Katalog

İNSAN VE D A V R A N I Ş I Bireyin yasamı anlamlı kılacak merkezleri Doğan Cüceloğlu, Los Angeles emel Amaç, Anlam ve Değerlerl Bellrten Klşlsel Ifade Eğer bırey ınandığı temel değerlerı kendı kişisel yaşam felsefesını açık seçık ifade etmek ısterse "kişisel temel amaç anlam ve değerlerı belırten bır ıfade (personal mıssıon statement) uzerınde çalışabılır Boyle bır ıfade uzerınde çalışmaya başlayan kışı kendı yaşamını yöneten ona anlam veren temel değerlerı açıklığa kavuşturmaya başlar Gelıştınlmış her ınsanın yaşam felsefesı belırli kalıplara gore değil, kendlne özgu olmak zorundadır ve o kışının ozellıklerını yansıtacaktır Kişisel yaşam felsefesını blr ulusun anayasasına benzetebılırız, temel değerler yazılıdır ve kolay kolay değlşmez Evrensel doğru temel Ilkeler uzerıne kurulmuş bır anayasa, en bunalımlı durumlarda bıle ulusa bır yon verebılıyorsa, evrensel doğru ılkeler uzerıne kurulmuş bır kişisel yaşam felsefesı gunluk yaşayışın karmaşası ıçınde davranışlarımızda bıze yol gosterır Butun değışımlerın altında yatan ve değışmeyen temel değerlerımız yaşamımıza bır butunluk ve devamlılık getırır ve oz kımlığımızı oluşturur Yaşam felesefesı kişisel anayasa, bır temel oluşturur boylece değışen çevre ve olaylar bızı şaşırtmaz Daha once sozunu ettığımız Logoterapının kurucusu Vıktor E Frankl anlam boşluğunun psıkolojık" anlamda oldurucu olduğunu, yaşamı anlamlı olan kışılerın her turlu dış tehlike ve zorluklarda yaşamlarını surdurebıldıklerını soylemıştır ve kendı hayatı buna kanıttır Yaşama Anlam Veren Kişisel Merfcezler Kahplanmış ve Gelışmış ınsan paradıgmalarının bırbırlerınden farklı olduklarını, Gelışmış ınsan paradıgmasının doğal ılkelerı evrensel değerlerı yaşamın merkezıne almaya yoneldığını ote yandan Kahplanmış ınsan paradıgmasının yetışme çevresınde kendıne empoze edılmış belırli bır kalıbı klşinin yaşamının merkezı olarak alabıleceğını daha oncekı yazılarımızda belırtmıştık "Kışının merkezı' sozunden kastımız kışının duygu, duşunce ve davranışını en çok etkileyen, ona yon veren ana paradıgma, algılama sıstemi dunyayı jjorurken kullandığı mercektır Bu merkez bıreyın dunya goruşunun, en temel değerlerının bulunduğu yerı belirtır Gelışmış ınsan bu merkezı ozbenlık bılıncı ıle ınceler ızledığı ılkelerın doğruluğunu değerlerının geçerlığını kullandığı harıtaların bu değer ve ılkelerı lyı temsıl ettığını denetleyebılır Vıcdanını bır pusula gıbı kullanarak yeteneklerının ne olduğunu ve hangı konularda hızmet edebıleceğını keşfeder Yıne bu merkezde hayal gucunu kullanarak nelerı başarmak ıstedığını hayal eder ve o amaçları gerçekleştırecek bır yaşam surdurebılmek ıçın kişisel anayasasını oluşturur T Kışının kullandığı yaşam merkezleri onu dört onemlı yaşam boyutunda guçlu ya da guçsuz kılar Değışlk yaşam mer3214 Dört Boyut bırlerını etkılerler kezlerını tar• Kişisel yaşam felsefesi bir Emniyet ve rehtışmadan onberlik bılgelığe ulusun anayasasına benzer, ce bu dort bogöturur Bilgelik yutu tanımaktemel değerler kolay gucü yöneltir ve ta yarar var destekler Bu dort değişmez. 1. Emniyet boyut bırarada boyutu bire• Bu, günlük yaşamın saghklı bır bıçımyin kendı gode kışının yaşamızundekı değekarmaşası içinde blze yol nı yoneltmeye rını ozdeşımıgösterir. başlayınca çok etnı (ıdentıty) kllı, dengelı bır kaduygusal te• Kişinin merkezl: Duygu, rakter ve butunmelını kışı leşmlş bir ınsan düşünce ve davranışa yön olarak kuvvetortaya çıkar lı ya da kuvveren ana mihrak, dünyayı Her bır boyutu vetsiz oluşu"var ve "yok bıgörürken kullandığı mercektir. nu ozetleyen çımınde ıkı katebır boyuttur • Emniyet, rehberlik, bilgelik gorı içinde duşun2. Rehbermemelıdır boyutve güç, dört önemli yaşam lik boyutu yalar değişik etkinşamın hangı boyutudur. likler gösterebılir yone gıttığını Daha once sozu gosterır Bu • Bu dört boyut, bütünleşmlş edılen olgunluk boyut bıreyın Insanı ortaya çıkarır. boyutunda olduğu yaşam harıtagıbı, bu dort boyut sı uzerınde uzerınde de en değer ve ılkezayıftan en kuvvetlıye gıden basamaklarlerı pusula gıbı kullanarak olan bitenlerı dan oluşan bir ölçek duşunulebılır Bu yorumlamaya ve ona yol göstermeye yatur bır ölçek uzerinde duşunulduğu zarar man emniyet kendine hiç guvenı olma3. Bilgelik boyutu, bireyin yaşama bayan bır uç basamaktan, kendıne tam gukış tarzını denge duygusunu yaşamındavenlı diğer uçtakı kaya gıbi sağlam bakı bırçok parçanın bırbırıyle nasıl ılışkı ıçısamağa kadar uzanabılır ne gırerek bır butun oluşturduğunu gosteRehbertHc tamamıyle dışarıdan rehberrır Bılgı, anlayış, karar verme, yaşamdalığini alan bir uçtan butun rehberliğinı iç değer ve llkelerden alan uca, bllgetlk, hıçbırşeyln anlam ıfade etmediğı herşeyin böluk pörçuk olduğu blr uçtan, herşeyin anlam ıfade ettığı ve butunleştiğı ve güç boyutu da, herkesin kuklası olan ve kendı ıstedığl hıç bır şeyı yapamayan durgun bir kışi olma ucundan, oldukça gırışimci, kendı değer ve ılkeleri çerçevesınde bır yaşam kurma yonunde tam çalışabilen uca kadar uzanabillr kı herşeyı ilışkı ıçine geçirerek bır butune Kişinin yaşam merkezleri onun bu boulaşma bilgelik sayesınde mumkundur yutlar uzerınde nerede olduğunu, boyut4. GOç boyutu kışının davranabılme lar arası ahenk denge ve butunleşmeyı bır ış yapabılme kuvvet ve potansıyelını nasıl gerçekleştırdığını belırler gosterır Guç sayesınde kışı daha once Değişik Yaşam Merkezleri sozunu ettığımiz bırıncı zıhınsel realiteden davranışa yanı ikincı realıteye geçer Ister farkına varsın ıster varmasın herSeçımlerını yaptıktan sonra verdığı kararkesın bır yaşam merkezı vardır Çoğu ınları uygulayacak kuvvetı bırey burada busan kendı yaşamlarına yön veren merlur Eskı kotu paradıgmaları daha etkılı kezlerın bilıncınde değıldır Ne var kı, klyenı paradıgmalarla değıştırebılmek ıçln şı ıster bilıncınde olsun ya da olmasın, gereken gucu de bu boyut ıfade eder yaşam merkezı kişinin duygu, duşunce ve davranışını yukarıda belirttığlmız dört Bu dort boyut biribiriyle ılişkilıdır ve bir boyut uzerınde belırlemeye devam eder Şımdı insanların kendılerıne seçebileceklerı yaşam merkezlerınden bazılarını gozden geçırelım Para Merkezll Blrey. Para ve ekonomık guvence dığer bırçok guvencenın altında yattığından bırçok kışıler para merkezlı olmaya yonelır içinde yaşadığı toplum ve kultur paraya çok önem veren bır sosyal çevre yaratıyorsa bireyin ekonomik guvence duygusu daha duyarlı hale gelır ve sureklı bu yönde kafa yormaya başlar Yukarıda sozunu ettığımiz emniyet rehberlik bilgelik, ve guç boyutları, para merkezlı kışide kendını şoyle gosterır Kazandığı para mıktarı ıle bırey kendı değerını denk tuttuğundan kazancını etkileyen butun olaylar doğrudan onun kendılık değerını etkıler Boylece butun enerjısını gelırını garantı altına almaya yöneltir ve bu tur duşunceyı sureklı bırıncı planda tutar Halbukı bıreyın kazancının mıktarı, bır dereceye kadar ona emniyet duygusu ve guç sağlasa dahı, rehberlik ve bilgelik getırmeyecektır Yaşamın kriz anlarında para sahıbı kişı, eğer bilgelik ve rehberlıkten yoksunsa, ne kadar acız ve yuzeysel olduğunu ortaya kor Çocuklarını lunaparka goturmeye söz vermış bır ış adamı duşunun Son anda ışten gelen telefon onemli bır ış fırsatı çıktığını ve bu yenı ış ıçin ışyerıne hemen gelmesı gerektiğinı kendısıne haber vermış olsun Bu ış adamının vereceğl karar onun içinde bulunduğu özel duruma hangi değerlerın yaşamında baskın oiduğuna dayanacaktır Iş ada mı bırçok davranış seçeneklerıyle karşı karşıyadır Farzedelim ki söz konusu iş adamı son anda çıkan bu ış fırsatını kabul etmemiş olsun ve kansı kendislne, gitseydın, belki önemli bır ış olanağı kaybedersln ' dedığinde "ış imkanı her zaman çıkar, ama çocuklarım her zaman çocuk olarak kalmayacaklardır' demiş bulunsun Boyle bır davranışı gösteren bir babanın çocuklarına onların kendıne guvenmesine verdiği önemı kolaylıkla görebilırız Bu ış adamı zengın ve paralı birı olabılır, ne var ki bu ış adamına para merkezli dıyemeyız Dost ya da Duşman Merkezll Blrey özellıkle buluğ çağındakı gençler belirlı bir devrede arkadaş grubunun tam etkisı altına gırerler ve sozunu ettiğimız dört boyut tamamiyle arkadaş grubunca belirlenmeye başlanır Arkadaş grubu degıştıkçe, yenı arkadaş grubunun kendine özgu dinamiğı kışıyo guven ve huzurun değıl guvensizlık ve guçsuzluğun kaynağı olur Bazı kışıler bır tek ınsan seçerler ve o kışı onların ' hakiki dost u olur, bu dostun soyledıklerı yaptıkları onlar ıçin çok onem kazanır Dostluk ılışkısı de yaşa mın merkezı olmamalıdır, çunku dost lukta dış yaşamdakı her şey gıbı za manla değişik koşullarda ısteyerek ya da istemeyerek değışebilır Dostlugu merkez almtş kişinin dostluk ılişkısınde meydana gelen değlşiklikler onu çok