Katalog

İNSAN SAĞLIÖIVE MESLEKLER Hemşirelikte yeni ııfııklar Hemşirelik, temeli araştırmaya dayanan bir meslek olmalıdır, düşüncesi hemşirelere heyecan verici yeni ufuklar açıyor. Mine Turgay* esleklerın en belırgin yanlarından biri, toplumların gelişmesi ve insanlığın iyiye doğru gitmesınde toplumsal ıçerıklı bellı gorevler yüklenmış olmalarıdır. Hemşirelik mesleğının, tıp ve dığer sağlık meslekleri ile birlikte toplum içındeki yerinin önemi, gerek halk gerekse hemşırelor tarafından bıhnmektedır. Bu konu çoğu zaman hemşırelerın toplumsal gorevlerini yerine getiremediğı, hemşirelik bakımının sağlık kuruluşları ıçınde en çok aksayan hizmetler olduğu bıçıminde ele alınıp, olumsuz eleştirilere neden olsa bile. Burada aksayan. yerine getirilmeyen, ancak eksikliğı hıssedilen bakım hizmetlerıdir. "Tedavi etme" ve "duzeltme" nasıl tıbbın temel görevlerı olarak tanımlanıyorsa aynı anlamda. sağlık ve hastalıkla Ilgıli olarak da "bakım "da hemşireliğin temel görevı olarak tanımlanır. Bir hemşlre kuramcısının ifade ettiği gibi; eğer bakım ve iyıleştirme madeni bir paranın ıki yüzü olarak duşunulurse, ikı taraftakl oymaların açıkça ayırd edilmeleri gereğı daha iyı anlaşılabılir. Paranın herhangı bir yüzu sılınırse, değerı kaybolur Ülkemızdeki sağlık politikaları nedenıyle bakım/tedavi sikkesinin (!) tedavi yüzü, öylesine derın oyulmuş, bakım yuzu ıse oylesıne ıhmal edılmış ve eskimıştir kı, sıkkenın sağlık açısından değerlendırilmesi artık çok zor olrnaktadır Sağlık politıkalarının tutarsızlığının tartışılması yerine, tatura sıklıkla "hastane bakımı yetersızliğıne' çıkarılmaktadır. Yıne çokça soylenen "Turk hekımlerı, Batılı meslektaşları düzeyindedır, yeteneklıdır ancak hastanelerde bakım yoktur" söylemidir. Sağlık sıstemı ıçınde, çeşıtlı kategorı ve duzeyde hemşirelik personelı bulunmakta ve çok çeşıtlı görevlerde hizmet vermektedir. Tedavi edici, koruyucu sağlık hızmetlerınde, eğıtım ve yonetım hızmetlerınde gorev alan hemşırelerın, yaptıkları ya da yapmadıkları ile en çok eleştırildikleri görev alanı; tedavi edıcı sağlık hızmetlerı ıçınde, yatak başı hızmetlerı olrnaktadır Hemşirelik ve tıbbın kesin tanımlamalarını yapmaktan daıma kaçınılmıştı Bu kaçınma yararlı olmuş ve mumkun olamayacak bir esneklık ve gelışmeye yol açabilmiştir. Ancak burada, hemşireliğin en yaygın kabul edilen, en yetkili ve göreve en uygun betimlemesinin yapılması yararlıdır. "Hemşirenin başlıca ve en onde gelen görevı. I eğer yeterll güç, istek veya bilgisi olsaydı, bireyln kendisinin yardımsız yapabileceği, sağlığına veya lyileşmesine yönelik faalıyetlerde, bireyin kendisinin yapabileceği, sağlığına veya iyileşmesıne yönelik faaliyetlerde sağlıklı ve hasta bireye yardımcı olmaktı. Ve bu görevi, bireyin bağımsızlığını olabildiğince çabuk kazanmasına yardım edecek şekılde yapmaktır (Virginia Henderson) Demokratık yaşamın yapısında yer alan "insanın bıreysel bir değer olduğu" ınancı, hemşirelik felselesının temel kavramıdır. Burada başlıklar halinde, hemşirelik kurallarının bazılarından söz etmekte yarar vardır 1) Hemşire, insanın değerını ve benzersizliğını dikkate alarak, bireyin, sosyal ve ekonomik ıtıbarına, kışısel tutumuna ve sağlık problemlerının yapısına dayalı bir sınırlama olmaksızın bakım verır 2) Hemşire, "bireyin, hastanın veya halkın sağlık bakımı ve güvenliği, bir kimsenin yetersiz uzmanlığı, ahlak dışı veya yasadışı uygulamasından etkılendiğı zaman" bireyı ve toplumu koruyucu rol oynar. 3) Hemşire, hasta hakkında mahrem niteliktekı bilgiyi koruyarak hastanın gizlilik hakkını korur 4) Hemşire, hemşırelıktekı uzmanlığını devam ettırır. • 5) Hemşire, meslekı bılginin gelışmesıne katkıda bulunan ış koşullarını sağlamak ve korumak ıçın meslekı çabaları destekler 6) Hemşire, toplumun hemşirelik hakkında yanlış bilgilendirılmesi ve yanlış tanıtılmasından, mesleğın butünluğunun korunmasından yana olan mesleki çabalara katılır. . Yukarıda sıralanan Amerıkan Hemşireler Birliği'nin 1976da hazırladığı "Hemşirelik kuralları" içinde 1. madde hemşirenin bakım verme işlevidir. Tıbbi bakımdaki başarılar, hemşirelik bakımına olan gereksinimi arttırmaktadır. Hemşirelik, madem ki sağlık bakımından verilmesinde giderek artan bir rol kazanmaktadır, o halde hemşlrelerin de karar verme, sağlık politikalarını saptama surecıne katılmaları daha aktif rol almaları kaçınılmazdır Hemşirelerin bu görevı etkin bir biçimde yerine getirebilmeleri için, eleştirel ve^fljümsel düşünme yeteneğine sahip olmaları ve gorüşlerini tutarlı ve açık bir dille sunabilmeleri gerekir. Bu ise, eğıtımle olanaklıdır. Hemşireler, kendi kuramsal bilgilerini geliştirmeli ve hemşirelik bakımlarıyla ilgili araştırmalaryapmalıdırlar. Aslında hastane hizmetlerinin rutin ışleri ve görevleri içinde olmayan bir sürü hızmetin yanı sıra, hemşirelerin araştırma etkinlikleri içinde bulunduklarını görüyoruz. örneğin, (stanbul Tıp Faküllesi Çapa Hastanelerinde, bakım hızmetlerı çok önemsenmektedir Bu hastanede çalışan yaklaşık 20 hemşirenin Hemşirelik Anabılım Dalının alt bölümlerlnde yaptıkları yüksek lisans tezleri. hemşirelik bakımları ya da bu konuda yeni politikaların saptanması gibı konularda olduğu görulmektedır. Genellikle tezler, çalışılan ünitenin ve burada yatan ya da ayakta izlenen hastaların gereksinimlerine uygun olarak planlanmaktadır örneğin, cerrahi kliniklerde; hastane infeksıyonları, sterilite, ameliyat öncesi ve sonrası fiziksel ve psikolojik bakım, ağrı duygusuna etkılı faktörlerin araştırılması, gırtlak kanseri sonrası konuşma eğitimi gibi, Psikiyatri kliniğinde, belirli bir psikoterapi uyguanan hastaların aileleri ne tedavi hakkında bilgi verme, eğitim çalışmaları, yatan psikoz hastalarında grup psikoterapisınin etkinliğThin araştırılması, psikiyatri hemşirellğinde tedavi edici olmayan etkenler gibi, iç hastalıkları kliniklerinde, Koroner Yoğun Bakım Ünıtesi'nde yatan akut myokard ıntarktüslü hastalarda aile ziyaretlerinin kan basıncı ve kalp hızı uzerine etkilerı, polikliniğe başvuran hastaların tüberkülozu meydana getiren sebepler hakkındakı bilgi düzeyinin araştırılması gibi konular, hemşirelerin ilgi alanlarının. bakım verdikleri hasta ve aılelerınde olduğunu bize göstermektedir. Bu araştırmaların üniversitede oluşacak lonlarla desteklenmesi, mütivasyonunu artıracaktır. Geçmişte hemşirelik uygulamaları, deneyimi (azla olan hemşirelerin kişisel deneyim ve değerlendirmelerine göre, sıklıkla da "burada böyle yapıla gelmiş" düşunce ve inancı ile yürütülürdü. Bizim geleneksel llişkilerimlzde hemşirelerin çoğunun, araştırmalara şüphe ile bakmaları ya da ciddiye almada direnmelerl de fazla şaşırtıcı değildir. Ancak "Hemşirelik, temeli araştırmaya dayalı bir meslek olmalıdır" düşüncesi, artık giderek daha çok önemsenen ve yandaş bulan düşunce olrnaktadır. Ve yukarıda da belirtildiği gibi, hemşirelik araştırmalarına karşı gelişen ıstek yanında, katılım da gün geçtıkçe artmaktadır. Araştırma; hemşirelik, hemşireler, bakım verilen kışıler için önem kazanmaktadır Hemşireler için 3 yeni çalışma alanı görülmektedır 1) Araştırma yapmak, 2) Araştırmada yeni yöntem ve teknikler gelıştırmek Bu durumun yasa ve yönetmelıklerle pekıştırılmelıdır. 3) Diğer hemşirelere kendi araştırmalarında öğretıcı ve yardımcı olmak. Bu çalışma alanlarında, eğitim ve uygulama ıç içe olduğu görülmektedir. Psikoloji ve sosyo loıiden bildığimiz gibi "kenarda kalmışlık" duygusunu yaşamak yaratıcı olmamıza ve olgunlaşmamıza yardımcı olabilir. Ancak aynı duygu, gelıştirdiğimız kimlik duygusunu ve amacımızı tehdit edip bizde gerilim yaratabilir. Bizler sınırları aşarak, genel akademısyen gerekse klınisyen hemşırelerın deneyimlerinden yararlanabileceğiz. Bu yönden, çok önemli bir ışlevi bakım hizmetini yerine getirmek, bir yandan da bu konuda yeni araştırma projeleri uretmek bizler için yeni ufuklardır. Hemşırelığı kurumlaştıran ve mesleğı bilimsel bir tabana oturtan Florence Nightingale'in doğum gununde 12 Mayıs Hemşirelik Haftası'nda yeni ufukların, heyecan vericı ve yığınla sorumlulukla dolu olduğu görülmektedir. * Istanbul Tıp Fakültoai Psikiyatri Anabillm Dalı, Uyezon Psiklyatrlsi Blrim Uzm. Hamsira. 50 yaşında delikanlı... laştırıldığında 70 yaşlarındakı erkeklerde % 20, kadınlarda ise % 30, ısı düzenlenmesı gibi birçok vücut fonksiyonu üzerinde etkıli olan tiroid hormonu için ise 20 ile 80 yaşları arasında % 50'lik bir zayıflama gözlenir Yaşlılıkla vücutta gözlemlenen dığer bir değişiklik de kemiklerdekı mlneral kayıplandır. Kişiyı kemik kırıklarına kadar götüren bu değişiklik yaklaşık 35 yaşlarından ıtıbaren başlar. Bu kayıp 90 yaşlarında erkeklerde % 20, kadınlarda ıse % 30lara varan düzeydedir. Kemik dokudaki kalsiyum kaybı ise 65 yaşlarında erkeklerde % 8.8, kadınlarda ıse % 13.8'dir. Erkeklerde ve kadınlarda dnsel Istek ve gücün normal olarak erişkinlıği takıben aşamalı olarak azaldığı düşünülür. Fakat bununla ilgili kesın veriler yoktur. Tam tersine bazı çalışmalarda yaşlılıkla cınsel istek ve uyarılmalarda kayıp olduğu yolunda işaret bulunamamıştır. Örneğin bir çalışmada 6093 yaş arası 149 evli çiftten oluşan 250 kışılık grupta, 75 yaşının altında olanların % 60'ının, 75 yaşının üstündekılerın % 25'inin cinsel bir sorunu olmadığı, 149 kışılık evlı grubun % 60ının, 75 yaşının ustündekilerin % 25'inin cınsel bir sorunu olmadığı, 149 kişilik evli grubun % 54'unun duzenlı cinsel aktıvite içinde olduğu gözlemlenmiştır. Sonuçta yaşlılıkla oluşan değişiklikler ınsan organızmasının doğal bir gelişimidir diyebiliriz. Bu değişıklıklerden de bırçok faktor sorumlu tutulabılir. Bunları üç ana başlıkta toplamak olasıdır. 1) Beslenme bozuklukları. 2) Hormonal değişiklikler. 3) Hareketsızlık. Bu saydığımız nedenleri kontrol edebilme şansımız olduğuna gore, yaşın ılerlemesiyle oluşabilecek değişiklikleri kontrol etmek de elimizdedir diyebiliriz. Örneğin, mineral kayıpları har gün bir bardak silt Içmekle veya oğunlere süt ürünlerıni eklemekle giderilebılır. Kas dokusundakı kayıpların nedenlerinden sayılabilecek protein eksikliği rahatlıkla karşılanabilir. Beslenme bozukluğunun kaynağı gorme bozukluğu, titremeler (tremor), eklem ağrıları gibi organik kaynaklı da olabilir. Bu, yaşlı kışi 321 10 nin alışveriş yapmak, yemek pişirmek, pişirilen yemeği yemek gibi beslenmenın aşamalarından birini yapamamasına neden olabilir kl bu da ıkınci kişilerin yardımıyla kolaylıkla çözülebilecek bir sorundur Hormonal değışıkliklere mudahale ise ancak doktor kontrolünde ve gerekiyorsa yapılabilir. Yaahhkla oluşan değlşlkllkleri en lyl kontrol •debllme yolu Ise flzlksel aktlvttadlr. Örneğin, 3453 yaşları arasında sağlıklı 54 buro çalışanı üzerinde yapılan bir çalışmada haftada üç gün yarımşar saatlik şiddeti düşük koşullar yaptırılmıştır (1). 8 hafta sonra bu kişilerin (iziksel dayanıklılık düzeylerı (maksımal oksiıen tüketimı) ortalama % 18 (544), kalbin kan pompalama gücü % 15 (531 artarken ıstırahat dakikalık kalp atım hızı yaklaşık 5 atım/dakıka düşmüştür. Tansiyonda bir değişiklik olmamasına karşın submaksimal bir iş sıra?ındaki tansiyonda düşüş gözlemlenmiştir. Tablo l'de Gr I (ortalama 24 yaşındaki 17 sedanter), Gr II EÖES (ortalama 47 yaşındaki 42 sedanter, egzersiz öncesi ve 2 aylık egzersiz sonrası), Gr III (ortalama 54 yaşındaki 29 eski dayanıklılık aleti) ve Gr IV'ün (or talama 53 yaşındaki 33 halen aktif dayanıklılık aleti) değişik fonksiyonel özelliklerinin karşılaştırılmasında da gözlendiği gibi yapılacak duzenlı iki aylık antrenmanla 50lı yaşlarda 20lı yaşların bırçok fonksiyonel özelliğını yakalamak olasıdır Gr IV'ün değerleriyle olayı değerlendirdiğimizde uzun yıllardır fiziksel akti olmak avantaılı gözükse de Gr II (EOES) değerlerının karşıiaştırması da hıç de yabana atılır nitelıkte değildir. 3064 yaşları arasında % 2445 arası bir kayba uğrayar, kas kuvvetini haftaka ıki gün ve 15 hafta süreyle yapılan antrenmanla yaklaşık % 810 (2, 3), kemik mineral yoğunluğunu ise haftada 2 gün bir saatlik şiddeti düşük egzersizlerle 10 aylık bir zaman dılımınde yaklaşık % 4.7 gelıştırebılmek olasıdır (4). Bu tıp bilimsel çalışma orneklerı artırılabilir. Sonuçta yaşlılık doğal bir olgudur. Fakat oluşan fizyolojik değişiklikleri geciktirmek veya kontrol edebılmek olasıdır. Yukanda verilen örnekler yaşlılık kaçınılmaz bir olgudur düşüncesinin ne kadar zayıf bir görüş olduğunu ortaya koymaktadır.