Katalog

K İ M YA TIP ler olduğu söylenemez Bu amaçla kullanılacak ıdeal bır polımer aşağıda belırtılen ozellıklerı toplayacak sentetık yapıya sahıp olmalıdır Bu polımerın, ısıya dırençlı, nem geçırgenlığı ve dıelektrık sabıtı duşuk, ısıl ıletkenlığı yuksek olması beklenır Yenı modelleme yontemlerı, bu ozellıklerın her bırının ızlenıp gelıştırılmesıne olanak tanır Kalsıyum fosfatlar ve karbonatlar gıbı ınorganık mınerallerın çokeltılme ışleminın denetlenmesınde onemlı yer tutan biyomıneralızasyon ışlemlerı, pohmerik maddelerın yardımı ıle yurutulur Örneklerı kemık ve kabuk oluşumunda gorulur Bu olaylar da ayrıntılı mekanizma bılınmıyor Ancak, proteın yuzeyındekı anyonık noktaların ozgul bır bıçımde duzenlenmesı ıle katyonların kumelendığı ve mıneralın toplanmasına yol açtığı kabul edılıyor Krıstalın buyukluğu, durumu bıçımı, yonlenmesı ve krıstal fazının denetlenebıleceğt anlaşılıyor Son yıllarda "akıllı" ve "becerıkh" denı len materyal uzerındekı çalışmalar yoğun laşıyor Gerçı bu terımlerın henuz çok açık bır tanımı yapılmamıştır Kompozıt materyaldekı bozuklukları saptamak ve onarmak amacı ıle sensor denılen bu tur maddelerden yararlanılıyor Genış bır uygula ma bolgesı bulunan etkın sensörlerın malzemeye katılması söz konusudur Aktuator denılen bu tur maddelerın katılması ıle malzemede tıtreşımın onlenmesı, ıç duzenlemelerle yerel gergınlık (stres) yoğunluğunun gıderılmesı sağlanabılıyor Aktuatör olarak bılınen maddeler arasında, pıezoelektrık seramıkler, polımerler, bıçımbellek alaşımları, lyonık pohmerik jeller sayılabılır En onemlı aktuatör adaledır Seramıkler çok kuçuk boyutsal değışımler (straın) gosterır, jeller ıse buyuk değışımler gostermekle beraber çok ağır devınmektedır Adalenın hızlı ve yoğun gucune erışecek bır madde yapılamamıştır Motorsuz robot kolları yapılmak ıstenırse yenı aktuatör materyel gereklı olacaktır Son yıharda, uç boyutlu bır bılgısayar çızımını doğrudan doğruya bır katı parçaya donuşturen tıcarı yazılım sıstemlerı gelıştırılmıştır Stereolitografi denılen sıstemde, parçanın yuzeyıne surulmuş olan monomer katmanları ışıkla aşamalı olarak polımerleştırılır Her katman 3D çızımının 2D'lık kesıtını oluşturur Genel olarak yuksek çapraz bağlama yapan akrılık monomerler kullanılır Bu yontem materyalın yapı ve ozelhklerının nokta nokta denetlenmesını sağlar Yukarıda açıklanan akıllı materyal ıçın gereklı olan karmaşık kompozıtlerın uretılmesı de bu yontemle sağlanır Çapraz bağlanan ya da krıstallenen mumsu materyale dayanan bu hızlı polımerleştırme, yuksek molekul ağırlıkh doğrusal polimerlerin kullanılmasını onler Bu nedenle yeterınce sağlam parçalar elde edılemez Eriyık hal de sağlanacak hızlı polımerzasyon ıle bu guçluğun aşılacağı sanılıyor Yaklaşık 100 yıllık bır geçmışı bulunan kurşunasıt akulerı, kendılerinın yerını alma olanağı bulunan sıstemlerın her zaman önune geçmışlerdır Elektrıksel enerjı ıle çalışan otomobıl uretımının gerçekleştırılmesı yolundakı çabalar lıtyum anod ve 8. Polimerlerin sulu ortamda uygulamaları pohmerik elektroda dayanan akuler uzerındekı araştırmaları hızlandırmıştır En umıtlı pohmerik elektrolıt çozunmuş lıtyum tuzları ıçeren poh(etılen oksıt)tır Ancak bu ve benzer sıstemlerın tumu oda sıcaklığında gosterdıklerı duşuk lyonık ıletkenlık nedenı ıle yetersız kalmaktadır lyonık ılet kenlıklerı yuksek olan bırçok ınorganık materyal lıtyum lyonlarını kanallar ıçınde taşır Zıncır oynaklığını arttırarak daha etkın polımer elektrolıtlerın hazırlanması çabaları başarıh olmamıştır Lıtyum lyonlarının hızla taşındığı kanallar sağlayan polimerlerin tasarımı uzerınde çahşılıyor Daha ustun pohmerik elektrotlara da gereksınım duyuluyor Makromolekullerın onceden belırlenen bır sıralamaya gore programlanarak sen tez edılmelerı polımer bılımınde yıllarca surecek bır amaç nıtehğını surdurecektır Bu konu proteınlerın ve nukleık asıtlerın yapı taşlarından sentezı sorunu ıle benzer lık gösterıyor Yapay fıberlerde, yınelenmeyen yapı taşlarının dızılmesı ıle, ıpek özellıklerıne benzer bır makromulekulun sentezı ılgınç bır uygulama orneğı olarak onumuzde duruyor Doğal ıpek ıpekboceğının ıpek bezesın de sulu suspansıyon ıçınde proteın depolamış bulunan sıvının fırlatılması ıle elde edılır Ipek fıberı bezeden çıkarken katı fıber halıne dönuşur Suda çözunmeyen ıpek su ıçınde lıf halınde fırlatıhr Bu sırada ıpek lıfının kuruması soz konusu olamaz Ipektekı amıno asıt duzenı, krıstalın bolgeler ıle asıtlı kalıntının amorf bolgelerını ıçerır Ipek bezesınde, proteının katlanarak yarıkararlı (metastable) bır konformasyonda bulunduğu, fırlatılırken gerılmış kararlı bır yapıya donuştuğu soylenebılır Polımer molekulundekı yapıtaşı duzenının bu duzeyde denetlenebılmesı, fıber krıstalının yakından denetlenmesını ve yenı eğırıpbukulme ışlemlerının gerçekleştırıl mesını sağlar Bakterılenn bulunduğu bır ortamda ıpek uretımınde gen muhendıs hğınden yararlanılmaktadır Özgul ardarda duzenlemeler ıle ustun mekanık ozellıklerın sağlandığı bır başka alan selluler yapıştırıcılarda ortayaçıkar Bu durumda proteın sıralanmaları ıkı yuzeyın behrlenerek bırbırıne özgul bıçımde sağlanmasına yol açar Sentetık yapış tırıcıların uretımınde bu tur etkıleşımlerden yararlanma olanağı bulunuyor Son yıllarda materyal bıhmının gıderek yenı polimerlerin sentezı ıle daha çok ılgılendığı goruluyor öncelen, tıcarı materyalın molekuler yapısı ve bu yapının özellıkler uzerındekı etkısı ıncelenıyordu Polımer bılımınde polımer sentezlerının yenıden canlılık kazandığı, ancak, kımyasal merak peşınde koşmak yerıne, ozel yapıların ve ılgınç ozellıklerın amaçlandığı goruluyor Bu gelışmeler, polımer kımyacılarını materyalın daha karmaşık bırleşımlerınin hazırlanmasına yonelık çalış malara zorluyor Polimerlerin sentezı, ışlenmesı ve bıraraya getırılmesı ayrı etkinhkler olarak bılınıyordu Kompozıt materyalde bu uç etkınlık bırlıkte ele alınıyor Bu arada, polimerlerin yenıden kazanılması (recyc iıng) duşuncesının kompozıt materyal ure tımı eğıhmıne ters duştuğünu de belırtmek gerekmektedır (1) P C Calvert, Polymer, 35, 4484 (1994) * Prof. Dr. MAM Temel Bilımler Araştırma Enstıtusu Müduru Kemik iligi nakli nedir? Oktay Bılgır* K 12. Biyomimetik polimerler 9. Akıllı materyaller emık ıhğı nakh (transplantasyonu KİT) bazı genetık hastahklar, kemık ılığı yetmezlığı ve dırençlı kanser olgularında uygulanan bır tedavı yöntemıdır Bu yontem, doku grupları uyuşan bır verıcıden alınan ılığın ya da hastanın kendı ıhğının dondurularak yenıden gerı verılmesı esasına dayanır Ayrıca hastalara bazı buyume faktörlerı verılerek ılık kok hucrelerının çoğaltılıp tekrar verılmesı yöntemı de uygulanmaktadır Bu yontem ıle daha onceden tedavısı mumkun olmayan hastalık gruplarında tam lyıleşme sağlanabılmektedır Teknlk olarak 3 tur KİT mevcuttur 1. Sıngeneık Nakıl: Tek yumurta ıkızle rı arasında yapılan nakıldır Burada ahcı ve verıcı gpnetık olarak bırbırının aynısıdır 2 Allogeneik Nakıl: Farklı bır genetık orıjınden gelen verıcı ıle dığer farklı bır alıcıya yapılan nakıldır Burada doku grubu ve mıkst lenfosıt kulturu ıle alıcı ve vericının uygunluğu aranır 3 Otolog Nakıl: Bızzat hastanın kendısınden alınan ılık dondurulup daha sonra kendıne verılır Hastanın ılığı alındıktan sonra kemoterapı/radyoterapı verılır ve daha sonra dondurulan ılık gerlye ınfuze edılır Bunlar dışında Perıferal Stem Hucre Naklı (Kök Hucre Nakh) yontemı ıle hastaya veya verıcıye daha once buyume faktörlerı verılerek kanda kok hucrenın ço galması sağlanıhp daha sonra bunlar toplanarak hastaya verılmesı ışlemıdır Bu yontem son zamanlarda daha yaygın olarak yapılmaktadır enfeksiyon gelışımı olacağından hastalar bu yönlerden desteklenmektedır Anemı (kansızhk) behrtılerını kontrol altına almak ıçln kan transfüzyonu gerekebıhr Verılen ıliğin tuttuğunu (engrafman) gösteren dehller trombosıtler, lokosıtler ve retıkulosıtlerın artması ıle gozlenır Ilık tuttuktan sonra hastayı bazı tehlıkeler beklemektedır 1 Ilığın reddedilmesı, 2 Enfeksiyon, 3 Hastalığın yınelemesı, 4 Akut Graft versus Host HastalığıVerılen ıhktekı bazı hucrelerın (lenfosıtlerın) ahcının çeşıtlı organlarında harabıyet yapması, 5 Kronık Graft versus Host Hastalığı 10. Stereolitografi 13. Sonuçlar Allogeneik ve Sıngeneık Nakıl'de verıcı sağhklı olmah ve bu tur ışlem ıçın rızası alınmahdır Vencıde esas nsk alınan anestezıdır Kok hucre nakhnde rıskde ortadan kalkmıştır Vencıde aranan şart doku uygunluğudur Kan grubunun uygun olup olmaması bır engel teşkıl etmez Doku grupları 6 kromozom uzerınde bulunan HLA bölgesı ıle ılgıhdır HLA A, B C, DR, DP DQ alt grupları bulunmaktadır Ideal olanı tam uygunluk olmakla beraber tam uygunluk olmayan bazı hallerde kısmı uygunluk hallerınde de bu yontem uygjlanabıhr Bağışıklık sıstemı bozuk olan ımmun yetmezlıklı olgular harıç dığer hastalara nakıl yapılmadan önce alıcıların ret olayının ortadan kaldırılması ıçın kemoterapı ya da radyoterapi verılmektedır Aynı zamanda bu ışlem ıle ıhktekı yabancı hucre lerın ortadan kaldırılması da sağlanabıl mektedır Ilık teknık olarak leğen kemıklerınden genel anestezı altında alınmaktadır Yetışkın verıcılerden alınan ılık mıktarı 500800 mL cıvarındadır Alınan bu ılık doku kültur vasatı ıle heparınle karıştırılmakta, sonra bu karışım çelık bır ağdan geçırılerek par tıkuller alınmaktadır Daha sonra bu ılık alıcıya verılmektedır Ilık alındıktan 2 4 hafta sonra alıcıda kan hucresı uretımıne başlamaktadır Bu donem hasta ıçın en krıtık evredır Pıhtılaşma fonksıyonunu goren hucreler olan trombosıtlerın azlığı nedenı ıle kanama, vucut savunmasını gerçekleştıren lökosıtlerın azlığı sebebıyle Vericinin seçimi Hastanın hazırlanması 11. Piller, Akümülatörler Immun Yetmezlık Hastalıkları: Bağışıklık sıstemının yetersızhğı ıle karakterıze nadır bır hastalık grubu olmasına karşın bu olgulara başarıh KİT uygulamaları yapılmıştır Böylece hastaların ılık reddı gıbı bır rıskı yoktur Genetık Hastalıklan Akdenız Anemısı, Orak Hucrelı Anemı gıbı hastahklara KİT uygulanmış % 80'lere varan başarı elde edılmıştır Bu vakalarda en korkulan komplıkasyon hastalığın yınelenmesıdır Ağır Aplastık Anemi: Başlangıçta etık sorunlar nedenıyle önce konvansıyonel tedavı uygulanıp yanıt ahnamayan olgulara bu ışlem uygulanmış, ancak, olguların çoğunluğu ılık reddı ya da dığer komplı kasyonlardan kaybedtlmıştır özellıkle çok sayıda kan nakh almış hastalarda bu ret olayına daha sık rastlanmıştır Gunumuzde ağır aplastık anemı vakaları tam konur konmaz hasta yakınları ıle doku grubu uygunluğu araştırılmakta ve uygun verıcı bulunursa bu yontem uygulanmaktadır Bu şekılde başarı oranı % 80'e kadar ulaşmaktadır Kan Kanserı: Aplastık Anemıde olduğu gıbı etık sorunlar nedenıyle kan kanserlerınde de geç donemde KİT uygulanmış ve hastaiarın büyuk çoğunluğu yıtırılmıştır Kan kanserının cınsıne bağlı olmak uzere zamanında bu tedavı yöntemının uy gulanmasıyla hastalarda % 4070 arasında değışen tam şıfa sağlanabılmektedır Kemik Ilığı Transplantasyonu çok lyı bır ekıp çalışmasını gerektırmektedır Son blrkaç yılda bu şekilde ozelleşmış ekıpler kurulmuş ve glderek daha lyı sonuçlar elde edılmıştır KlT'ın uygulama yaşı yetışkınler ıçın 20'nın altında olursa başarı % 75'e, 2030 arası % 50'ye, 3050 arası ıse başarı % 40'a ulaşmaktadır Bırkaç merkez dışında genelhkle 50 yaşın ustundekılere KİT yapılmamaktadır Son olarak bu ışlemın mahyetının ne olduğunun bılınmesı gerekır Her ne kadar haylı yuksek rakamlara ulaşsa da yukarda bahsedılen hastalık gruplarının hastanede kalış surelerı uygulanan kemoradyoterapı seanslarının mahyetı goz onqne ahndığın da KİT ışleminın konvansıyonel metodlara göre daha ucuz olacağı açıktır *Doç. Dr., Iç Hast. ve Hematolojı Uzmanı Buca SSK Eğıtım Hastanesı 2. Dahılıye Klınığı Şefı, Izmır. Kemik iliği transplantasyonunun klinik sonuçları 440 13