Katalog

SUSUZLUÖA KARŞIPROJE KISA KISA İstanbul'un susuzluğu ve "sıvısal kriko" Barajda kullanılablllr seviyenin altına düşen suyun, tuzlu su ile dipten yukarı dürdüklenmesi parlak fikri hangi sorunlara yol açabilir sizce? İlham Artüz, Hidrobiyolog ekız mılyona varan Istanbul da son yağışlara rağmen henuz yeterınce su rezervı olduğunu ılerı surebılmek ıçın pembe gozluklere sahıp olmak gerekır Özellıkle Avrupa yakasında su rezervlen krıtık duzeydedır Buna ek olarak oy denen tatlıya doymayan polıtıkalarla mılyonlarca metre kup suyu ayrıcalıklı tuketıcılere bedava vererek kent nufusunu ve su kullanımını arttırmak, daha çok susuzluk ve beraberınde pek çok sağlık ve sosyal sorunları da bırlıkte getırlrken, insanoğlunun hayal gucunun de artmasına yol açabllmektedır Ztra susuzluk çollerde görulen serap olgusu gıbı ınsandakı özlemlerı somutlaştırabılmekte ve bu arada parlak fıkirlerın uretılmesıne neden olabılmektedır S Işte bu olgudan yola çıkarak geçen yaz tıslamayı dahı unulan musluktakı urkutucu sessızlık ıçerısınde hayalı (') bır senaryo urelebilırız Örneğın çevremızde denıze alabıldığlnce yakın bır su kutlesı bır gol veya baraj olduğunu ve hayallerımızdekı kentın buyuk bır bölumunun kullanma suyunu, bu su kutlesınden sağladığını varsayalım Geçen yıl yaşanan kuraklık gıbı bır donemde bu rezervuardakı suyun sevıyesı (senaryo ıcabı) hızla duşmektedır Rezervden şehre su pompalayan sıstemlerın çalışabıleceğı en duşuk seviyenin denız sevıyesınden 1 metre aşağıya kadar ındığını varsayalım ve bu mınımal sevlyeye gun be gun yaklaştığımızı duşunelım Koskoca kentı tehdıt eden bu clddl tehlıke karşısında susuzluğun somutlaştırdığı hayal gucu ıle pek çok parlak fıkrı, baharda açan papatyalar kadar uretmemız ışten bile değıldır Bu hayal gucu ıle EvelAllah, balonlarla uzak dlyarlardakl su kaynaklarından mılyonlarca metrekup suyu taşımamız veya bır karbondloksit bombası ıle göğu yere ındırmemız olasıdır Ancak bu hayallerin buharlaşması, çöldekı serap kadar hızlı olabılır Bız senaryomuzu bır adım daha Ilerı göturelım ve denıze yakın rezervımızdekı kullanılabilır su sevıyesinı yukseltecek bır p#lak flkır ve buna dayalı bır proje oluşturalım Bu projemızı hayalen de olsa kışısel çabamızla gerçekleştıremeyeceğımızın bılıncl ıle, kentımızın su ve bu ışlerıne gözkulak olmak uzere bır MİSKİ (Mevcut Içılebılır Suları Kaidırm* Idaresı) organızasyonu kuralım önereceklerımızın açıklığa kavuşması ıçın gorevlerln belırlenmesınde yarar vardır Soz konusu projenın amacı sevıyesı tehlikelı duzeyın altına duşen suyun dipten durtuklenerek, kullanılabılır sevıyeye yukseltilmesldlr Kuraklık nedenı ıle yağmur bombasını patlatmadan gole ustten (gökten) su ekleyemedığımlze göre ~aynen arabamıztn lastığlnı değiştlrlrken yaptığımız gıbı 3uyu alttan yukseltmek ıçln bır krıko kullanmak en akıllıca (gıbı) çozumdur Bır projenın flzlbılıtesı bılımsel dayanaklarının sağlamlıgına bağlıdır Fızlkten ve muttak deneyımlerımızden kaynaklanan pra327 12 ' tık bılgılerımıze göre 1 Farklı yoğunluktakı omeğın (gölumuzdekı gıbı) tatlı ve (denızdekı gıbı) tuzlu suların herhangı bır guç uygulanmadığı takdırde (aynen rafta duran şışedekı zeytınyağı ve sırkede veya Karadenız ve Marmara denızlerınde de olduğu gıbı) bırbırı uzerınde yer alacağı 2 Bır su kutlesı ıçersınde yer alan yoğunluğu duşuk (tatlı) su kutlesını altına, yogunluğu goreceli olarak fazla (denız) su (dıkkatle) enıekte edılecek olursa aktarılan bu suyun kutlesı, yanı rezervuarda ışgal edeceğı yukseklık oranında usttekl (tatlı) su kutlesını yukarıya doğru ıterek sevıyesinı yukselteceğı, yadsınamaz bilımsel gerçekJerdir Bu ıkı yadsınamaz flziksel gerçek sonucunda gölumuzdekı tatlı su kutlesının kullanılabılır sevıyeye doğru yukselerek pompaların çalışmasına olanak sağlanacağı ve bunun sonucunda da kentımize. kısıtlı da olsa bır sure ve bır mıktar daha su verlleblleceğı bır gerçektır Insanlık tarıhınde madalyonu ılk defa kımın ıcad ettığının bılındlğlnl sanmıyorum Ancak bu (namussuz) kişı madalyonu Ikı yuzlu tasarlayarak kendınden sonrakl tum kuşaklara edeceğıni etmlştır Bu ornegımızde de olduğu gıbı madalyonun bır yuzunde yer alan, pırıl pırıl bır duşunce görunumundekı "mvıkrlkoMr veya başka bır deyimle 'sıvısal krıko' projemiz Ile madalyonun ötekl yuzunde (pek çok benzer durumda da olduğu gıbl) oldukça karanlık bir yazgı karşımıza çtkmaktadır Projemızde olduğu gıbı, doğal olarak tatlısu ıçeren su kutlesınde bu ortam koşullarına uymuş pek çok canlı turu yaşamlarını surdürurler Bunlar belırlı tuzluluk sıcaklık oksıjen, derınlık vb koşullarında yaşamak zorundadırlar Bu çeşıt belırlı ve sınırlı ortam şartlarına bağlı olarak yaşamak zorundaki canlılar ekolojıde StonoAyk (darsınırlı) organızmalar olarak nltelendırıllrler Buna karşın her turlu ortam koşulunda yaşamını surdurebllen canlılara ıse öyrlöyk (genlş sınırlı) organlzmalar denmektedır "Sıvısal kriko" yönteminin gözden kaçan diğer sonucu, gölün ölmesine yol açacak biyolojik gelişmedir. sorun yaratmayacak gıbı gelebılır Ancak bır su kutlesı "mftroskosmo»" olarak nıtelendırılen bır butun oluşturur burada yer alan canlılar doğrudan veya dolaylı olarak bırbırlerıne sıkıca bağlıdırlar Su bıtkılerı yalnızca pek çok otobur su canlısının beslnını oluşturmakla kalmazlar aynı zamanda tum canlılar ıçın onemlı olan oksıjenı fotosentez yolu ıle ortama sağlamakla da görevlidırler Su içerısınde en kuçuk bıtkısel organızmadan (tıtoplankton) balıklara kaplumbağa veya susamuruna kadar uzanan bır besın zıncırı ılışkısı bulunmaktadır Bu zıncırın herhangı bır halkasındakı kopukluk doğal dengenın alt ust olması ıçın yeterlıdır Doğal dengenın bozulması ıle ölen organızmalar kısa bır sure sonra bozuşmaya ve çurumeye başlarlar Bozuşma ve çurume, kımyasal anlamda bır oksıdasyon prosesıdır Yanı ortamda (suda) çozunmuş ve canlılar ıçın yaşamsal onem tasıyan oksııenın yıtırılmesıne, bunun sonucunda da zehırlı gazların (Hıdrojen sulfur gıbı) oluşmasına yol açar Bu ıse bılımsel tanımı ile bır anokslk ortam oluşumu.demektır Projemizde olduğu gıbı, dıbe dıkkatle enıekte ettığlmız ve usttekı değerlı su kutlesı ıle karışmamasına özen gösterdığımız dıptekı denız suyu kutlesı arasındakı yoğunluk tabakalaşmasından meydana gelecek ara yuzey (Interfaca) atmosferden yuzey tabakasına dıfuzyon ve/ veya absorbsıyon ıle aktarılacak oksıjenln, dıpte oluşan olu (oksıjensız) tabakaya ulaşmasını engelleyecektır Bu arada ölen ve çuruyen organızmalar ıle beslenen pek çok çurukçul tatlısu canlı tu' ru de deniz ortam koşullarında veya oksijensız şartlarda yaşamlarını surduremeyeceklerınden, burada bırıken organık mataryelden bakterılerın ışlevı sonucunda ortaya çıkacak nıtrat, nıtrıt, fosfat glbı besleyıcı tuzlar gölun bır avuç tatlı suyunun da ıçılemeyecek, kullanılamayacak hale gelmesıne yol açacaktır Bu dramatık oykunun bilımsel tanımı ısi ötrtflka»yon'dur Bu koşulları, projemızın dıkkatlı bır şekılde uygulanması ıle çok kısa zaman surecinde yaratılabıleceğınl ve hayalı gölumuzde olusacak bu durumun uzun bır surede gerı döndurulemeyeceğlnı de garantı eder gölumuze mevladan rahmet Insanoğluna akıllar ıhsan etmesıni nıyaz ederlm Saçma sapan sorular 1 llımızde bu çeşıt bır sıvısalkırıko uygulaması var mıdır, ne zamandan berı suregelmektedır? 2 Var Ise, suya tuz kanşımı oranı ne kadardır? 3 Bu rezervuarda Hallç tekı gıbı bır kokuşma soz konusu mudur ve çözunmuş oksljenin duşey dağılımı nasıldır? 4 Ayrıcalıklı ko/ıducalara bedava verılen suyun mıktarı bırım malıyetı, tum tuketımdekı parasal oranı nedlr? 5 Metropolumuze goçu teşvık eden bu uy gulamanın oy sağlamak dışında sosyo ekonomık bır dayanağı var mıdır? Lutfen bunlara cevap verecekler beri gelslrv ler, ama tek tekl Deri kanserinden nasıl korunmalı? merıka da yapılan bır araştırma 50 yaş uzerındekı erkeklerı guneşın yol açabıleceğı derı kanserıne karşı koru/imada doğru bılgılerle donatmak gerektığını ortaya çıkardı Guneşten korunma laktörunun ne anlama geldığı uzerıne yapılan bır soruşturma ılgınç sonuçlar verdı Erkekler guneşten korunma faktörlu sutlerın anlamını kadınlara kıyasla daha fazla bılıyorlardı Soruşturmaya katılanların yuzde 9O'ı guneşın derıde kanser ve kırıştırmaya yol açacağını bıliyorlardı Yuzde 42'sı guneşten korunma faktorunu hıç tanımlayamadı, tanımlayanların çoğu ıse 40 yaşın altında ve unıversıte mezunuydu Guneş sutlerinı en bılinçll kullananlar ıse 59 yaş altında, lyı eflitılmış bayanlardı Yuzde 70'ı güneşte yanmış bır cıldin sağlıklı görunduğunu söy ledı ler Pekı Siz bu konuda ne duşunuyorsunuz? (MM/3'ten) A Haştanın zihinsel durumunu sorgulama eyin hasarlı hastalıklarda Merkez ! sınır sıstemı ve bu slstemin ışlevlerınl etkileyebılecek bir bozuklukta, organ yetmezlığı, beyne metastaz yapma olasılığı yuksek kanser hastalıkları söz konusu olduğunda, doktor, hastastnın zihinsel durumunu sısternlı bırşekildesorgulaması ve zihinsel durumunu saptaması gerekıyor Bu değerlendırme içın hastaya geçerlı ve haklı bır amaç da verılmelı ve tepkısı önlenmelı Durum değerlendırmesınde bılışsel ışlevler temel alınmah Dikkat değerlendırmesi ıçin orneğın aylar tersten saydırılabılır Dılle ılgıli olarak, ıslmlendırme becerısi, konuşma akışkanlığı, yıneleme, okuma ve yazma becerısi değerlendırılerek yapılabılır Yapısal ve gorsel algısal becerıler ıçin bır kup çızımıni kopya etmek uygulanablllr Merak, problem çözme ve sebatgibı daha ust duzeydekı bilışsel ışlevlerı ögrenmek için de, gundellk entelektuel etklnlıklere vesoyut duşunme becerısıne ılışkın sorular yöneltmekgerekir (MM/3) Projemız kapsamına gıren su kutlesınde yaşayan ve luzluluğa karşı sınırlı olan Stenohalın ( dar tuzluluk) turler kısa blr surede ölume mahkum olacaklardır Her su kutlesınde olduğu gıbı doğal koşullara uyum sağlamış pek çok su bıtkısi başta olmak uzere tatlı su koşullarına sıkısıkıya bağlı tatlısu formları yaşama şansını er veya geç kaybedeceklerdır Ikincı gruba gıren tuzluluk sınırları geniş öyrthalln turler ıçln ıse, su kutlesının bır bölumunun tuzlu, denız suyu ıle dolması, ılk bakışta bır