Katalog

DİLBİLİMTARTIŞMASI Bilim dili Türkcelesebilmeli Bilimdeki hızlı değişmelerin ortaya çıkardığı yeni sözcük ve kavramlar, yanlış olarak Türkçe'ye aktarılıyor, Türkçe karşılıkları hiç aranmıyor. Ömer Kuleli lusal bılınçlenme ve bağımsızlıkla dil arasında çok guçlu, koparılamaz bır bağ vardır Her ulusal bılınçlenme, uluslaşma, ve bağımsızlık kazanma surecı bır dllde ulusallaşma çabasını ve akımını da ıçerır Bır dıl devrımı her zaman yalnızca yabancı sözcuk ve kurallardan kurtulma, ulusal oğelerle varsıl ve çağcıl bır dıl yaratma olgusu değıl, kımı zaman butun guçluklerı yenerek, olmazı olur kılarak yepyenı bır dıl yaratma olgusudur da Dıl ve ulus kavramı boylesıne ıçıçe olmasaydı evrensel ıletışımı sağlayabılmesı ıçın yalın bır dızge ve salt mantığa dayalı kurallarla oluşturulan Esperanto dılı bugun Ingılızce nın yerınde, evrensel dıl olarak kabul edılmış olurdu ama arkasında onu destekteyen bır ulus yoktu, yaşayamazdı, yaşayamadı Geçmışte bılınen en eskı dıl devrımı 1530'larda başlayan Macar dıl devnmıdır 19 yy da Fınce, 20 yy da da Isveççe ulusal devlet olarak kuruluşları surecınde dıl devrımlerını de gerçekleştırmışlerdır Osmanlı Imparatorluğu nun son donemınde de sınırlar ıçınde yaşayan her dıl, temsıl ettığı toplumun gucu oranında değer bulmuş ve saygınlık kazanmıştır Orneğın Galatasaray Sultanısı nde Fransızca ve Italyanca'nın yanısıra Rumca ve Ermenıce de okutulmuş, 1875 Bulgar ayaklanmasından sonra bu azınlık dıllerıne Bulgarca da eklenmıştır Arapça okullarda okutulduğu halde Surıyelıler Arapça'nın Osmanlıca yanında ıkıncı resmı dıl olarak okutulmasında ısrar ettıler 1912'de Arnavutlar ozerklıklerını kazanma ıle bırlıkte kendı dıllerının serbestçe okutulması hakkını da kabul ettırdıler Yıne bu yuzyılda Endonezya'da yaşayan 130 mılyon ınsan 250 ayrı dıl ve lehçeden bır tek ulusal dıl (Basa Indonesıa) oluşturup ulus olma nıtelığıne kavuştular Israıllıler ıse 2000 yıldır konuşulmayan ve yazılmayan olu dıl Ibramce yı dırıltıp onararak ondan devlet dılıoluşturdular U sızlık ısteğının bır gereğidir 8O'lı yıllardakl yozlaşmalar, dılımıze karşı bilerek ve ısteyerek yapılan guçlu saldırılar ve şu gunlerdekı uzucu (kımısı de komık olan) goruntuler sızı yıldırmasın Bu tur golgeleme çalışmaları her golge gıbı gelıp geçıcıdır Dillmlzdekl ozleşme surecektir. Dilinvarsıllığı Dıl kendısını yaratan ve yaşatan ulusun uygarlık duzeyını yansıtan bır araçtır Duşun ve uygulayım alanlarında gerı kalan her ulusun dılı de gerı kalır Çunku varsıl ya da yoksul blr dllden önce çağdaş ya da çağdaş olmayan bir toplum vardır. Toplumun neyl varsa dili de onu söyler. Dolayısı ıle bır dılın yetersızlığı o dılı konuşan toplumun çağdaş uluslar karşısında her yonden gerı kalmışhğını belgejer Ancak yapı açısından yeterlı olan dillerin ışlenmeme nedenı ıle yoksullaştığı da unutulmamalıdır Turkçe nın başından boyle bir seruven geçmıştır Yuzyıllar boyu, buyuk olçude Islamın etkısı ıle, Arapça nın ve Farsça'nın boyunduruğuna gıren dılımız ancak Cumhuriyet donemınde tekrar kendısını bulmuş, canlanıp gelışmeye başlamıştır Aydınlanmayı ancak 20 yy da Cumhurıyet ıle yakalayabılen toplumuzun çabaları ıle dılımız de uyanıp kendı oğelerı ve olanakları ıle kendı dızgesınl kurmayı başarmıştır, toplumun her kesımınde ve kurumunda konuşulması ve yazılması yayımlaşmıştır Bu kez de 20 yy'ın hızla gelışen bılımı ve teknığı, artan tecımsel bağlar ve ıletışim olanakları ıle yaygınlaşırken kendı terım ve sozcuklerını getırmış, bu hızlı gelışmeye ayak uyduramayan toplumumuz yenı kavramlara alışıncaya dek uygarlığın yenı urunlerı, yabancı olan adları ıle bırlıkte yaşamımıza gırmıştır vıdeo radyo, tomografı, faks modem, ekran gıbı Bu yabancı sozcukler ne denlı yerleşırlerse yerleşsınler temelde dılımızın nıtelıklerıne uygun değıllerdır, orneğın bunlardan turetme yapılamaz lızce örnekler Gaın, response, waste, flyash, smog Böylece bilim dili ıle halkın konuştuğu dıl gıderek özdeşleşmekte ve "evrensel blllm dlll ve dokunulmazlığı" goruşu de geçerlillğını kendılığınden yıtırmektedır Turkçe bılım dilinde araştırma çabaları yanısıra sureklı ve yabancı terım aktarımı var Bunlar kolayca yerleşmekte ve kendılerınde Turkçe takılarla yenı terımler bıle yapılmaktadır orneğın dıstılleme, absroplama, beyın skenı, kalp elektrosu gıbı Yalnızdılde değıl toplumsal yaşamımızın her alanında dışalımı yeğledığımızden olacak bu yabancı terımler hemen benımsenmekte, uygun Turkçe karşılıklar aranmamaktadır Bulunanların kullanım oranları duşuktur, özellıkle tıp, ecza ve kımya gıbı gorecelı olarak ulkemızde eskı sayılabılecek bılım kollarında yeni önenlen terımler buyuk ve katı bır dırençle karşılanmaktadır Oysa bılıyoruz kı dil, bllgl alışverinln temel aracıdır. Duşunmeyı, oğrenmeyı ve oğretmeyı başarabıldığımız olçude toplumsal gelışme sağlayabıleceğımızı de bılıyoruz Öyleyse kolay anlaşılırlığı sağlamak Için man Isveçliler onları Amerıkalı olarak kabul etmemektedırler Bılınçlı bır dıl kaygısı taşımayan bılım adamı gerçekte başka dıllerden ve ulkelerden sozcuk ve bılgı aktarıcılığı yaparken başkalarına oykunmekten oteye gıdememekte, yaptığı çalışmaların ozgunluğu de kısıtlanmaktadır Bu saptama gunumuzde az gelışmış ulkelerın çoğunda geçerlidır Bu nedenle de yalnızca dıllerımız yoksullaşmıyor, duşun ufuklarımız da daralıyor Bılım adamının yetklnlik kazanması sureci ıçinde özgur duşunebılme, ozerk benlık ve dil bılınci birbırınden ayrıjmaz oğelerdır Kimya uygulamasında dil sorunu Burada kendı mesleğım ıçın, arkadaşlarımla bırlıkte dilımızın ozleşmesıne yaptığımız kuçuk bır katkıdan soz etmek ıstıyorum Dıl devrımının başlangıcından bu yana yaklaşık yarım yuzyıl geçmesıne karşın kimya ve kımya muhendıslığı terımlerının Turkçeleştırılmesınde özlenen duzeyden çok gerıdeyız Mesleğımızde yabancı sozcukler karmaşası ıçınde yaşıyor çoğu kez aynı şeyı konuşup bırbırımızı anlamıyoruz Bu kargaşayı azaltmaya yardımcı olmak ıçın Kımya Muhendıslerı Odası 1976'da başlattığı dıl çalışmalarını kesıntılerle de olsa 1991 e dek surdurmuştur Bu donemde yapılan çalışmaların urunu olan 3200 terımllk kılavuzu 4000 e dek genışletilerek uç kez yayımlanmıştır Karşılaştırma dılı olarak seçılen Ingılızce karşılıkları ıle bırlıkte yayınlanan bu meslek terım lerı kılavuzunun yararlı olduğuna ınanıyoruz Kımya terımlerının Turkçeleştırılmesınde nelere dıkkat ettık? özetle 1 Turkçe karşılıkların saptanmasında, olay ve nesnelerın nıtelıklerıne ye ışlevlerıne oncelıkle yerverılmıştır 2 Yabancı dıldekı sozcuklerın koklerını araştırarak Turkçe karşılıklar bulma çabaları, aynı kokten tureyıp de apayrı anlamları olan kavramların karıştırılmasına yol açmaktadır Salt anlamları gozetıp dılın kendı devınımini yok sayan bu "mekanık" yaklaşım benımsenmemıştır örnek Unıversıte yerıne evrenkent denmesının önerılmesı gıbı 3 Kavramların kolay anlaşılabılmesını sağlamak ıçın Turkçesı onerılen sözcuğun çağrışım uyandırma nıtelığıne de ozen gosterılmıştır orneğın ' vıscosıty' terımı ' akmazlık" ıle karşılanmıştır 4 özel adlar olduğu gıbı bırakılmış ve uluslararası adlandırma kurallarına uyulmuştur orneğın Röntgen ışınları, etan etanol 5 Halk arasında tutulmuş terımlerın olduğu gıbı korunmasına ozen gosterılemıştır orneğın sarı göztaşı havagazı gıbı Benzer çabaları TMMOB nın dığer odaları da gostermıştır Aynı donemde artık yaşatılmayan TDK da pek çok terım şozluklerı yayımlamıştır Bu çabalar gereklı ıdı, yapanların elıne sağlık yenı Turkçe terımlerı oğrenıp kullananların da dılıne sağlık ama nerede gerısı, nerede yenı tu reyen bılımlere teknıklere aıt yenı kılavuzlar derlemeler, sozlukler^1 TDK kapatıldı dıye yaşam durmadı kı Türk dil devrimi Bız ve Turkler, ulusal bağımsızlık savaşının ardından yenı bır devlet kurduk ve yenı devletın kurucusu Atatürk'ün "Olkesini, yüksek bağımsızlığını korumasını bllen Türk ulusu, dlllnl de yabancı dillerin buyruğundan kurtarmasını bilmelidir." saptamasına uygun olarak 1932'de kurulan Turk Dıl Kurumu nun (TDK) çalışmaları ıle bır dıl devrımıne gırıştık Bır ummet olmaktan çıkıp bır cumhurıyet vatandaşı olmamızın hem koşuluydu, hem de aracı Ataturk un kurduğu TDK daha kuruluşunun 6 yılında onun varlığından ve buyuk desteğınden yoksun kalmasına karşın dıl devrımı durmamış, toplumca benımsenerek tum karşıt çabaları aşarak yaygınlaşmıştır Bu, uluslaşma surecının ve bağım3M1? Bilim dlllnln yabancılaşması Bılımdekı hızlı değışımler ve ılerlemeler çok sayıda yenı sozcuk ve terımın ortaya çıkmasına yol açmaktadır Bılımsel gelışmelerın gerçekleştırıldığı Batı ulkelerınde terımler artık geçmışte olduğu gıbı Yunanca ve Latınce koklerınden turetılmemektedırler çunku yenı nesıller bu dıllerı bılmemektedırler Onun yerıne bilim adamları günlük dllden aldıkları sözcuklere terim niteliği kazandırmaktadırlar. Ingı neden en yalın aracı, anadlllmlzl kullanmıyoruz? Bllimsel kavramların yalın ve anlaşılır olması onları soyut olmaktan kurtararak sağlıklı düşünmeyl, kolay oğretmeyı ve bilinçli öğrenmeyl beraberinde getirlr Yabancı sözcükler ezberlemeyı zorlar, ezbere bllmenln ise bilmek olmadığı ünlü bir özdeylştir. Gelışmış toplumların uygarlıklarını, yalnızca tecımsel mal olarak değıl, kavramlar ve sozcuklerle de aktararak yaydıklarını hepımız bilıyoruz Bu sureç artık az gelışmış toplumlarda duşun yapısını etkıleyecek boyutlara varmıştır Bugun yazılarını Ingılızce yazıp Turkçe ye çevıren yazarlarımız vardır Bılımsel çalışmalarını her aşamada Ingılızce duşunup gerçekleştıren ve o dılde yayımlayanların sayısı ıse ulkemızde pek çoktur Bunun nedenlerınder, bırısı de bılım adamlarımızın kımlıklerının oluşumu ıle anadıllerı arasındakı sıkı bağın bılıncıne varamamalıdır Ama unutmasınlar kı yaptıklarını Ingılızce yayımladıkları za