Katalog

B İ L İ M KÜLTÜR BİLİM YAYIN Venüs'ten yeni haberler Dünyamızı Venüs'ünki gibi bir son mu bekliyor? Cehennem sıcağı ve susuzluk... Vehbi Belgil ök cisimlerine inceleme araçlarının gönderflmeye başlamasından sonra en çok merak edilen üç gök cismi oldu: Ay, Mars ve Venüs. Beklenen bir meraktı bu. Ayda canlı var mı idi? Su var mı idi? Su, canlılar için gösterge olabilirdi... Ama iki umut da boş çıktı. Yahut şimdilik boşçıktı. Ikinci merak konusu: Mars'a kardeş gezegen gözü ile bakılıyordu. Çünkü, bunun üzerinde insanlarca yapılmış kanalların bulunduğu sanılıyordu. Kanal neden yapılırdı? Sulama için. Demek ki, kapı karşı komşumuz üzerinde dünyadan görünebilecek genişlik ve uzunlukta sulama kanalları vardı. Bu da dünyadakinden daha ileri bir uygarlıgın belirtisi olabilirdi. Ama ne fayda? Burada da umutlar boşa çıktı. Kanal gibi görünenler eski sel yatakları idi. .Eskiden maksat, jeolojik dönemlerin sel yatakları... Uçücü merak konusu gezegen Venüs: iki kez merak uyandırdı. önce görünmezliği, sonra 500 derece dolayındaki sıcaklığı ile. Gerçekten, hemen bütün öbür gezegenlerin üzerlerini teleskoplarla incelemek kabildi. Bunlarda her şey tabak gibi ortada idi. Ama, Venüs kalın bir bulut tabakasının açkasına gizlenmişti. Güneş ışıklarını ayna gibi yansıtan bu bulut "ikiz kardeş" imizi gayet güzel gösteriyordu. Bir güzellik tanrıçasına yakışacak biçimde... Sonunda merak çözüldü. Amerikalılar ve Ruslar tarafından 1962'de gönderilen inceleme araçları, ayrıca dünyadan gönderilen radar dalgaları, gezegenin 300 kilometre dolayında bir bulut tabakasının arkasında gizlendiğini ortaya koydu. Buna ek olarak, gezegenin yüzeyinde 460 derecelik bir sıcaklık vardı. Bu şu demekti: Bu derecelere yakın sıcaklıkta eriyen kurşun gibi madenler sıvı halde bulunabilirdi. Tabii, böyle bir ortamda su da bulunmayabilirdi. Bulunsa da kaynar bir su olabilirdi bu... Venüsün çözülen bu ilk sırrı başka bir sır ortaya çıkarmıştı. İkiz kardeşimiz nasıl olmuştu da bu duruma düşmüştü? Venüsün bulutlarına çarpan güneş ışıkları gezegenin % 96 karbon dioksitten oluşan atmosferinden içeri sızabiliyor, fakat, dipte biriken 460 derece sıcaklığı dışarı bırakmıyordu. İkiz kardeşimizin havasını cehenneme çeviren de bu idi. Bunlar 1962'den bu yana bilinen şeylerdi. Yeni olan, gezegenin yüzey haritası ve geçmişi idi. Aradan yıllar geçti: Tam 126 yıl... Venüs unutulmamıştı. Sonunda, 4 Mayıs 1989'da, Amerikan Havacılık ve Uzay Kuruluşu NASA, gezegene Magellan adlı bir "radarla haritalama aracı" gönderdi. Araç 1,5 yıl sonra 10 Ağustos 1990 tarihinde gezegene ulaştı ve görevini yapmaya başladı. Araç gezegenin çevresinde eliptik (yumurta biçiminde) bir yörüngeye oturdu ve radar dalgalarını yüzeye gönderip yankıları toplamaya başladı. Araç gezegenin çevresinde 3 küsur saatte dolaşı Gözlüklü Martı 1 yılını doldupdu Gözlüklü •»Martı dı. Magellan, görevinin ikincl bölümünde ocak 1992'de başladı, haritalama görevlne. Ancak, 1993 bütçe kısıntıları, 1995'e kadar sürmesi gereken görevin paralarının bir kısmını başka programlara aktar G Yeni bllgiler Yukarıdakı soruyu bir kez daha soralım: Venüs nasıl oldu da bu hale düştü? Bunu anlamak için gezegenin geçmişine bir göz atmak gerekiyor: Kimi hastalıkların aileden gelip gelmediğini anlamak için hastaların geçmişi nasıl inceleniyorsa gezegenin geçmişini öyle incelemek gerekiyor Bu işi de Pioneer (Öncü) aracı üstlendi. 1992 ekiminde gezegene doğru yolculuğa çıkan öncünün ilk gönderdiği bilgilere göre, Venüs, 3 mllyar yıl önce 820 metre sığlıkta bir su örtüsü ile kaplı imiş. Araç, gezegen üzerinde ağır hidrojen yani, öbür adı ile, "Deuteryum" kalıntılarına rastladı. Bu suyun varlığı eski canlılıklara da işaret sayılabilir. Tabii, sonradan 460 derecelik sıcaklık başlayınca su kaynamış ve atmosfere dağılmış olabilir (buhar biçiminde)... Oünyamızı da Venüs'ünki gibi bir son bekliyor mu? Bilemiyorum. Kimse bilmiyor. Yapılan hep tahmin Dünya ısınıyor mu, yoksa yeni bir buz dönemine doğru mu gidiyor? Bunlar kesinlikle bilinseydi bu çalışmalara gerek kalmazdı. Dünyanın gittikçe ısındığt görüşünde olanlara göre atmosferimizi karbon dioksit tabakaları karartıyor: Petrol yanmalarından. Bunun şimdiden öğrenilmesi gerekiyor önlern alınması için... Magellan inceleme aracının verdiği bilgiye göre Venüs'ün yüzü yanardağlarla kaplı. Lav selleri her tarafta yaygın. Ancak, bunlar, Venüsün yüzey sıcaklığını açıklamaya yetmiyor. Güneş sisteminin en uzun sel yatağının Nil nehrinden uzun olduğunu yukarıda belirtmiştik. Bu yatağın 6800 kilometre uzunlukta (Nil, 6690 km) ve 1.8 kilometre genişlikte olduğu hesaplanmış. Ancak, yatağı lavların açabileceğine ihtimal verilmiyor. Lav selleri fazla uzun olmuyor. Sonra, Venüs'ün yüzey basıncı dünyanınkinden çok fazla. Santimetre kareye 90 kilo. Bu kadar büyük bir basınç altında lavların yılan kuyruğu gibi kilometrelerce gitmesi olanaksız görülüyor. Lavların Venüs'ün yüzey sıcaklığına yol açtığına da ihtimal verilmiyor. Bu durumda dünyamızın kaderinin aydınlanması daha başka Venüs çalışmalarına bağlıkalıyor. Bilindiği gibi, Venüs zaman zaman akşamları ve sabahları gözle görülebiliyor parlaklığı nedeniyle. Ancak, "taklitlerinden" sakınmak lazım. Ylne su konusu Didinmelerin nedeni yordu. Bu 3,5 saatin sadece 40 dakikasında haritalama yapıyordu. Yörünge eliptik olduğu için radar mesafesi 300 ile 1700 kilometre arasında değişiyordu. 243 gün sürecekti bu Iş. Sonunda, 1769 dolanımdan sonra Venüs'ün çevresinde ilk hedefe ulaşıldı ve gezegenin yüzünün % 84ü inanılmayacaknetlikte harltalandı. Neler vardı bu haritada? 600'den çok krater vardı gezegende. Bunlar büyük çapta lav kusuyorlardı. Ayrıca yer yüzünde görmediğimiz başka yüzey şekilleri de vardı. Gök taşlarının açtığı 34 kllometrelik bir çukur (Glukbina krateri), Nil nehrinden daha uzun bir su yolu bunlardan sadece ikisi idi: Bu su yolunu Sovyet Venera aracı 15 ve 16 araçları haber vermişlerdi 70lerde. Gazeteci ve çevre ağırlıklı bilimsel konular yazarı Reşit Aşçıoğlu'nun tek başına yayımjamaya başladığı Gözlüklü Martı Aylık Bilimsel Çevre Sağlığı gazetesi 12 sayısını tamamladı Bir yıldır ülkemizin ve özellikle Istanbul'un saglık sorunlarını kendine özgün dili ve bakışıyla dile getiren Reşit Aşçıoğlu'nun Gözlüklü Martı'sı, aslında 13 yıl önce Marmara'nın kirli sularında ylyecek aramak üzere hayata atıldı ve sonra bir gazetede çizgi roman kahramanı olarak ülkemizin çevre sorunlarını güncelleştirdi. Bu açıdan bakıldığında Gözlüklü Martı çevre sorunlarına ilk dalışlar yapan imzaydı. Gözlüklü Martı aylık gazetesinde bu süre içinde Kuşkonmaz Kent Istanbul, Hava Haata, Dövize Endeksli Ithal Balık ve benzeri bir dizi sorun manşet oldu. Çevre sağlığı gazetesi, çevre kirleticilerinin insan sağlığına etkileri konusunda yapılan bilimsel araştırmalara da sık sık yer verdi Sözgelimi Nisan sayısında hava kirliliğinin insan kromozomlarında bozulma ve tahribata yol açtığını belirten araştırmanın özetini duyurdu. Bu haberde Polonya'da hava kirliliğinin en yoğun yaşandığı Katoviçe kentinde 40 kişi üzerinde yapılan araştırma sonucu yaşamın temel molekülü DNA' da bozulmalar saptandı hava kirliliğinin kanseredavetiyeçıkardığı vurgulandı Gözlüklü Martı'nın mayıs sayısında hükümetin 500 günlük icraati çevre açısından eleştirilmekte ve "Istanbul'un hava kirliliği yerinde saydı, bu kirlilik 50 defa 500 günde zor temizlenir" denmekte başka bir haberde de uzal'ın Gökova'nın ilerisini göremediği belirtilmekte. Gazetenin diğer bir ilginç haberi de gürültünün sağlık üzerindeki etkileri. Gazete gürültünün baş dönmesi, mide bulantısı, nefes duraksaması, dolaşım bozukluğu gibi rahatsızlıklara yol açtığı gerçeğinden hareketle , kulağımızın işitme görevinden başka görevler üstlendiğini, ortalığın çöpten ve kokudan geçilmez olması karşısında burnumuzunda aksesuar haline geldiği vurgulanmakta. Gözlüklü Martı 'ya uzun ömürler dileriz. Türkiye'nin bu gidişiyle kendisine daha çok iş düşeceği şimdiden belli. Adres: Halaskargazi Cad. Sinan Apt. No 38, daire 16, Harbiye Istanbul. Tel: 264 23 87,2644530 32113