Katalog

TIP TARTIŞMALARI.ETİK ölii Hastamn öliim hakkı olabilir mi? lyileştirilmesi olanaksız bir hastalığa yakalanmış görünen hastaların ölüm hakkı olabilir mi? Doktorlar ölüme yardım edebilirler mi? Ölüm hakkını savunanların çıkarları mı var? Korkut Yaltkaya* S ağaltımı tıbbın o gunku olanaklan dışında olan, ağrılı ve ağrılarının dındırılemedığı, ötumcül bır hastalığa yakalanmış hastalarda rahat bır ölum sağlamaya aktıf ötanezi denır Pasif ötanezi ıse (ortotanezı) hastamn yaşamını uzatmak yolundakı gırışımlerı yapmayarak (örneğın serumunu çekerek, yapay solunum aygttını kapayarak) ölümü kolaylaştırmak veya çabuklaştırmak eylemıdır Ister aktıf olsun ıster pasıf, ötanezi uygulaması hemen hemen butun ulkelerde yasa dışıdır Bu bakımdan sadece kuramsal yönuyle ele alacağımız ötanezi, ılk aşamada "ölum hakkı" tartışmasını getırır "En son hak" da dıyebıleceğımız ölum hakkı gerçekten bır "hak" mıdır? Insan, kendı bedenını ve yaşamını (yaşam, ölumle sonlanan evrelerı de ıçerır) başkalarına zarar vermemek koşuluyla ıstedığı gıbı kullanabıhr ve gerek bedenı ve gerekse de yaşamı ustunde her turlu hakkı vardır Böylece "ölum hakkı"na da sahıp olması gerekır Ancak "ölum hakkfna sahıp olabılmesı ıçın bılıncının açık, usa vurmasının yerınde, psıkolojık yapısının normal olması şarttır Bır çocuğun, bır psıkotığın, yarı komadakı bır hastamn, nörotık sevtyede de olsa ruhsal çökuntu ıçınde bulunan bır ınsanın, uyuşturcu etkısındekı sarhoşun "ölüm hakkfna sahıp olduğu ıddıası geçerlı kabul edılmemelıdır Dış ulkelerde, "ölüm hakkı"nı savunan dernekler vardır örneğın, ABD'de bulunan bır ötanezi derneğı "son hak" ıçın şöyle bır yasa projesı teklıfı yapmış "ölum hakkını almak ıçın lyıleşmesı ve sağaltımı olanaksız bır hastalığı yakalanmış erışkın yaştakı her kışı mahkemeye başvurabılır Mahkeme ıkı doktor ve bır hukukçudan oluşan bır bılırkışı heyetı seçer ve onlann vereceğı karara göre hukmeder ölum hakkı verılırse bu heyet uç gun sonra hastayı zıyaretle duşuncesınde ısrar edıp etmedığını bır daha sorar Hasta aynı duşuncede ıse damardan yapılan yuksek doz morfin enjeksıyonu ıle butun her şeye son verır" Bu hakkı savunsak bıle bu hakkı kullanması ıçın o kışıye yardım edıp etmeme konusu tartışılmalıdır örneğın, hastaya bu konuda yardım etmemız belkı de onun kötu durumu karşısındakı psıkolojık ya da ekonomık çıkarlarımızdan kaynaklanabılıyor olabilir örneğın, bır köşe yazarının (Sayın Kurthan Fışek, Hurrıyet, 1990), "Kımsenın ölmeye hakkı yok" ısımlı ve ötanezi karşıtı bır yazısı uzerıne aldığı bır mektuptan yaptığı alıntıyı aktaralım " Karşıdan ahkâm kesmek çok kolaydır Aylardır kanser hastamızla neler çektığımızı bız bılıyorvz Hele mâlı durumu bızım gıbı kısıtlı olan ınsanlann buna dayanacak gücu yoksa Basbas bağıran, devamlı kusan bır hastaya, mılyonlar ödeyerek, her gün ılaç alacak paramız yoksa. ne yapmayı düşunuruz baska?" Hem psıkolojık, hem de ekonomık huzursuzluk başbaşa Sureğen hasta, bakıcılarını, yakınlarını bıktırır, usandırır Çektiğı ızdırap, uykusuz gecelen, bağırmaları. yardım çağnları çevresındekılerde psıkoloıık gergınlıklere, huzursuzluklara, depresyona yol açar Bu kışılerın salt bu nedenle ötanezıyı duşunmelerıne bır yandan hak vermekle bırlıkte, hasta yönunden çok zalımce bır karar olabıleceğım de duşunmemek elde değ'l Hele bu yardımın hekım tarafından yapılması, koşulları yerıne getırılmış olsa bıle hekımın ötanezi uygulayıcısı olması doğru değıldır Insanları yaşatmaya çalışan bır ınsan aynı zamanda cellat olmamalıdır Hekımlerın ıçtığı anttan filan sözetmeyeceğım Bu antın esneklığı uzerınde de tartışılabılır Bu ant, zamana göre de değışebılır Ancak ne olursa olsun öldurmek hekımlığın yapısına aykırıdır, doğasında yoktur Yaşatmak sonuna kadar Insan yaşamı söz konusu olunca pragmatık kaygılar bır kenara bırakılmalıdır O ınsanı yaşatmak anlamsız, kalan, duzelmeyen hastamn duzelebılecek bır hastamn yerını, yatağını boşuboşuna ışgal ettığı de söylenebılır Bunlar kesın sınırlı kararlardır lyıleşmeyecek hasta lyıleşebılır, lyıleşmeyecek hastalığın sağaltım çarelen bulunabılır ve lyıleşecek denılen hasta da ölur Ayrıca, ötanezı'nın hekım tarafından uygulanabılır olma olasılığı bıle hekımde olan guvenı ılerı derecede sarsar "Aklı başında" olan hasta neden "ölum hakkı" ısteyebılır? Kışının ve turlennın korunmasına hızmet eden tum davranış bıçımlerını ıçeren yaşama ıçgudusu (eros) en guçlu ıçgududur Bunun karşıtı olan ölum ıçgudusu (destrudothanatos) ıse yıkıcılık, kavga, nefret gıbı duyguları ıçerır ve en uç şeklıyle kışının yok olmasına yönelıktır Gunluk yaşamda normal ınsanda destrudo kuçuk kuçuk dozlarda davramşlarımıza katılır Ancak acılar ıçınde umıtsızce kıvranan hasta bır ınsanda thanatos'un dozu gıderek artabılır ve ana ıçgudu halıne gelebılır Bu durumda hasta ölumu ısteyebılır Bır nörolog olarak yatalak, çaresız, yardıma muhtaç ve sureğen durumdakı hastalarla sık sık karşılaşıyoruz Bunların çoğunun bılınçlerı de yeterlı açıklık ve berraklıkta olmuyor Bılınçlerı yerınde olanların buyuk bır çoğunluğu da ne olursa olsun yaşamak ıstıyorlar Bu ısteklerım konuşamayan hasta ışaretle, ışaret edemeyen hasta da bakışlarıyla aktarıyor Yaşama durtusu galıba pek öyle kolay kolay bozulup yerını thanatosa bırakmıyor Hastamn ölumü ıstemesındekı en önemlı neden çektığı ağnlardır Oysa bugunku tıp hemen her turlu ağrımn ustesınden gelebılır Sakat (teratolojık anomalılerı olan) ve gerı zekalılara doğum sonrası ötanezi uygulanmasına "cınaı" (Krımınel) ötanezi denır ve öjenığın konusuna gırer Umıt edelım kı sadece tanhı önemı kalmıştır Sakat çocukları uçuruma atan Ispartalılar, yaşlıları karın, buzun ıçıne terk eden Eskımolar ve daha 1940 yılında ötanezıyı sosyal plana dahıl ederek 200 000 çocuğun, unnutze Esser'ın (gereksız yıyıcılerın) yaşamına son veren Hıtler Almanyası başlıca örneklerdır Bu sonuncu uygulamada "ölum hakkfnın verılmesı bır lutuf bır bağış olarak kabul edılıyordu Yukarıda aktardıklarımızdan da anlaşıldığı gıbı ötanezıye karşıyız Pekı cumle alem de mı böyle duşunuyor? Kuramsal açıdan ötanezi yanında olan duşuncelerden başhcaları ıse şunlar Bır yaşantı, yaşamaya değmezse o yaşantı sonlandırılmalıdır (önce hangı yaşantının yaşamaya değdığı yanıtlanmalıdır) ötanezi de katıl doktor mu? Asla1 Katıl hastalığın kendısı, çunku ölduren hastalıktır (ya hastalık öl Hasta niçin ölümü ister? yararsız bıle görunse yaşatmalı Hekımlere duşen görev sadece budur, yoksa o ınsanın yaşamı uzerınde karar vermek değıl Bırakınız, bu kararı yaşarsa kendısı versın Ayrıca, bllındığı gıbı hafıfletıcı nedenler ne olursa olsun, bılınçlı hastamn nzası, bılınçsız hastamn aılesının ısteğı bulunsun bulunmasın, hastayı öldurmek veya hatta sadece ıntıhar etmesıne teşvık etmek yasalarımıza göre suçtur Ceza kanununa göre kastı adam öldurme ışlemı görur Ortotanezı ıse, ceza yasasında ıhmal ıle adam öldurme ışlemı görur ve Tıbbı deontolojı duzenlemesı de gerek aktıf gerekse de pasıf ötanezi uygulamasına karşıdır Pasıf ötanezıye hekımlerden bıle yeşıl ışık yakanlar veya en azından yakınlık duyanlar vardır Ortotanezı'ye yeşıl ışık yakmanın ardında ekonomık kaygıların yattığı kamsındayım Nıtekım umıtsız bır hastayı gunlerce daha yaşatma uğruna iiarcanan paralann, emeklerın yazık olduğunu o hasta yenne bu harcamaların tyıleşebılecek bır hasta ıçın yapılmasının daha doğru olacagını duşunenler çıkabılır. Hatta uzun sure komada Ötanezıye evet diyenler durmeyecektıyse? Bır zamanlar pnömonı, tuberkuloz, cuzzam, menenjıtler de ölduruyordu) Hekım bır ölum nedenını, dığer bır ölum nedenıne çevırebılır Sağaltımda nasıl bır yöntem dığerıne çevrılebılırse, ızdıraplı bır can çekışme mutlu bır ölume çevrılebılır (nadır bır durum olan, ya da can çekışme sırasında agonı bılınç yıttığı ıçın, hıç olmayan ızdırabı dındırecek tıbbı yöntemler varken bunları uygulayarak mutlu bır bekleyış sağlamak yerıne bu telaş nıye?) Parantezler dışındakı alıntılar Bınding ve Bacon'dan yapıldı Nietzsche, belkı de kendı hastahğının (paralızı jeneralbeyın frengısı) etkısıyle mangalda kul bırakmıyor "Yaşamalan aslen bır munassbetsızlık olan, gelecekten hıçbır şey ummadıklan halde yasamakta alçakça, korkakça ısrar eden şu toplumun asalaklan hastalar " Herhalde burada lyı olmayacak hastaları amaçlıyor Nıetzsche'den ortalama 70 yıl sonra Fransız Akademisi bır karar almış "Tıp kesın olarak tyı olmaz dıyemez " Ustelık sureğen hastalar da sakatlar da yaşamı sever ve mutlu olabilir Ekonomistlerin bır kısmı da ötanezi yanında yer alıyor "Çocuk ölumlerı, sosyal guvencenın bu denlı kötu olduğu bır dönemde, komadakı çaresız bır hastayı yıllarca yaşatmak ıçın yuzbınlerce dolar harcanıyor" dıyorlar Nıhayet, transplantasyonda kullanılan organlann satışları ıle çıkar sağlama peşınde olan şarlatanlar da benzer göruşlerı paylaşıyor Bunlardan en unlusu "ıntıhar makınası!"nı keşfeden Dr. Kevorkyan Kevorkyan efendı sadece ıntıhar makınesı keşfetmekle kalmamış bunu bunama yapan bır hastalık olan Alzheımer'e yakalanmış bır hastaya da uygulamış Bılıncının yeterlı olmadığını varsaydığımız bu hastamn ölumu ıstemesı de geçerlı olmaz Bun rağmen hastayı öldurmuş Bu ABO'lı doktorun ıntıhar makınesı ıcadı da ahım şahım bır şey değıl Tıbbıyemn ılk sımflarında bıyolojı laboratuvarlannda kurbağa kalbını durdurduğunu bıldığımız KCI'yı damar ıçınden vererek bu keşfinı yapmış Kevorkyan "Tek üzuntüm var" dıyor ve devam edıyor "Olay yenne gelen polıs ve sağlık ekıplen, ölen hastamn bedenınden cığer, böbrek, pankreas, kemık ılığı gıbı önemlı organları çıkartıp dondunnama ızın vermedıler " (Hurnyet, Hazıran, 1990) Bunu derken de asıl amacım belırtmış oluyor Sağhklı ınsanlar, gençler yaman ötanezi savunucusu oluyor (Gallup'a göre % 53) "lıfe" dergısının 1972'de yaptığı bır ankette bu oran % 70'lere tırmanıyor öyle ya bekâra hanım boşamak kolay Bu arada hemşirelerin, hekımlere oranla ötanezı'yı daha az tuttuklarını belırtelım Bunun nedenı, hemşirelerin hastalarla butun gün ve gece daha yakın ılışkı ıçınde bulunmaları olabilir Gerek "Asla öldürmeyeceksın!" emrı dolayısıyla gerekse de "can"ın ancak tanrıtarafından verılıp alındığı ınancı gereğı hemen hemen butun dın ve ınançlar ötanezı'nın karşısındadır Musluman|ıktan, Protestanlığa, Ortodoksluktan, Krışna'ya kadar 35 ınanç ve dının 22'sı aktıf ötanezı'yı, 7'sı de hem pasıf hem de aktıf ötanezı'yı reddeder. * Prof. Dr., Akdeniz Üniv. Tıp Fak. NörotojlABO. 3695