Katalog

NÖROLOJl Ağrı bilmecesi: Bazıları için zevk bazıları için elem • Doğuştan gelen duyarsızlıklar • Dinseî inanç ve ağrı • Gelenekler ağrıyı baskılar • Herkesin ağrı eşiği farklı • Beyin çok güçlü morfin salgılıyor. Yaltkaya* burunlarını uzatıp alevı koklarlar, tepkımeyle burunlarını çekerler sonra tekrar uzatıp koklarlar Ta kı burunları yanıp acıyana kadar Alevın ağrı verıcı olduğunu anladıktan sonra, uzağında dururlar, koklamaya kalkışmazlar Hekımler bılır, en rahat enjeksıyon bebeklere yapılır Geçmış deneyimlerı yoktur kı ığnenın acı verebıleceğını bılsın, çevresı doktordan, ığneden korkmayı henuz oğretememıştır kı hekımi, ığneyı gorunce feryadı bassın Ayrıca bağırıp çağırıp, ıstıraplar ıçınde kıvranıp çevrenın ılgısını de toplamayı bılmemektedır henuz Çocukta her şey doğaldır ve boylece de kararındadır Psıkolojık nedenler ağrı algı eştğınde alçalıp yukselmeler yaptığı gıbı, ağrının kaynağı doğrudan doğruya psıkolojık de olabılır Psıkolojık kaynaklı ağrı, bellı başlı bır hastalıktır Hemen her zaman ruhsal çokuntu belırtılen Ile bııiıktedır ve bu hastalar yakınmalarında ıçtendırler, ağrı nedenlerının ruhsal kaynaklı olduklarını bılmezler Bılselerdı, sorunlarını çozumleyebılırlerdı Psıkojenık ağrısı olan hasta hastalık taslamamakta, ıkı yuzluluk yapmamaktadır Ancak doktor doktor, hastane hastane dolaşır Ağnsından kurtulmak umıdıyle operasyonlara, turlu turlu tıbbı eza ve cefaya katlanır Başvurmadığı deva, hoca, ufurukçu kalmaz Ağnları ancak psıkolojık çozumleme ve duzelme ıle geçer Korkut ğrı ve haz (hoşlantı, hedone), davranışlarımızı yonlendıren temel durtulerdır Ağrı ya da elemden (acı) kaçıp doyuma ya da zevke yonelmek (erınç de dıyebılırsınız) belkı de yaşamın ana ılkesıdir Ancak ağrıyı her zaman bır ceza, bır ezıyet gıbı gormemelıdır Ağrı, beden ıçın zararlı olan etkılere karşı bızı uyarır Ender bır durum da olsa bazı ınsanlarda ağrıya karşı doğuştan duyarsızlık vardır Bı> ınsanlar, yaygın yanıklar, bereler, çurukler ıçındedır Yemek yerken durmadan dıllerını ısırdıklarından dıllerı kesik kesıktır Bacakları kırılır, kırığın farkında olmaz bu kırık uzerınde kemık ayrılıncaya kadar yurumeye çalışırlar A Bazı ınsanlar da ağrıdan zevk alır Bunların bır kısmında ağrı çektıren ezıyetlerın hatta ışkencenın cınsel durtulerle sıkı sıkıya ılışkısı vardır, kışıde cınsel doyum bıle oluşturur Bu mazoşıstık eğılım, salt cınsel alanda değıl töresel, dınsel alanlarda da olabılır Öyle dinsel törenler vardır kı ınancı olanlar (Rufaı tarıkâtında olduğu gıbı bedene şışler vurulur, ateşe gırılır, cam çığnenır Şıîler de Muharrem yasında zıncırlerle dovunur, ellerındekı bıçakları alınlarına vururlar ) guçlu bır sevgı arayışı ve sahıp olunma tutkusuyla kendılerıne ağrı verıcı uygulamalar yaparlar Doyumları o denlı yoğun olabılır kı gerçekten ya ağrı duymazlar ya da pek az ağrı duyarlar Gelenekler de ağrı eşığı uzerıne etkılıdır örneğın ana çocuğunu tarlada doğururken, kocanın eve gıdıp yatağa yatıp, dayanılmaz ağrılar ıçındeymlş glbı bağırıp, ınledığı kulturler olduğunu antropologlar aktarmaktadır İnanç ağrıyı altedebiliyor beynın ortasında bulunan talamus ve beyın kabuğu (korteks) tarafından algılanır, bılınçlenır Çoğu hayvanda talamus ağrıyı algılamak ıçın yeterlıdır Korteks ayrıntıh algı ıçın gereklıdır Bedenden gelen ağrı akımcıkları, beyıne olduğu gıbı ulaşmaz Beyın olsun beynın kok kısmındakı yapılar olsun (beyındekı ıçı su dolu karıncıklardan uçuncusu ıle dorduncusun u bağlayan su kanalının etrafındakı grı madde onemlı) gelen ağrı akımcıkları uzerıne etkındır Bu akımları çoğunlukla azaltır bazen de artırabılır Hatta omurılık bıle ağrı uyarılarını suzgeçınden geçırır, kontrol eder Ağrının ılk gumruk kapısının omurılık olduğunu soylerler Beyın kokundekı grı maddenın elektrık akımıyla uyarılması o kışının ağrılarının dınmesıne yol açar Elektrık akımı bu kısımda bırtakım kımyasal maddelerın ortaya çıkmasına neden olarak etkısını gosterır Bu kımyasal maddelere afyona benzer maddeler, afyonsumorfınsı maddeler, kısaca opıodler denmektedır Su kanalı çevresındekı grı maddeyı ılla beyıne elektrotlar uygulayıp uyarmak gerekmez Bedenın bır başka yerıne ağrılı bır uyaran venlırse bu alan yıne uyandırılmış olur ve gerısın gerıye ağrıyı azaltacak yonte etkıler örneğın bacağa uygulanan şıddetlı bır soğuk (guçlu ve zonklayan bır ağrı oluşturur), dış ağrısını %30 oranınaa azaltmaktadır Ağrının azalması, bacaktakı ağrı oluşturan uygulama kesıldıkten saatlerce sonra dahı surmektedır Bu uygulamayı halk deneysel olarak bulmuştur Şıddetlı ağnları olan hastalar kol ve bacaklarına kızgın çakıl taşları bağlayıp ağrılı yaralar açarlar Boylece beyın köku grı maddelerını uyarıp, bedenın başka yerındekı dayanılmaz ağnları hafıfletırr Ağn fızyolojısı yukarda söyledığımız kadar (çevreden gelen ağrı lıflerı+omurılıktekı gumruk kapısı+omurılıkten beyıne yukselen ağrı yollan+beyınde ağn al gılayan alanlar+beynın ınen etkılerle kendıne gelen ağrı akımlarını kontrolu gıbı ) basıt değıldır Ancak, bu yazının kapsamı ıçınde daha karışık bılgıye gerek olmadığını ve bu konudakı bılgılerın karışıklığının bılgı azlığından doğduğunu soyleyıp, şu morfı nımsı maddeler uzerınde duralım II Dunya Savaşı sırasında yaralı askerler uzerınde ağrı algısıyla ılgılı çeşıtlı gozlemler yapılmıştır Bu gozlemlerın ortak kanısı yaralıların beklenıdığı, umulduğu kadar acı duymadıkları şeklındeydı Ağrı yaralarına karşın ağrı gıderıcı ya da uyuşturucu ısteğınde bulunmuyorlardı Bu durumu savaştan sağ çıkmalarının ve tekrar savaşmaktan kurtulmanın sevıncıne bağlayanlar çıktı Durum, sporcuların yaralanmasına da benzetılebılırdı, savaşın sıcağı ıle daha henuz dıkkatlerı kendılerıne donmemış olabılırdı Yıllar sonra askerlerın yaralanmalarına olan bu kayıtsızlıklarını açıklayabılecek almaşık bır varsayım ılerı suruldu Beyın kendı morfınınıuyuşturucusunu kendısı uretmekteydı Beynın morfin uretımı (opıat) aşırı stres durumlarında ortaya çıkıyordu Bu opıatların bır kısmı ınanılmaz derecede guçluydu Morfınden onbınlerce kez daha etkılıydıler Okun ucuna surulen pek az bır mıktarı bıle koca bır fılı devırmeye yetıyordu Naloxan denılen bır ılaç ıse opıat etkısını kaldırıyor, opıat panzehırı olarak etkılıyordu Beklenıleceğı gıbı morfin reseptörlerı beyınde ıkı alanda çok daha yoğun bır şekılde bulunmaktadır Talamus (ağrı duyusunun ana ıstasyonu) ve ağrının duygusal tonunu veren (kaygılanma derecesını belırleyen geçmış ağrı deneyımlerdekı heyecan ve tepkılerı anımsatan) lımbık beyın denılen kısımda Morfinimsi maddeler Ağrı ve stres Ağrının derecesını saptamak olası değıldır Bır kışıye dayanılmaz gelen ağrı, bır dığerı ıçın gunluk yaşamı etkılemeyecek derecede olabılır Ağrı eşığı kışıden kışıye değıştığı gıbl kulturel farklara gore de değışır örneğın Akdeniz ülkeleri halkı ıçın yakıcı, ağrı uyandırıcı olarak algılanan ısı derecesı (kola uygulanan kızıl otesı ışınlarla oluşturulmakta) Kuzey Avrupalılar ıçın sadece sıcak etkısı bırakmaktadır Ayrıca ağrının şıddetını ölçebılecek bır alet de yoktur Ağrı algılanmasında geçmıştekı deneyımlerın de etkısı vardır Laboratuvarda, zararlı uyaran ıle karşılaştırılmadan buyutulen köpekler, alevı llk görduklerınde çekınmeden Herkesin ağrısı farklı Ağrının fızyolojısını kısaca aktarmaya çalışalım Ağrı, bedenden once omurılığe sonra da beyıne ınce ve elektnksel akımı yavaş ıleten sınır tellenyle (lıflerıyle) gelır Ağn uyarıları Ağrı nasıl iletiliyor? Demek kı ağır savaş stresı altındakı askerlerın beynınde opıat salgılanmakla sadece ağn baskılanması değıl, heyecan durumunda da bır azalma olmaktaydı Yukarda, beyın kökundekı grı maddeyı elektrık ıle doğrudan doğruya ya da bedenın bır başka yerıne aşırı ağrı verme yöntemıyle dolaylı olarak uyardığımızda bu alanda opıatların açığa çıkarak etkılı olduğunu söylemıştık Naloxan vermekle bu ağrı gıdencı ya da azaltıcı etkı kaybolmakta ve ağrılar yınelenmektedır Bu bulgu artık bir varsayım olmaktan çıkmış olan beyin ıçı opıat etkısınl destekler Opıatlar, lımbık beyne de etkıll olduklarına gore ve lımbık beyın kaygı, tasa, duygusal ton ve heyecanları ayarladığına gore acaba ruhsal çokuntu ıçın bazı psıkıyatrık hastalıklarda opıat salgılanmasında bır bozukluk olabılır mi? Bu konudakı çalışmalar surmektedır Sonuç olarak ağrı duyumunun çok yonlu bır olay olduğunu psıkolojık, fızıksel ve kımyasal yuzlerının bulunduğunu ve denetlenmesı ıçın butun bu yonlerıyle ele alınması gerektığını soyleyebılırız (*) Prof. Dr., Akdeniz Ünlversitesi Tıp FakOHesi Nörolojl ABD. 3955