlıgın sın yalı olarak degerlendırılebılır Araştırılan butun hayat bıçımlerınde melatonının gunluk rıtmı (uyku uyanıklık) veya mev sımsel rıtmı veya ıkısını de organıze eden zaman sınyalı gıbı ışlemektedır Melato nın memelılordc perınatal donemde uy kuuyanma sıklusunun dogru ayarlanma sında ve sonrakı pubertal gelışmede onemlı rol oynamaktadır Insana vprıldı gınde hızlı geçıu hdtıf uyutucu etkısı ve duşuk dozlar verıldıkten sonrakı uç ya da dort saat ıçınde ıse uyanıkhk sevıyesını vucut ibisını ve performansını duşurucu etkıye sahıptır Doğru zamanlama ıle vucut saatını gerıye veya one alabılır ve so nuçta uyku veya vucuttakı fonksıyonları nın zamanlama ıle ılgılı bozukluklarını te davı etme potansıyelıne sahıptır Uzun mesafe uçak seyahatı, vardıyalı çalışmak ve ınsomnıanın bazı tıplerı za man rıtmını bozan genel etkenlerdır Bazı kor ınsanlar normal 24 saatlık uyku uya nıklık rıtmını surduremezler Hatta normal sağlıklı ınsanların bıle ıç saatlerı gecıkme ye yatkınlık gosterebılır ve onları sosyal ve ış hayatlarının ızın verdığınden daha fazla uyumaya sevkedebılır Bazı yazarlar yaşlılıkta az uyuma ıle ılgılı bır melatonin eksıklıgı sendromu tanımlamışlardır an cak bunun spesıfık mı yoksa sadece rıtmık fonksıyonun azalmasından dolayı mı oldugu tartışılabılır Melatonin ın serum konsantrasyonu (nadıren de olsa) genç sağlıklı erışkınler de çok duşuk olabılır Melatonin le teda vının zamanlamabi vucut baatının bılın mesı ıle tahmın edılebılır ve bu bır olçude ahbilmib uyku bddtı ve uyuma surebi ıle degerlendırılebılır Zaman dılımını geçen beyahatlerde ve vardıyalı çalışanlarda zamanlamayı tam olarak yapmak basıt de gıldır ve dozun zamanının yanlış ayarlanması onemlı uyanıkhk problemlerıne yol açabılır Halbukı melatonin dozu dıkkatlı bır şekılde ayarlandıgında uzun mesate Başarıyı gosteren objektıf olçu yok Melatonin ın gorme bozuklugu olan kı virdır Anrak hamsterlarda melanom un buyumesını hızlandırabılır Kemoterapı ve ımmunoterapıdp adjuvan olarak kullanıl ması ıçın yapılan klınık deneylerın sonuç Lırı henuz degerlendırılebılecek safhada degıldır Melatonin progestın mınıpıl ıle kombı ne ohnk çok yuksek dozda (gunde 75300 mg) kullanılarak kontraseptıf etkısı aıaştırılmıştır VP ılgınçtır kı bu deneylerde uyku ıle ılgılı herhangı bır etkı gozlenme mibtır Yan etkılerının arasında anormal kanama ve başagrısı sayılabılır Daha du buk dozlarda ibe reproduktıf hormonlara ptkı edebılır Melatonı nın yaşlanrnayı yavdşlattıgı yonundekı ıddıalar genetık olarak mela tonın uretme bozuklugu olan fareler kul Idnılmabi uzetıne ortaya çıkmış ve bu da sonuçların ınsan uzerıne ymsıtılmasını kuşkulu hale getırmıştır Melatonı nın ınsan hayat suresını uzatabıldıgı kar dıyovaskuler ve seksuel fonksıyonları gelıştırebıldıgı vo AIDS ya da Alzhe ııner hastalığını lyıleştırebıldığı yonun de populer yayınlarda bazı ıddıalar bu lunmiktadır VP bunların hıçbırı bılımsel temellere daydnmdmdktddır tmnıyet sorunu daha çozume uldş mamıştır vc bu yuzden çok buyuk onem taşımaktadır Saatle ılgıtı durum larda 5 mg ın duşuk dozlardan daha ptkılı oldugu onerılmışse de hıçbır konuda doz ayarlamasında fıkır bır lığıne varılmamıştır Melatonin ıle ılgılı farmakokınetık çalışmalar değışık sonuçlar vermıştır ve bu da muhtemelen melatonı nın hepatık ılk geçış etkısının yuksek oluşundan kaynaklanmaktadır Değışık durumlarda değışık formullerın etkın lıgını karşılaştırmak ıçın hıçbır bılgı mevcut degıldır Kemırıcıler uzerınde yapılan akut çalışmalarda duşuk toksısıteye rastlanmıştır ancak ınsanlar uzerınde uzun surelı çalışmalarla ılgılı bılgı yoktur Melatonın'ın ınsanda puberte, laktasyon gebelıkte anne ve fetus uzerın dp VP başka ılaçlarla bırlıkte kullanıldıgında ne tur etkıler yaratacagı bılınmıyor Melatonin Ingıltere'de sadece reçete ıle alınabılır Eğer Amerıkan sağlık ve gıda endubtribi karının bır kısmını ılacın guvenırlıgını ve etkınlıgını değerlendırmek uzere ayırırsa melatonin kullanan mılyon larca Amerıkalı ya buyuk bır hızmet sağ lamış olacak Aynı zamanda ılacın değışık formullprı agonıst vp antagonıstlen merakla beklenmektedır ' Preffessor of endocrınology School of Bıologıcal Scıences Unıver sıty of Surrey Guılford GU2 5XH BMJ Turkıye Hazıran 1996'dan Farenın omurılığ Sarı ve kırmızı renklerde, NPFF'nın etkılı oldugu agrı denetleme reseptorlerı goruluyor J Emnıyet belırsız kalıyor eanMarıe Za|ac başkanlıgındakı bır Fransız araştırma ekıbı duşuk dozda morfinden daha etkılı olabı len agrı kesıcı dogal bır madde nıtelıgın dekı noropeptıd FF ı (NPFF) buldu Bu madde omurılıktekı ozgul reseptorler uzerıne yerleşerek opıyoyıd endojenlerın (morfının dogal turevlerı) salıverılmesı su recını tetıklıyor Bunldrın agrı denetleyıcı reseptorlere (morfın tarafından kullanılan) tutunmasıyla analjezık etkı ortaya oıkıyor NPFF agrının algılanmasında meydana gelebılecek degışımlerde onemlı bır ışlcv ustlenebılıyor Fareler uzerınde NPFF ye benzer maddelerden de olumlu sonuçldr elde edıldı Enzım ayrışmasına karşı do gal NPFF'den daha dırençlı olan bu maddeler ayrıca etkılerını daha uzun su re devam ettırebılıyorlar şılerın uykuuyanıklık sıklusundakı bozuk lukta gecıkmış uyku fazı bendromunda ozurlu çocuklarda ve yaşlılarda gorulen ınsomnıada yararlı oldugu ıspatlanmıştır Normal sağlıklı erışkınlerde uyku kalıtesını lyıleştırebılır Bu koşullar veya endıkas yonların hıçbırı ıçın buyuk çalışmalar ya pılmamıştır ve polısomnografı tutarsız so nuçlar vermıştır sonuçta başarıyı goste ren hıçbır objektıf olçu elde edılememış tır Melatonı nın ıstenmeyen etkılerı de vardır Eger alışılagelmış ortamda bulun mayan ınsanlara (devamlı loş ışıkta bulunanlar gıbı) verılırso uyku parçalard bolu nebılır (yayımlanmamış bılgı) Melatonin ın yuksek konsantrasyonlar da antıoksıdan VP ımmuno stımulan etkısı vardır Ancak prooksıdan ve ımmun sup resor etkılprı de tanımlanmıştır Melato nı nın ınvıtro koşullarda kanser hucrelerı nın buyumesını onledıgı yonunde ıddıalar er yıl 40 bın Fransız kalp kapak çıklarındakı fıbrılasyon ya da kalp kasılmalarındakı bozukluklar ne denıyle oluyor Hatta antı arıtmık tedavı ler bıle olum lerı engelleye mıyor Anrak kısa bır sure once Amerı ka da yapılan bır araştırma bır defıbrılato run yerleştırılmesıyle bu tur olumlerın % 55 oranında azalabılecegı nı gosterdı Son derece Goğus kafesının altına pahalı olan yerteştırılen Defender, kalp vuruşları duzensızdefender leştıgınde defıbrılasadlı bu cıhaz yonu saglıyor ya da (yaklaşık 125 atımlar yavaşlamaya bın FF) dığer dogru bır egılım goster benzer alet dıgınde kalbı uyarıyor lerden ayırt pdıcı ıkı onemlı ozellık ıçerıyor Buna gore hem anormal rıtmlerı saptayarak elektrık şok Idrının bayısını azaltıyor hem de bır pa cemaker ışlevını ustlenerek kalp vuruşları zayıfladıgında kalp kapakçıklarını ve kulakçıklarını uyarıyor Kalbin elindeki koz Belleği kuvvetlendiren yeni bir ilaç: Ampakine CK516 Y ıllar once sayın Orhan Bursalı ıle yaptıgım bır TV soyleşısınde, bel lek uzerınde konuşurken gluta mat ın belleği artırabıleceğını ıfade et mıştım Aslında lıteraturde boyle bır şey yoktu Ben sadece temel beyın araştırmalarının sonuçlarından esmlenerek boyle bır sonura varmıştım Şımdı CORX fırması yenı bır ılaç buldu Bu ılaç bellek uzerıne olumlu etkısını glutamat uzerınden gosterıyor Glutamat resep torlerı ıle ılgılı temel araştırmaları kuçumseyenlere çok çarpıcı bır ornektır bu CX 516 (Ampakine) beyınde sınır huc relerı (noronlar) arasındakı ıletışımı artırarak belleği kuvvetlendırıyor (Garry Lınch Calıfornıa Unıversıtesı) CX516 unıversıte ogrencılerınde ve 65 70 yaş ları arasındakı ınsanlarda duşuk dozlarda denendı Özellıkle yaşlılarda belleğın onemlı derecedp arttıgı ızlendı Lynch bu bulgusunu ılk olarak Amerıkan Ne uroscıence Dernegı nde açıkladı Uıu'i Tan* Deneyler hafıza testlerı kullanılarak yapıldı Yaşlı denekler once anlamsız heceler okudular BPŞ dakıka sonra so rulduğunda denekler bunların ancak on da bırını anımsıyorlardı Genç denekler ıse onda dordunu anımsadıiar Sonra aynı yaşlı deneklere ampakıne verıldı llaçtan sonra yapılan aynı testlerde bu denekler gençlerın anımsadıgı kadar he ceyı anımsamaya başladılar Gençlprdp ıse yuzde 20 kaddr bır bellek artışı bdp tandı Lynch e gore ılaç Alzheımer hastalannda da onemlı derecede lyıleşme saglayabılır Bu hastalık orta yaş ve daha ılerı yaşlarda gorulen onemlı bır bel lek bozuklugu Ben en çok bu hastalıktan korkuyorum çunku bu hastalar has talıklarının bılıncınde degılleı Ulkemızde gene ıstatıstık yok Fakat USA da beş mılyon kddar Alzheımer hastası var Bu rakamın ılerde 15 mılyona ulaşacağı tahmın edılıyor Alzheımer hastalıgı buyuk bır olasılık la kalıtsaldır, çunku monozıgot ıkızlerde dızıgot ıkızlere gore çok daha yuksek oranda gorulmektedır Rısk faktorlerı olarakta kafa travması eğıtımsızlık ve bırıncı derece akrabalarda Down send romu (anormal genlerle ılgılı olarak ıske Ipt anormallıklerı ve zeka gerılığı) goste rılıyor Bu hastalıkta beyın dokusu azalır (atrofı) bellek yavaş yavaş ılerleyerek kaybolur dıger bılışsel ışlevler bozulur VP bu durumlar hastayı olume kadar surukler 40 90 yaşları arasında gorulur 4 10 yıl kadar surer CX 516 nın tum etkı Iprı bu hastalar uzerınde denenmektedır Elbettekı ılacın toksık etkılerı olup olma dıgı en onemlı araştırma konularından bırıdır Ancak Dr Donald Prıce ın da ıfa de ettıgı gıbı CX 516 bu hastalıgın olu şum mekanızmaları ıle doğrudan ılgılı olmayacaktır Bırçok onemlı ılaçta oldugu gıbı bu ılacın da etkısı mutlu bır rastlantı sonucu bulundu (1991) Dr Lynch beyınde noronlar arasındakı ıletışımlerı ıncelerken CX 516 nın noronlar arasındakı ıletışım bolgelerı olan sınapslardakı ıletışımı ar tırdığını keşfettı Bunun sonucu olarak bır amıno asıt olan glutamat ın noron membranlarından geçışı artmakta ıdı Boylece noronlar arasındakı ınformas yon ıletımı de artmış oluyordu 1993 yılında CX 516 laboratuvar hay vanlarında denendı Yaşlı sıçanlara bu ılaç verıldıkten sonra belleklerının onemlı derecede arttıgı saptandı Bu yılda deneyler ınsanlara uygulandı Deneklere fotograflar gosterılerek daha sonra anımsanması ıstendı Boyle bır gorsel belleğın CX516'dan sonra onemlı derecede arttıgı ızlendı Bellek sorunu en fazla olanlar bu ılaçtan en fazla yararlanmaktadırlar * Prof Dr., Ataturk Unıv, Tıp Fak., Fızyolojj ABD Bşk. Erzurum, Turkıye Bılımler Akademısı Asıl Uyesı, Amerıkan Ulusal Noropsıkoloji Akademısı Profesyonel Uyesı, Turkıye Zekâ Vakfı Kurucu Uyesı 5089