Katalog

TÜRKİYE VE BİLİM Suçlu inek sütü mü? Şürkü Hatun * İ nek sütü son yıllarda çeşitli nedenlerle suçlanan besinlerin başında geliyor. Özellikle yaşamın ilk yılında inek sütünün gizli bağırsak kanamasına, dolayısıyla demir eksikliği anemısine yol açması önemli bir sorun olarak görülür. Bu nedenle Amerikan Pediatri Akademisi bebeklerin bir yaşına kadar inek sütü ile beslenmemesini öneriyor. Son 10 yıldaki gözlemler ve araştırmalar bebeklik dönemindeki beslenme şekli ıle ınsülıne bağımlı diyabet arasında muhtemel bir ilişki üzerinde duruyor. Bu kez yine inek sütü proteinin suçlanıyor. İnek sütü gerçekten bu kadar suçlu mu? Diyabetle ilişkisı konusundaki kanıtlar yeterli mi? Şımdıye kadar elde edilen bilgilere göre nasıl davranmak gerekiyor? Amerikan Pediatri Akademisi "Diyabet ve İnek Sütü Proteini Çalışraa Gurubu"nun yakın zamanda yayımranan ve aşağıda özetini sunduğumuz raporıj^fcu konuları tartışıyor. ' 1 Insüline bağımlı diyabet (IDDM), çocukluk çağında görülen kronik hastalıkların başında geliyor. ABO'âe Vıer yıl 19 yaş altında 100.000 çocuktan 15'i bu hastalığa yakalanıyor. Hastalık en sık ergenlik döneminde görülüyor. 2 Insüline bağımlı diyabete yakalanan hastalarda, pankreanstakı beta hücreleri (insülin salgılayan hüfcreler) harap oluyor. Bu harabiyet gen^v eğilımi olan çocuklarda ve tetik çekıcı bir faktöre bağlı olarak gelişiyor. Tetik çekıci faktörün ne olduğu, tek bir faktörün mü yoksa çok sayıdaki faktörün birlikte mi sorumlu olduğu henüz bilinmiyor. Bilinen, viral infeksiyon, birkaç özel toksin, beslenme değişiklikleri ve ruhsal streslerin tetik çekici faktör olabileceği. 3 IDDM ile bebeklik dönemındeki beslenme arasındaki ilişkiye ilişkin Iskandinav ülkelerinden bildirilen ilk raporlar 1984 yılına uzanıyor. İlk bulgular, bebeklerin anne sütü ile beslenmesinin veya inek sütü proteini içeren diyetin erken dönemde verilmesinin genetik olarak duyarlı çocuklarda IDDM gelişmesı için faktör olabileceğini ortaya koydu. Yakın zamanda yayımlanan bir makalede 1984'ten sonra yapılan 90 araştırmadan bilimsel kriterler ile seçilen 20'sinın ortak sonuçları değerlendirildi. Bu değerlendırmeye göre çocukluk çağında IDDM gelişmesi ile inek sütünün erken başlaması veya anne sütünün erken kesilmesı arasında ıstatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunuyor. Yapılan analizler, inek sütü ile beslenmenin başlama zamanı, miktarı ve süresinin önemli olduğunu, küçük yaşta ortaya çıkan IDDM'nin hiç veya çok az anne sütü alan bebeklerde daha sık görüldüğüne dikkatı çekiyor. 4 Son 5 yılda yayımlanan çalışmalar, anne sütünün genetik eğılımli olan çocuklarda diyabet gelışmesinı önlemesinden daha çok inek sütü içindeki bazı proteinlerin diyabete yol açan ototmmün harabiyeti başlatması üzerinde duruluyor. Bu görüşle ilgili en önemli kanıtı, yeni tanı konan Finli diyabetli çocukların hepsinde sığır serum albumininin 17aminoasit parçasına karşı antikor gösterilmesi oluşturuyor. Bu bulgu, henüz diğer araştırmalarla kesinlik desteklendi; dolayısıyla bu ılişkınin kanıtlanması için yeni araştırmalara ihtiyaç gerekiyor. Diyabetle ilişklsi bakımından pastörize süt veya ticari bebek mamalarının inek sütünden daha az veya çok zararlı olup olmadığı bilinmiyor. 5 Diyabet ile inek sütü arasındaki ilişkiye dikkat çeken hayvan çalışmaları inek sütü proteinin diyabet gelişme sıklığı % 100 arttırdığını ortaya koyuyor. Insüline bağlı diyabet (IDDM), diyabet gelişmesinı kolaylaştıran spesifik genleri taşıyan bazı çocuklarda, değişik sayıdaki çevresil faktörlerin tetik çekmesiyle ortaya çıkıyor. Yukarıda özetlenen bulgular, ile beslenme önerilmeli ve inek sütü veya inek sütü proteini içeren ürünlerden sakınılması ısraıia vurgulanmalıdır. 3 Bebek mamaları ile inek sütünün antijenitesi farklı olduğundan, anne sütü alamayan bebeklerde ticari mamalar gygun seçenek oluşturmaktadır. 4 Soya içeren mamaların süt içeren mamalara tercih edılmesı önerilmektedir. 5 İnek sütü alımı ile duyartı kişilerde diyabet gelişimi konusunun ıleriye dönük kontrolü ulusal ve uluslararası çalışmalar ile değerlendirilmesi gereklidir. 1 American Academy of Pediatrics. Work group on Covv's mılk proteın and diabetes mellitus. Infact feeding practıces and their possble relationshıp to the etıology of diabetes mellitıs. Pediatrics. 1994; 97(5); 752754 2Gerstein HC. Covv's milk exposure type Idiyabetes mellltus. A crıtical overview of the clinical literature. Diyabetes Care. 1994; 17:139. 3Kar|alainen J. Martın JM, Knip M.et al. A bovine albumin peptıde as a posibble trigger on insulınedependent diabetes mellltus. N. Engl. J. Med. 1992;327; 302307. I Kostraba JN. What can epidemiology tell us about the role of ınfant diet in the etiology of IDDM? Diabetes Care, 1994, 17:8791. * Doc. Dr. Dr. Saml Ulus Çocuk Hastanesl EndokrlnoloJI Ünitesi. Kaynaklar Sonuç ve öneriler: inek sütü proteini ıle erken bebeklik döneminde karşılaşmanın bu risk faktörü olabileceğini kuvvetle düşündürüyor. Bu durumda aşağıdaki önerilere şimdiden uyulması önem kazanıyor. 1 Bir kez daha bütün bebeklerde yaşamın ilk yılındakı beslenmede anne sütünün temel besin olduğu onaylanmış bulunuyor. 2 özellıklede kardeşlerde olmak üzere kuvvetli IDDM öyküsü olan ailelerde yaşamın ilk yılındaki kuvvetle anne sütü 1994 TüPklye bilim üretlmi rakamları Geçen yıl uluslararası dergilerde yayımlanan 1789 bilimsel makale arasında sağlık bilimlerine ait olanlar büyük çoğunluğu, yarısından fazlasını oluşturuyor: 913. Ankara üniversiteleri de bu makalelerde aslan payına sahip. Hacettepe 244 makale ile en yakın rakibi Istanbul Üniversitesini ikiye katlarken, Gazi Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi de dikkati çekiyorlar. Anadolu üniversitelerinde bilimsel araştırmayı biraz ön plana almakla, toplam sayıda hatırı sayılır artış kaydedilebilir. Sağlık bilimlerinde 1994 yılında SCI kaynak dergilerinde yayınlanan makale sayıları Makale sayılannın bulunduğu şehirlere göre dağılımı Makale sayılannın kuruluşlara göre katkılan O O O O 3 O O O O O O O O O 2 O O O O Z3 İ * | I 1 Marmar; U. %6 425 12