Katalog

BİLİM KÜLTÜR Yaşam öyküleni niçin gerekli? Yaşamöyküleri, bilime gönül verenler için yığınla ders doludur. Vehbı Belgıl , ılımde, sanatta, teknolojıde, askerI lıkte, devlet yaşamında Iz bırakmışların yaşamoykulerını herkes merak eder Hatta, bu oykuler romanlaştırılarak ayrı kışılığe burundurulur Rahmetlı Feridun Fazıl Tülbentçi'nın "Yavuz Sultan Selım Ağlıyor"u, Kanunı'nın romanlaştırılmış özel yaşamı, Ziya Şakir'ın "Venedikll Köle"sl, Hazret'i Muhammed'ln özel yaşamı slyasi yaşamlarına ışık tutan lambalar gıbıdır Leonardo da Vinci'nın özel yaşamını sanat yaşamından ayrı duşunemezsinlz Renkli tanell blr mısır koçanını ınceleyerek "yer değiştiren genler" kuramı ile 1983 Nobel Tıp Odulu'ne hak kazanan Amenkalı Bayan Barbara McClintock'un özel yaşamını anlamadan bılım başarısını gereğınce değerlendıremezsınız Gunumuzun en buyuk buluşu "deoksırıbonukleık" asıdın (DNA) bulunuş öykusunu, 1962 Nobel Tıp ödulu'nu aralarında paylaşan James Watson, VVılkins ve Crick'ın yaşamoykulerınden ayırt edemezsınız örnekler çoğaltılabılır Ama fıkrı aydınlatmak ıçın bu kadarı yeter sanıyorum Bılım adamı deyınce, ben doğanın bır sırrını çözmuş, teknolojıye yenı ufuklar açmış, bu yolla ınsanlığa. buyuk hızmetler etmış kımselerı kastedıyorum Laf ebelerını değıl Bunlara bır ornek vereyım " hazretlen Istanbul'un buyuk evlıyalarından bındır 1644'te Semerkand'da doğdu, 1719'da Istanbul'da oldu Hazret'i Huseyın'ın soyundandır Kuçuk yaştan ilım tahsıli yaptı Dın ve fen bılgılennde olgunlaştı Kabe'yı ve Hazret'i Muhammed'ın kabnnı zıyaret ettı Hındıstan'a gıdıp Imam'ı Rabbanı hazretlennin oğlu buyuk evlıya Muhammed Ma'sum hazretlennin yanında tasavvufun yuksek derecelerıne ulaştı Oradan dıploma alarak Hıcaz, Bağdat, Isfehan, Buhara, Belh, Semerkant, Kahıre kentlerınde ılım tahsıli yaptı 1681'de Istanbul'a geldi Pek çok kerametlen goruldu Buyurdular kı, Tann'nın lutuf, ıhsan, feyz ve manfetlenne kavuşmak ıçın 'La ılahe ıllallah, Muhamedun resulallah'ı çok soylemelıdır Ismaıl Hakkı Bursavı hazretlen buyurdular kı " hazretın mezarını zıyaret çok faydalıdır " Ne anladınız bu laflardan? Ne yapmış ustat? Doğanın hangı sırrını bulup göstermış? Buluşundan nasıl yararlanılmış da teknoloji gelıştınlmış? Bu tumcedekı "buyuk evlıya, hazret, zıyaret, ust dereceler " laflarını çıkarırsak gerıye ne kalıyor? Bunları çıkarırsak adamın unu balon gıbı sonuyor Çunku onun buyuk dıye gosterılmesıne bu sözler yol açıyor Ustat bol bol gezmış, "buyuk zatlarla" sohbet ederek bılmem nereye gıtmış. Barı dln bllimlerine katkısı olmuş mu? Hayır Işte ben, gençlerımızın boyle bılım adamı olmasından yana degılım Bılım elle tutulmalı, görulmelı, yararlanılmah Kımı yazar, yaşam oykusunun gereksizlığı göruşundedır Önemlı olan eserdır, yaşam değıldır Ama, yaşam sadece oyku yanından alınırsa anlam taşımaz O öyku bır bılım, sanat, teknolojı adamının buluşuna ışık tutmalıdır Gençler ıçın önemlı olan budur örnek, Amerıkalı Bayan Barbara McClıntock Yukarda bıraz bılg. vermıştık kendısı hakkında Kendısının yetiştiğı dönemde bayanların unıversıteye gıtmesı az gorulen olaylardandı Ama, o, bu tabuyu yıkarak universıteye gıttı Doktora tezı ıçın bır konuyu ıncelemesı gerekıyodu Buldu Tanelerınden kımılerı renkli mısır koçanları uzerınde duruyordu Böyle alacalı renkli mısırlara Indıan Corn deniyordu Tanelerın çoğu sarı olduğu halde kımılerı neden kırmızı, koyu kırmızı oluyordu Arkadaşları kendısı ıle alay edıyordu mısır koçanından bılım çıkarılır mı ıdı? Ama, McClıntock bunda bır anormallık sezıyordu Bır tohumluk koçandakı renkler sona dek aynı gıtmıyordu Tez hazırlandı, kabul edıldı, bir bılım dergısınde yayımlandı Ama hıçbır ilgı uyandırmadı Genler yer değıştırır mı idı? Bır benzetme ıle fıkir şöyle açıklanabılır ıdı örneğın başparmak, ışaret parmağı ıle yer değıştırır mı ıdı? Değıştırırse nedeni olması gerekırdı önemlı olan bu "nedem" bulmaktı Dıvan şalrımız gunümuz dılıyle şoyle demıştı "Sunar tek dolu kadeh bln boş kadehten sonra / Felek âşıkları mutlu eder amma neden sonra " McClintock ıçın de oyle oldu Bılım dunyası kadıncağızın söyledıklerının dogruluğunu ucun ucun anlamaya başladı Nobel ödulu nu kazandı Ama, aradan yıllar geçtıkten sonra Bu yaşam öyküsünde bilım adamlığına gönui vemış gençler için alınacak dersler var Önce, Fikret'ın deyışı ıle "Hak belledığın bır yola yalmz gıdeceksın " MacClıntock, çevresındekılerın alaylarına boş vermış, kendi bıldığı, doğruluğuna ınandığı yolda tek başına yurumuş Sonra, sonsuz bır sabır gostermış Doğa, sırlarını vermekte buyuk guçluk çıkarıyor Fakat, bır kere verdıkten sonra kalleşlık etmıyor Gosterdığı yoldan gıden herkese aynı ımkanları sağlıyor Ama kıl payı bir hatayı da affetmıyor Kazalar hep ıhmallerden veya doğa yasasını tam bılmemekten doğuyor Uzay çalışmalarında bunun bırçok örneğıni görduk Idam kalksın mı, bitsin mi? Bırçok ulkedekl gıbi, Amerıka'da da Idamın lehınde, aleyhınde olanlar var Bunlardan bıri bır mılletvekılıne yazdığı bır mektupta şöyle diyor "Ben ıdam yanlısıyım Bız bugun Hınstlyansak bunu Isa'nın ıdamına borçluyuz Roma Valısı Isa'yı ıdam ettırmese ıdi de hapısle cezalandınp sonunda serbest bıraktırsa ıdı Hırıstıyanlık dlye blr dln olmazdı, blzler de bu dınin mensubu olmakla övunmezdık Sız lutfen ıdam lehine oy kullanını" Mektup mılletvekillni gülumsetti. Isa kımseyi öldurmemışti Aynı mılletvekıli birkaç gün sonra başka bir mektup aldı idamla ilgıli Bunda da şöyle denıyordu "Hıristiyanlığın ortaya çıkması Isa'nın ıdamından değlldı, dünyaya yenıden doneceğl müjdesl Idı Sayın mılletvekıllm, eğer sız de, ıdam edılenlerin dunyaya bır gun gene döneceğı müjdeslnl verebllırseniz Idam lehlnde oy kullanın. " Yaşamöyküleri yol gösterir Neden sortra Hamıd, edebiyatımıza en çok tur ve yenılık getıren şaırimızdır Bunda, dışişlerınden bır aıleden gelmış olmasının rolu buyuk Ama, her dışışlerı memurunun böyle bır sonuç alacağı dıye blr kural çıkarılamaz bundan Kıbrıt kutusu, sıgara kutusu koleksıyonları toplamakla ömür geçırmış olanlar da çoktur Ahmed Vefık Paşa (18281891) da dışışlerınde bulundu, fakat Molıere'den yaptığı çevırılerle un kazandı Uzun lafın kısası şu Buyuk adamların yaşamöyküleri ezberlenıp sahnede oynamak için yazılmış konuşmalar değıldır Herkesin yaşamöykusu kendı yapıtlanna ışık tutar Yaşamöyküleri roman gıbı okunmak içın degil, buyuk adamın yaptıkları ıle blrlıkte değerlendırılırse anlam kazanır Guzel bır örnekle konuya son verelım Yahya Kemal, "Bır daha dunyaya gelseydım şaır olarak gelmek ıstemezdım" demış Yusuf Ziya Ortaç hemen atılmış "8e Yahya Kemal, senın hocalık mesleğin yoktu, ama şaırlık sayesinde universıteye hoca oldun Senın dıplomatlığın yoktu, ama şaırlığın sayesinde yıllarca buyukelçilık yaptın Senın polıtıkacılığın yoktu, ama şaırlığın yuzunden yıllarca mılletvekıllığı yaptın Şaırlık sana daha ne yapsın Isterdın?" Yahya Kemal'ın şaırlığı ıle meslek yaşamı bir birlerıne ışık tutmuyor mu? Hamid'in yaşamından dersler Ünlü bîr ressamın açıklaması Unlü Amerikan ressamı ve çizeri Norman Rockvvell (18941978) resımlenni hep canlı modellerden çıkarıyordu Kımi canlıların resmını çızmek bu yuzden büyük hüner istiyordu Bir kedıyi, uslu uslu nasıl oturtabılırsıniz? Bunu yapamayınca da resmınıze ıstenen canlılığı nasıl verebillrsınız? Rockvvell, bır tavuğun resmini yapmak veya çızmek ıçın başına neler geldiğıni şoyle anlatıyor "Tavuğu elımde tutup 3040 kez ılen gen sallıyor, şaşırtıyorum Hayvan bu şaşkınlıkla 45 dakıka yennde duruyor kımıldamadan Ben de hemen aletlerimln başına dönuyor, ışıklarımı, dekorlarımı hazıhayıp resme başlıyorum Ama aynı tavuğun resmlnı cephieden yapmak veya çizmek bıraz daha huner gerektınyor Hayvanın. gözlen ıkl yanında olduğundan sıze duz bakması gerek Hayvanı duz baktırmak İçin şu hıleyl buldum Hayvanın durduğu masanın yakınındakı duvara bır değnekle vuruyorum O hemen kulaklannı sesın geldlğl yöne çevınyor, bunun ıçınde slze duz bakıyor ışte 'Ne kadar gerçekçi blr resim' dedığinlz yapıtlar böyle meydana getlıillyor " "Denenmışi denemeyin" diye bir sözümüz var Doğru mu? Hem lehte, hem aleyhte örnekler var Karıkaturculuğumuzun unutulmazlanndan Cemal Nâdir lehte bır ömek Bır anısında şöyle demıştı "llk çızgilerlmi Orhan Seyfl Orhun'a göturmüştum Şu yanıtı aldım "Delıkanlı, sen her ışe özen fakat karikaturculuğu bırak Bu alanda yeteneğin yok" Bu yanıt Cemal Nâdır'i kustürmedı Belkı daha çok çalışmaya Ittl Sonunu anlatmaya gerek var mı? Denenmfşl denemek, denememek 369 13