Katalog

PSİ KİYATRİ Hastalığı yaratıcılığının motopu mu oldu? Korkut Yaltkaya* ju yazıda ünlü romancı Virginia »VVoolf'un (VW> hastalığı ve yaratı 'cılığı ile hastalığının ilişkisi üzerinde durmaya çalışacağız. VW kımdır? 1882 yılında Londra'dra dünyaya gelen VW, Proust ve Joyce'un yanı sıra modern romanın kurucularındandır. Romanda yeni boyutlar aramış, bilinç akışı olarak adlandırılan yöntemi ilk kez kullanmıştır. Tanıyanların anlattıklarına gore VVV'un; akıcı, duruma uygun ve ince alaylarla dolu bir konuşma şeklı varmış. Ancak birden bire başka bir dünyaya geçer, kendi tanımlamasıyla "yaratıcılığın ve düşselliğin suları taşmaya başlar ve dinleyenlerle birlikte kendini de bir başka ortama taşır" böylece olayları, mekanları ve kişileri fântastik, düşsel ve hemen hemen şiirsel bir havayla görüp anlatmaya başlarmış. Konuşmalarının ince, alaycı, batıcı tarzından herkes çekinirmiş. Yeğenlerinden biri teyzesinin bu yönünü belki de biraz abartarak şöyle yazıyor: "Duru bir güzelliğin bir iftirin diliyle birleşmesi." VVV'un Yahudilere, akıl hastalarına acımasızca düşman oluşu ve emekçi toplumun sorunlarıyla fazla ilgilenmeyişi de kişiliğinin ilginç yönlerıdir. Ne var ki bir Yahudi ile evlenmiş, akıl hastalığına yakalanmış ve faşizmin sonuçları intihar etmesini önemli derecede etkilemiştir. VVV'un ruh durumu, en derin hüzün ve umutsuzlukla; esrime derecesinde sevince kadar değişiklik gösterirdi. Dep resyonu hafif bir üzüntü, orta derecede bir çöküntü, ağır bir yalnızlık duygusu, kişilikte çözülme, yok olma, kaybolma derecelerine dek yükselirdi. Bu durumu günlük ve mektuplarında sık sık belirtmiştir; "... yaşam nedir?.. Uçurumun üstündeki küçük bir kaldırım şerıdıne benzıyor. Aşağıya bakıyorum, başım dönüyor." Mükemmelıyetçi (yetkinlikçi) olan VW yazılarını beş altı kere tekrar tekrar yazar, böylece bir kitabı bıtirmesi yıllarını alırdı. Eleştirileri kaldıramaz, destekleyici olmayan eleştirilerden adeta ruhsal çö küntüye girecek denli etkilenirdi. Böylece VVV'a, dış görünümüyle leptosome (astenık), kışılık yapısıyla da epileptoid tip denebilir. Bu sıralanan kışılık özellıkleri dışında, yazanmızın seksüel yaşantısı da önemli özellikler taşır. Bu özelliklerin başında gelen cinsel soğukluğunun, yarım yamalak lezbiyenliğinin; tüm ömrü boyunca süren, yaratıcılığında büyük payı olan ve sonunda yaşamını noktalamasına yol açan akıl hastalığı ile ne denli bir ilişkisi olduğunu kestirmek zordur. VVV'un soy geçmişi ruhsal düzensızlikler yönünden oldukça yüklüdür. V'nin soyunda en azından bir ıki akıl hastası vardı. Bunlardan biri annesinin atalarından olup Hindistan'da ölünce kendi isteği üzerine içi icki dolu bir kasaya 'gömülmüş' olarak Ingiltere'ye yollanmış, diğeri de amcasının oğlu olasılıkla devri bir psikoza yakalanıp ("ne yapacağı belli olmazdı, birden bire vahşice bir neşeden derin bir kedere geçerdi") bir akıl hastanesinde öldü. VW, 30 yaşındayken Leonard VVoolf ile evlendi. "Erkeklik niteliğinden hoşlanmayan" V., insanların evlilik ve çiftleşme konusunda böyle telaşlanıp yaygara koparmalarına da şaşıyordu. Bu duyguların doğal sonucu olarak eşiyle olan cinsel ilişkisi her ikisi için de sıkıntı kaynağı oldu ve böylece fiziksel ilişkileri uzun sürmedi. Ancak ömrünün sonuna kadar Leonard ile kendisını "Ingiltere'nin en mutlu çifti" olarak gördü. Kocası (en iyi dostu, bakıcısı, kâhyası) Leonard VVoolf, "bakılmaktan ve fotoğraf çektirmekten dshşete düşen" VVV'un pek az resmi bulunduğunu yazar. Şilinen fotoğraflarında soğuk bir güzellik sergileyen uzun kol ve bacaklarını nereye koyacağını bilemeden huzursuzca oturan, içe dönük bir görüntü verir. Bu haliyle astigmat bir ressamın çizdiği ortaçağ madonnalarını anımsatır. VW ile ılgili biyografik yazıların çoğunda.normal cinsel yaşantısının olmamasının nedenı olarak; 6r 7 yaşından ilk yetişkinliğine kadar, zaman zaman ana bir baba ayrı erkek kardeşinin cinsel sarkıntılıklarına uğramış olması gösterılır. Cıddı boyutlara varmayan bu tedirgin edici davranışlar başka kişilikteki bir ınsanda bu denli iz bırakmayabilirdi. Ancak VW, 59 yaşındayken yazdığı bir mektupta bu durumu anımsadıkça "Hâlâ utançla ürperiyordum" demektedir. Oysa bir üvey kardeşın; VVV'nın ablası Vanessa'ya da sarkıntılıkta bulunmayı alışkanlık haline getirdiğinı VVV'un en güvenilir olduğu söylenen bıBunların dışında da ufak bunalımları olduysa da başka alınan önlemlerle geçiştirilebıldi. Bu bunalımların ilk belirtileri kendine özgü bir baş ağrısı, uykusuzluk ve duşuncelerinde hızlı bir akış, önüne geçilmez bir hızlanma şeklinde oluyordu. Hastalığı bu haliyle Leonard Woolf'un da belirttiği ibi "manikdepresif psıkoz"a benzemektedir. VW, Mrs. Dallovvey isimli romanındaki Septimus Smıt'ın hastalığını kendi hastalığı ile özdeşleştirmiştir: Duvarlardan çıkan sesler ona korkunç küfürler eder, duvarlardan Ünlü roman yazarı Virginia VVoolf üzerine bir "tıbbi" araştırma... yografisini yazan ve Vanessa'nın oğlu olan Quentin Bell aktarmaktadır. Bu davranışlar Vanessa'da herhangi bir iz bırakmamış, cinselliğini tam anlamıyla yaşamış, tek eşli bir evlilikle yetinmemiş daha doğrusu birçok tek eşli beraberlikler yaşamıştır. Belki de VVV'nin temelde frijit olması onu bu olayı kullanmaya, ya da abartmaya itmiş olabilir. VVV'un 2223 yaşındayken, çekici ve romantik havalı bir kız olan yeğenine, daha sonra da ruhsal nastalıklarından biri sırasında kendisine özveriyle bakan kendinden yaşça büyük aile dostu bir hanıma kalbıni vermişti. Ancak asıl büyük aşkını, 40 yaşındayken, kendinden 10 yaş küçük olan ve Ingiltere'nin soylu ailelerinden birinden gelen yazar bir hanımla yaşadı. bunalımlar... sanat açısından son derece verimli. Insan daha bereketli oluyor" diye yazar. Leonard da "V.'nın dehası, kendini delilik ve ussal dengesizlikle gösteren neyse onunla yakın ilişkide. Romanlarındaki yaratıcı düşselliği, konuşurken başka bi dünyaya kayıp gitmesi, hastalığında ortaya çıkan renkli ve canlı sabuklamaları beynindeki aynı kaynaktan geliyordu." Hastalığının kalıtsal, devrı özellıklerıne ve belirtilerıne bakarak VVV'un ruhsal bozukluğunun manikdepresif psikoz olduğu genellıkle kabul edılır. Ayrıca günlüğünde de belirttiği gibi kendini sürekli olarak "cam duvarlı bir odada" tek başına yaşıyormuş gibi duyumsaması, diğer insanlarla gerçek ilışki kuramaması gibi özellıkleri, hem kişiliğinde hem de hastalığında şizofrenik elementler bulunduğunu göstermektedir. Böylece VVV'un yaşamını inceleyen çoğu psikiyatr hastalığının "şizodffektif psikoz" grubuna girdiğini ilerı sürmektedir. VW'un varoluş tarzını toparlamaya çalışırsak, onda iç ve dış dünyaların ilişkisi, tersine dönmüş durumdadır. "Nasıl da bütünüyle düşlerimin içinde yaşıyorum" diyerek şaşkınlığını belirtir. Çünkü kendi iç dünyası gerçekten daha gerçektir. Böylece yapıtlarının gerçekçilikten uzak olması doğal karşılanmahdır. O sürekli olarak gerçek diye adlandırılan şeyden daha gerçek olanı, iç dünyasını araştırmıştır. Zaman ve mekandan uzaklaşıp yükselerek evrensel bütünlüğü duyumsadığı mistik anlarda o en son gerçeği görür gibi olmuş, çoğu mistikte olduğu gibi bu türlü kandırabilmiştir kendiAileye konan tanı ni... VW'u inceleyen Londra'daki heVVV'un, psikolojik yapısını, hastakimlerin hepsi aileye tanılarının lığını ve yaşamdaki yerini düşündü"nevrasteni" olduğunu söylediler. ğümüzde, bulunduğu durumun yaBu o tarihlerde hasta ve hasta ya pıcı yöndeki olası tek eylem oldukınlarına kullanılan ürkütücü olmağunu ve bu durumu seçerek, kenyan klişe tanılardan biriydi. Ancak dini ve dünyasını koruyup dağılgerek kocası ve yakınlarının gerekmaktan kurtardığını söyleyebiliriz. se de kendisinin tanımlamalarınYapıtlarıyla devamlı olarak tümleyedan anlaşıldığı üzere hastalığı psirek, parçalanmasını engelleyerek kotik bir süreçti. VW yaşamı bokendine bir dünya yaratmış ve yunca bu sürece belli başlı dört böylece trajedisi içinde bir insan kez girmiş: 1. Çocukluğunda. Ayrıntıları ye Son ruhsal yıkımı 1940 yılında başladı ve canına kıyma olarak tek mümkün olan var oluş yolunu bulmuştur. terll şekilde bilinmiyor. sıyla sonuçlandı. "Erkeklerin kafa yapısının bir 2. Annesinin 1895'te ölümünürünü olan savaş" feminist VVV'ya oladen sonra, 13 yaşındayken. Bu evrede çıkan eller alay ederek onu gösterir. Kiğanüstü etkiledi. Londra dışında bir kır başkalarından dehşet duyma derecesinmi zaman da kuşlar ona adıyla seslenip, evine taşındılar. Ancak Alman hava de korku, işitme ile ilgili varsanılar oluşYunanca şarkılar söylerler. Yine bu roakınları sonucu Londra'daki yeni evleritu. manda Septimus'un doktorlarıyla ilgili nin yanması, bir diğer evlerinin yıkılıp 3.1904'te babasının ölümünden sonra söylenen sözler, V.'nin psikiyatrlar haküzerinde asılı resimlerle birlikte tek bir oldukça ciddi bir psıkolojık süreç daha kında pek de iyi şeyler düşünmedığini duvarının ayakta kalması, bu görüntü ve geçirdi. Hastalığın baş ağrısı ve garip ortaya koymaktadır. haberler VVV'u adamakıllı sarstı. "Gelebir sinirlilikle başladığı, babasıyla ilgili ceksiz yaşadığını" derınden duyumsar suçluluk duyguları ve kendinden nefret Yazmanın gücü oldu. Ümitsizliğe kapıldı, her şey bu araetme ile birlikte alevlenip ileridiği aktarılıGenellersek: VVV'nin hastalığı, yaşamı da kendisi önemini yitirip küçüldü, aşayor. Dinlenmesi içın kır evine götürüldüboyunca ilerleme veya değişme gösterğılandı. Son yazdığı romanı beğenmez, ğü sırada belki de ilgi toplamak ya da memiştir. Bunalımları hep aynı ve geriye değerinden iyice kuşkulanır oldu. Hastatavır koymak için yere yakın bir pencedönüşlüdür. Kendinin de yazdığı gibi lığının yinelediğini anlıyordu. Sesler duyreden kendını attı ve yara almadan kur"iyıleşme gücü hayret vericidir." maya başladı. Böyle bir kriz anında, uytuldu. Hastalığın sonlarına doğru penceVW sağlıklı dönemlerinde tamamıyla gulamayı önceden aklına koyduğu şekilrenin dışındakı kuşların Yunanca öttükhastalığının bilincindeydi. Tüm yaşantıde (romanlarında oldukça sık bir şekillerini, Kral VII. Edvvard'ın çalılıklar arasını hastalığının her an yineleneceği korde suda boğulma sahneleri vardır) kır sında saklanarak ağıza alınmayacak dekusuyla geçirdi. Bu yüzden onun için evınin yakınından geçen nehre ceplerine recede çirkin küfürler savurduğunu sanıyaşam, "uçurumun üstündeki küçük bir taş doldurarak girdi. Bedenini üç hafta yordu. kaldırım şeridi" idi. Sinır çöküntüsünü sonra buldular. Leonard, onun cesedini 4. Leonard ile evlendikten yaklaşık bir önleyebilecek tek şey, yazmaktı. Yazyaktırdıktan sonra küllerini kır evinin yıl sonra 1913'ün yazından 1915 şubatı manın kişiliğini pekiştirip, çalkantılardan bahçesindeki büyük karaağaçlardan biri arasında bir ara hafiflemekle birlikte ağır koruduğunun farkındaydı. Ancak yazaltına gömdürttü. Anı plaketinin üstünde bir gidiş gösteren bir bunalıma daha yamak, aynı zamanda iki kenarı keskin bir VVV'un "Dalgalar" isimli yapıtının son kalandı. Bu bunalım iki evreliydi. Birinci kılıçtı. Çoğunlukla bir romanın sonuna tümcesı yazıldı: "Kendimi sana doğru evrede depresif belirtiler ön plandaydı: yaklaştığı zaman sinir bozuklukları da savuracağım, yenilmeksizin ve boyun Suçluluk duyguları, kimseyle konuşmabaşlıyordu. Bu değişimde gelebilecek eğmeden ey ölüm." ma (mutism), derin bir ümitsirlik ve yetatsız eleştirilerin de etkisi vardı. Duyarlı mek yemeyi reddetme. Yüksek dozda ve eleştirilere kapalı kişiliği, yazdıklannın Başlıca kaynaklar: Kamiya M. VirQİna Wolf An uyuşturucu alarak bir kez daha canına gün ışığına çıkması yaklaştıkça fildişi Outlıne o( a study on her Personality, ilness and kıymayı denedi. Ikinci evrede ise tutarsız kulesınden sıyrılıyor, incinebilir oluyordu. Work. Confin psychiat, 8:189?05,1965 bir şekilde ve dinlenıp susmadan, nokOnun için yazmak "büyük bir avuntu ve Lee H. Introductıon, To the llghthouse, Pentasızvirgülsüz günlerce konuştu, gerceza" idi. Romanları ile ilgili övgüler onu guin books, 1992 çek ile ilişkiyi yitirdı. Dış dünyaya karşı coşturuyor, yergıler ise ölçüsüz bir Lehmann J. Kendine ait bir kadın, Virginia VVoolf, Remzi Kitabevi, 1955. bılinci ve uyumu yoktu. Doktorlarla bakıumutsuzluğa neden oluyordu. Böylece Rosenblatt A. Virginia VVoolf, Yeni Başlayanlar cılarının anlaşıp kendisine karşı birleştikbir romanın bitimine yakın, hemen ikinci İçın, Karum, 1991. lerinı varsayıyor dört bakıcısına karşı bir roman yazmaya koyularak geçişlerin Urgan M. Virginia VVoolf, Yapı Kredi Yayınları. canavarlaşıp şiddet kullanabılıyordu. sarsıntısını hafifletmeye çalıştı. 1995. ' Sürekli sesler duyuyordu. Hastalığının yaratıcılığını olumlu olarak *Or., Akdeniz Üniv. Tıp Fakültesi etkilediği açıktır. Bunu kendisi ve kocası 5. Son ruhsal yıkımı 1940 yılında başNöroloji ABD. da onaylamaktadır. VW; güncesinde, "ladı ve canına kıymasıyla sonuçlandı. Düşler içinde yaşam 4628