Katalog

HAYVAN ARAŞTIRMALARI Uğupboceği, Ingilizler ve biz Tüpklen Bir ingiliz böcek uzmanının çağrısı üzerine 30 bin Ingiliz çevresindeki uğurböceklerini araştınyor. Acaba biz kelebekler üzerine meraklı Türk yanıt verir. llüseyin Batuhan alk dılınde 'uğurböceğı', 'hanımboceğı' ve 'uçuçboceğı' gıbı çeşıtlı adlarla anılmasından da anlaşılacağı gıbı, koyu kırmızı kanatları uzerınde sıyah benekler bulunan bu mınık yaratık, genellıkle çırkın, ığrenç, hatta bazen korkunç bir goruntusu olan bocek turlerı arasında kelebeklerden sonra halkın en çok sempatı duyduğu bocek turu olsa gerek Cumhuriyet'ın Bılım Teknık ekınde çıkan ılgınç bir yazıdan (29 Temmuz 1995, s 16) tahmınen 2 mılyon turu olan bocekler arasında bu hayvancığın 5200 altturu veya çeşıdı olduğunu oğrenmek benım ıçın çok şaşırtıcı oldu Demek bir suru bocek uzmanı (entomologıst) uşenmeyıp bu hayvancıkları da altturlere ayırmışlar Bunun gerektırdığı zaman ve enerjıyı varın hesap edın! Ama benı asıl şaşırtan şu satırlar oldu "Dunyanın onde gelen hanımboceğı araştırmacısı Cambrıdge Unıversıtesı'nden Michael Majerus 10 yıl once Ingılızler'e bir çağrı yapmış ve herkesı kendı bahçesınde veya çevresınde rastladığı hanımboceklerını gözlemeye ve sonuçlarını bıldırmeye çağırmış Bu çağrıya okul çocuğundan emeklılere kadar 30 bın (evet, yanlış okumadınız Otuz bint) Ingılız yanıt vermış ve hepsı ılgınç gozlemlerde bulunmuşlar" Şımdı ben, ıznınızle, bu haberın çağrıştırdığı bazı soru ve duşuncelerımı dıle getırmek ıstıyorum: 1) Aklıma ılk takılan şu soru oldu Bızım halk arasında bu mınık yaratığı tanımayan ve sevmeyen yoktur, ama acaba aramızda kaç kışı onu ıncelemeyı kafasından geçırmış ve bunlardan kaçı onu ıncelemek zahmet veya kulfetıne katlanmıştır? Bu soruyu sayın bocek uzmanlarımıza da sormak ısterım 2) Ilgınç bulduğum bir başka nokta da, Prof Majerus adındakı dunyaca tanınmış hanımboceğı uzmanının kendı araştırmalarıyla yetınmeyıp bu konudakı bılgılerını daha genışletme ıhtıyacını duymuş ve bu sevımlı boceklerle ılgılenen amatorlerı de yardıma çağırmış olması Bılımsel araştırmanın bırçok kışının katılımını gerektıren ortak bir çalışma olduğunun bundan guzel bir örneğı olabılır mı? Bılımde ışbırlığının yalnız bıîgınin artması ıçın değıl, denetlenmesı ıçın de gereklı olduğu artık herkesçe bı lınıyor 3) Ancak benı asıl şaşırtan nokta, tam 30 bın kışının bu ışbırlığı 1 çağrısına olumlu cevap vermış olması Buna cevap veremeyenlerı de katarsanız, boceklerle, ama bu arada hanımböceğıyle Ingıltere'de en az yuz bın kışının ılgılendığını tahmın edebılırsınız Duşunebılı7) Her şeyde olduğu gıbı, bılımde de gelenek çok onemlı Biz bu ışe daha yenı yenı başlıyoruz Gerçı bılımlerdekı gelışmeler son on yıllarda eksponansı yel bir hız kazandı, ama Batı'da bılıme bir çağrı yapsak kaç merakın başlangıçları bundan 2500 yıl oncesıne kadar gıdıyor O zamanlar buna 'felsefe' (yanı "bılgısergısı") denıyordu Ortaçağ dedığımız uzun donemde yor musunuz' llkokul öğrencısınden bıle Hırıstıyanlığın yarattığı "obur dunemeklısıne kadar çeşıtlı yaşta ınsan bu ya"ya dönuk havaya, hatta bazen felsemınık yaratıkları sıstemlı bir bıçımde fîbılımsel duşunceyı kostekleyıcı baskıgozlemlemeyı ış edınıyor, ustelık uşenya rağmen, bu merak hıçbır zaman tumeyıp bu gözlemlerınden elde ettıklerı muyle sonmemıştı sonuçları oturup yazıyor ve bu mektupNıtekım, 13 yy'den ıtıbaren, eskı Yula Prof Majerus'a bıldırıyor Butun bunnan fılozoflannın eserlerının Arapça'dan ların ne kadar zaman, dıkkat ve sabır Latmce'ye çevrılmeye başlamasıyla, ısteyen bir ış olduğunu tasavvur edebıgerek katedral okullarında, gerekse yehyor musunuz? Buna ancak çok guçlu nı açılan unıversıtelerde ılahıyatın ya bir araştırma tutkusu ve bılgısevgısı nında felsefe, matematık, astronomı ve olan ınsanlar göze alabılır Bir de Prof fızık gıbı bılımler de okutulmaya başla Majerus'un bu otuz bın cevabı bırer bımış, Ingılız fılozofları arasında gozlemle deneyın önemını özellıkle vurgulayan Roger Bacon ve Grossteste gıbı duşunurler yetışmış, hele 17 yy başından ıtıbaren Gılbert, Harvey ve Boyle gıbı tıpık bılım adamlarıyla Francıs Bacon gıbı bılım fılozofları bu geleneğı daha da gelıştırmışler, belkı daha da onemlısı, bılımın teorık onemı yanında pratık yararını da vurgulamak bılımın toplumda daha da ılgı ve saygınlık uyandırIngılızlerin uğurböceğinı ınceleme çağnsı üzerine 30 bin kişi başvurmuş ve gözlemlehnı bildirerek masını sağlamışlardır katkıda bulunmuş. Acaba kelebekler konusunda çağnmıza yardımcı olmak isteyen kaç kişi çıkacak. 8) Burada çok daha onemlı bulrer okuyup değerlendırmek ıçın harcanen zıhınsel ıhtıyacı hemen hemen hıç duğum ve vurgulamak ıstedığım bir yacağı zamanı ve enerjıyı duşunun1 duymamış bir ulusun çocukları olduğunokta daha var, o da şu Ortaçağda ıla4) Şımdı, emınım, bu yazıyı okuyan muz ıçın, uğurböceğı ıle uğraşmayı anhıyatçılarla dın adamları bılıme karşı Bılım Teknık merakiılan arasında bıle, lamsız, uğraşanları da "bıraz kaçık" gıbı çıkmadıkları gıbı, özellıkle 18 ve 19 "Kuçucuk bir böcek ıçın butun bu zahgormeye yatkınızdır Elbet bu, ne felseyuzyıllarda hem bir yandan bılım adammetlere değer mı" dıye soranlar veya fe ne de bılım alanında bugune kadar lığına soyunmuşlar, hem de sıradan ın"Dunyada ınceleyecek başka konu mu hıçbır anılmaya değer fıkır uretmemış sanlara bılımlerı tanıtmak ve sevdırmek kalmamış" dıye duşunenler vardır olmamızdan kaynaklanıyor Batılı anıçın canla başla çalışmışlardır Nevvton Uğurböceğı "sevımlı" bir yaratık, şuplamda ılk unıversıtenın o da gene Atave Boyle gıbıler başta olmak uzere, bıhesız, ama sonunda bir bocek, ne bir turk'un gırışımıyle bızde daha yenı kulım adamlarının da çokluk dınî mızaçlı zararı vardır, ne de yararı, beklemedığırulduğunu (1933) unutmayalım Ne kışıler oluşu Ingıltere'de dınle bılımın nız bir anda elınıze veya ustunuze kodoğru durust bir duşunme ve araştırma barış ıçınde bir arada yaşamalarını danar, "Aman, ne şeker şey" der, geçersı geleneğımız var, ne de dışe gelır bir bılha da kolaylaştırmıştır özellıkle bıyolojı nız "Hangı mevsımde, nerelerde ortaya gı bırıkımımız Bundan 2030 yıl oncesıve jeolojı bılımlerı alanında en çok adlaçıkar, ne kadar yaşar, nasıl urer, butun ne kadar Batılı bılım adamlarının urettıkrını duyuranlar da rahıp ve ılahıyatçılar bunlan oğreneceksınız de ne olacak? lerı bılgılerı tyı kotu bellemeye çalışıyorarasından çıkıyordu * Hadı, an gıbı bal yapsa, neyse nei Bu duk, şımdı bızde de araştırıcı dedığımız 9) Bızdekı durumun aksıne, IngılteIngilizler de bir haylı garıp ınsanlar doğınsanlar yetışmeye başladı Hele gençre'de bıfim eğıtımının eskı ve uzun gerusu " lenmız arasında bılıme heves eden, hatleneğının doğal bir sonucu olarak ço5) Bu yazı bana unlu Scıentıfıc Amerıta yabancı ulkelerde duzenlenen bılgı cuklarda bılımlere karşı ılgı ve sevgıyı can dergısınde çıkan buna benzer araşyarışmalarında derece kazananların saarttıracak bıçımde yurutulduğu bence tırma yazılarını hatırlattı Çoğu zaman yısının hızla arttığını, artık bızım de şuphe göturmez Nıtekım, orada oğrenevrenın başlangıcı ve sonu, elemanter araştırma kavramına katılmakta olduğucıler pasıf bırer "bılgı tuketıcısı" olarak parçacıklar, molekuler bıyolojı ıle gen muzu gormek sevındırıcı ve umutlandıyetıştırılmıyor, her şeyden once onlara teknolojısı konusundakı en son buluşlarıcı bir gelışme Inşallah bızım de ıçımızen kuçuk yaşlardan ıtıbaren "bılgı uretrı ve gelışmelerı anlatan "ağırbaşh" yaden bir gun "uğurboceklerıne" merak me" yol ve yöntemlerı oğretılıyor Anazılar arasında bu dergı bazen "Grı ağaç salan araştırıcılar çıkar, zıra ancak o zababaların da çeşıtlı koleksıyon meraklakurbağaları eşlerını nasıl seçer?" veya man bılımde bir haylı yol almış olduğurı ve amatörce araştırmalarıyla çocuk"Samanlık baykuşu karanlıkta avını namuzu anlayacağız lardakı doğal oğrenme arzusunu canlı sıl yakalar" başlığını taşıyan araşttrmalar da yayımlar Bu ıkıncı tur yaztlar ınsana ılkın bıraz sudan gıbı gorunse de, okunduklarında onların da sıze bırıncı turden yazılar kadar zevk verdığını gorursunuz, zıra bılımde asıl onemlı olan "sorun'Mar değıl, bazen çok basıt gıbı gorunen bir sorunu çozmek ıçın, ınsan zekâsının arayıp bulmak zorunda kaldığı yollardır Insanda asıl hayranlık uyandıran da zaten zekânın bu yaratıcılığı, yoksa grı ağaç kurbağalarının eşlerını nasıl seçtığını veya samanlık baykuşunun avını nasıl avladığını oğrenmiş olmanın ınsana kazandıracağı fazla bir şey yok Bılgı ıçın bılgının tadına varamayanlar pratık bir yararı olmayan bir bılgının değerını hıçbır zaman anlayamazlar Hem soranm sıze Evrenın nasıl oluştuğunu oğrenmenın ınsana ne gıbı bir pratık yararı olabılır'' 6) Biz tarıhımız boyunca "merak" de 44070