Katalog

BİLİM NOTLARI İnsanın eşsizliği ve özgür aklı üzerine Benbeyin ikilisi ve düalist interaksiyonist teori beyin bilimleri ve çağdaş fizik, insan aklının ve "ben"in açıklanmasında son derece ileri adımlar attı. Üner Tan* yalar Dünya 3. Objektif Bllgiler Kulturel kalıtım, fılozofık dınsel, bılımsel, tarıhsel, artıstık, teknolojık, Teorık sıstemler, bılımsel problemler, eleştırel fıkırler 1. Radıkal materyalizm. Bılınçlı deneyım ve mental olaylar tumden reddedılıyor Tum duşunsel olaylar beyınle açıklanıyor Benbeyın sorusu sorulmuyor bıle 2. Ruhbeden ikilisi. Spınoza ve Leıbnıtz gıbı eskı Yunan fılozoflarından berı vücuttan ayrı bır ruh olduğuna ınanılıyor E vrımın en başarılı olduğu ınsan beynı, kendı kendısının en önemlı sırlarını araştırmaya başladı Şımdıye kadar, beynın makro ve mıkro yapısı fızıksel ve kımyasal yontemlerle ıncelendı Tek noronun kendısı, bağlantı yerlerı ve dığer noronlarla olan elektrıksel ve kımyasal ılışkılerı hakkında oldukça genış bılgıler edınıldı Şımdı sıra butunsel ışlevlerının anlaşılmasında Bunların da en önemlılerı akıl, duşunce, zekâ, karar verme, eleştırel duşume, uretken ya da yaratıcı duşunce gıbı ozgur olan ya da doğası gereğı ozgur olması gereken ınsan beynının ozellıklerıdır Sadece ınsanda "ben" vardır, sadece ınsanda bılınçlı deneyım vardır Insan doğal olarak budur Ve onu boyle duşunmek, betımlemek ve kabul etmek zorundayız Insanı sınırlayan sosyokulturel etkenler başkaları tarafından ayrıca tartışılabılır Ben, şımdı "ben" bılıncını ve beyınle ılışkısını ırdelemek ıstıyorum O halde, once planlıyorum Bu pian beynımı etkılıyor ve eyleme geçıyorum Planlamak fşte ınsan Sadece ınsan once plan yapar ve sonra bu plana gore beynını harekete geçırır "Her günumüz bır tıyatro sahnesıdlr. lyı ve kotu, komedı ya da trajedı, dramatık kışı, ben Bu tıyatro perde kapanana kadar boyle gıder Her ınsan bılınçlı deneyımı ıle bır tektır Butun farklılığı onun 'tek'lığı ıle kaynaşmıştır " Bu sözlerı yazan çağımızın en buyuk norofızyologlarından olan Sherrıngton'dur (1951) ölum döşeğınde "Artık perde kapanıyor" demış ve bunlar onun son sozlerı olmuştu Bu sozler aynı zamanda bu yazının konusudur Çunku Sherrıngton insanın bılınemez sanılan yanına değınıyordu ölum döşeğınde bıle Eşsız ınsan Insan neden ve nasıl eşsızdır? Insan bılınçlı olarak sorgulayan aklı ıle eşsızdır Bu gerçek eskı Yunan fılozofları tarafından fark edılmış ve ruhbeden ıkılısı olarak açıklanmaya çalışılmıştır Yırmıncı yuzyılda beyın fılozofları artık ruhu terketmışler ve bılınçlı deneyım, akıl, zıhın, ben gıbı daha bılımsel kavramlara yönelmışlerdır Çağımızın buyuk bılım fılozofu olan Karl Popper, benbeyın ıkılısını açıklamak amacı ıle uç dunya kurmuştur (ı) Fızıksel nesneler dunyası, (ıı) bılınç dunyası ve (ııı) bılgı dunyası Bu üç dunya özet olarak şoyle gosterılebılır Dünya 1: Fiziksel Nesneler I Inorganık madde ve enerjı, II Bıyolojı Tum canlıların yapı ve ışlevlerı, III Eserler, yaratıcılık, aletler, makıneler, kıtaplar, sanat eserlerı, muzık Dünya 2. Bilinç Durumlan Subjektıf bılgı Deneyımler algılama, duşunme, heyecanlar, anımsamalar, ru Benbeyin teorileri olan farklı şeylerdır Beyın Popper'ın 1 nolu dunyasında ve zıhın ve ben bılıncı Popper'ın 2 nolu dunyasında bulunur Bu ıkı dunya bırbırlerı ıle kuvantum fızık kurallarına gore etkıleşııier Bu teorı hıçbır materyalıstık teorı tarafından desteklenmemıştır Nobel ödullu nörofızyolog J C Eccles tarafından gelıştırılmıştır Insan aklı ve ben bılıncı beyın ıle kuvantal alanlar uzerınden bağlantı yapar Beyınde bulunan sınır ağları burada detektör görevı yaparlar Çağdaş fızık kuvantum fızığıdır Parçacıkların dalga durumunu ve bunun oluşturduğu kuvantal alan ıle ılgılenır TUBITAK Bılım ve Teknık dergısının 322 nolu sayısında (1994) kuvantum fızığı anlatılmaya çalışılmış ve uygulama alanlarından ornekler verılmıştır Beyınkuvantum fızığı ıhşkısıne ıse hıç değınılmemıştır Kuvantum fızığınde belırsızlık prensıbı çok önemlı bır yer tutar Bu da olasılıklarla ılgılıdır Her gözlem gozlenen olayı etkır ve onu bozar Kuvantum fızığı ıle artık bilım olçulemeyen olayları duşunemez durumdan kurtulmuştur Ancak bılımın ongöru nıtelığı kaybolmuş ve onun yerını olabılırlık olasılığı almıştır Sperry psıkologdur Sağ ve sol beyın yarım kurelerı amelıyatla bırbırınden ayrılmış olan ayrık beyınlı ınsanlarda, sağ ve sol beynın ayrı ışlevler yaptığını basit fakat önemlı deneylerle gostermış, asımetrık beyın (serebral lateralızasyon) teorısını kanıtlamış, ben bılıncının sol beyınde olduğunu gostermıştır Bu önemlı buluşları, Nobel ödulu ıle odullendırılmıştır Sperry aynı zamanda beyın fılozofu olarak da önemlıdır Şu sozlerı, bu konudakı goruşlerını yansıtır "Bılınç beyın aktıvitesı sonucu ortaya çıkan dınamık bır olgudur Beyın tarafından oluşturulmuştur Fakat sınırsel olaylara ındırgenemez ve sınırsel olaylarla eşıt değıldır Beyın olaylarının aktıf turevıdır Serebral ışlevlerın nedenıdır Nedensellık prensıbı bu konuda söz konusu olamaz Insan kendı karar verme makınesınde daha yuksek guçlerden kurtulmuştur Klasık anlamda dualıstınteraksıyonıst teorı geçersızdır Bılınç beyın maddesını, bır organızmanın organlannı ve hucrelennı hareket ettırdığı gıbı hareket ettınr " Sperry "MındBraın Interactıon Mentalısm, Yes, Dualısm, No" ısımlı bır makalesınde, dualıstık teorıyı tamamen reddedıyor Eccles ıse soruyor Neden bılınçlıyız? Bız butun davranış ozellıklerımızı sınır ağlarında oluşan ınputoutput performanla açıklayabılırız Bu nedenle bılınç tamamen gereksız görunmektedır Nedensellık prensıbı reddedılemez dıyor Eccles Bılıncın nedenı beyındır Bılınçsel olayların nedenı de bılınçtır Eccles'e göre Sperry dualıst değıldır Eccles ve Popper eskı Yunan fılozoflarından kalma çağdaş duahstlerdır H P Stapp, zamanımızın önemlı kuvantum fızıkçılenndendır Benbeyın ıkılısı ıle ılgılı ılgınç goruşlerı vardır Stapp'a gore "bılınçlı duşunce ve bılınçlı deneyım ayrı bır 'bır'dır Ben bılıncı, basıt parçaların toplamından ıbaret değıldır Kendı başına bır butundur Klasık fızıkte hıçbır şey parçalarının toplamından daha fazla değıldır Fakat bır kuvantum olayı parçalarının toplamından fazladır Benbeyın ıkılısını anlayabılmek ıçın kuvantum teorısıne donmekte yarar vardır Bılınçlı duşuncenın anlaşılması ıçın klasık reduksıyonıst fızık yeterlı değıldır Nörofızyolog Eccles, Stapp'ın bu goruşlerınden son derece etkılenmıştır Kuvantum fizikçisi Stapp Sperry ve Eccles Soru: Insan bılıncı kabul edılıyor 3. Epifenomen felsefesi. Mental durumlar ınsan davranışını etkılemıyor Beyın bılınçten bağımsız olarak çalışıyor Evrımın bır safhasında bılıncı etkılemeyen bu mental durum ortaya çıkmıştır ve ınsan bılıncıne kadar gelışmıştır Mental ışlevler beyın ışlevlerıne paralel olarak oluşuyorlar 4. Psikofiziksel teorl. Bu teorı eskl Yunan fılozofları tarafından gelıştırıldı Mental ışlevler, beynın bellı bolgelerınde oluşuyorlar Beyınde oluşan fızyolojık olaylar psıkolojık olaylarla bırlıkte ortaya çıkıyorlar Beynı ne kadar lyı bılırsek zıhınsel olayları o kadar lyı anlayabılırız Beyınde meydana gelen fızıksel mekanızmalar ınsan bılıncının esasıdır 5. Dualistlnteraksiyonist teori. Bu teorı, benbeyın sorusu ıle ılgılı en eskı düşuncedır Homer'den sonrakı Yunan fılozoflarının pek çoğu tarafından kabul edılmıştır Dekart tarafından gelıştınlmıştır Beyın ve akıl bırbırınden bağımsız Eccles'e gore, kendı başına bır unıte olan mental olaylar (akıl, zıhın, ben, bılınçlı deneyım), yanı non materyal akıl, noronları bırbırıne bağlayan sınaptık duğmecıklerde oluşan probabılıstık (olasılık) ışlevlerı etkiler Dığer bır deyışle, nonmateryal mental olayların sınır hucrelerınde etkıdığı oluşumlar, sınaptık kesecıklerde bulunan parakrıstallerdır Fızıksel tarafta ıse, kuvantum kenaığının probabılıstık alanları vardır Bunlarda madde ve enerjı yoktur O halde benbılınç, dualıstınteraksıyonıst teorısının esası kuvantum teorısıdır Yukarıda ınsan plan yapar demıştım Bugun artık beynın neresınde plan program yapıldığı bılınıyor uzgur duşunce sonucu beyınde plan program yapılan oluşumlar, basal ganglıonlar, talamus ve serebellumdur Fakat bundan once ozgur duşunce vardır Fıkır vardır Duşunce ve "ben" vardır Bu nedır? Beynın neresındedır Benbeyın ıkılısının kuvantum teorısıne gore bu, kuvantal probabılıstık alandır Beyın, noronları bırbırıne bağla yan sınapslarda bulunan kımyasal maddelerle çalışır Bu molekuller hepsı bırden değıl probabılıstık olarak sınaptık aralığa dokulerek ışlevlerını yaparlar Işte mental olayların etkıledığı oiay, probabılıstık sınaptık olaylardır Ve bu da probabılıstık kuvantum alanı ıle eşdeğerdır O halde kuvantum fızığı ıle noral olaylar arasında sıkı bır etkıleşım vardır Mental olayların etkıleştığı beyın bölgesı beynın en dışını oluşturan kabuk ktsmıdır Serebral korteks Mental olaylar, burada bulunan noronlarda kımyasal molekullerın noronları etkıleme şansını etkıleyerek değıştınrler Mental olaylar sinirsel olayları nasıl etkiler? Düşüncenin serebral kortekse etkisi Çağdaş yontemler, ınsan beynının yuksek fonksıyonlarını anlamamızda adeta sıçramalara neden oldu örnegın, aktıvitesı artan noronları artık ınsana hıçbır zarar vermeden gorebılıyoruz Eğer bır kımse dıkkatını bır parmağına odaklarsa, beyın korteksınde bulunan bu parmak bolgesındekı nöronların aktıvıtesının arttığını görüyoruz O bölgede kan akımı 4256