Katalog

TIPGÖRÜNTÜLEME CİHAZLARI İnsan seffaflasıyon: Ultrasonografi ile Önce denizaltıları saptamak için geliştirilen ultrasonografi, kadın hastalıklarının incelenmesinde temel yöntemdir. Karaciğer, dalak, pankreas ve böbrekler de bu yöntemle çok iyi incelenir. Enan Tıınccl* U ltrasonografi gunumuzde yaygın olarak kullanılan bır radyolojık tanıyontemıdır Okuyucularımızın buyuk çoğunluğunun kendısı'veya bır yakını nedenıyle bu yöntemle tanıştıklarını sanı yorum Bunun nedenı yontemın tanı de gerının yuksek olması yanında aygıtın kuçuk ve nıspeten ucuz olması ve yontemın hastaya ve uygulayıcıya zararlı etkısının olmamasıdır Yontem I Dunya Savaşında denızaltıların yerını saptamak amacıyla gelıştırılmıştır Gorme duyusu gelışmemış yarasalar ultrason dalgaları yayıp onların yansımalarını saptayarak yonlerını bulur lar Gunumuzde balıkçıların balık surule rını saptamak ıçın kullandıkları sonar sıstemlorı ultrasondan başka^bır sey değıldır Ultrasonografi vucuda yuksek frekanslı ses dalgaları (ultrason) gonderıp farklı doku yuzeylerınden yansımalarını (eko) saptama temelıne dayanan bır goruntule me yontemıdır Doppler kayması sıstemlerı ıle de kan akımı incelenir Ses cısımlerın tıtresımı sonucu meydana gelır Kulağın duyacağı sınırdan daha yuksek frekanstakı sese ultrason (ult rases) denır Radyolojık tanıda genellıkle 37 5 mHz lık(megahertz) ultrason kulla nılır Bu kadar yuksek tıtresımı elde et mek IUII pıezoelektrik (basınçelektrik) olayından yararlanılır Bu olay kuartz gıbı ba7i krıstallerın elektrık enerjısı verıldıgınde genısleyıp daralarak tıtreşmelerı ve dolayısıyla ses oluşturmaları kendılerıne gelen sesı ve yıne aynı yöntemle elektrık ener|isıne çevırmelerıdır Bu se kılde enerjı çevırıcı maddelere transduser (çevırıcı) dcnır US aygıtlarında trans duser olarak seramık dıskler kullanılır Ultrasonık radyasyon maddeyı geçerken soğurulma ve yansıma nedenıyle yoğunluğu azalır Soğurulma sesın frekan sı dokunun soğurma katsayısı ve doku kalınlığı ıle dogru orantılıdır Suyun so ğurma katsayısı çok duşuk kemıgın ıse çok yuksektır Bu nedenle ses sıvılardan zayıflamadan geçer Yansıma ıse dokuların atom ve molekullerının ses dalgasının oluşturduğu harekete gosterdığı dırenç (akustlk impedans (z) farklılıkları ıle ılgılı dır Akustık impedans farklılıgı ne kadar fazla ıse yansıma da o kadar çok olacak tır Tablo 1 de bazı yuzeylerden sesın yan sıma oranları verılmıştır Soğurulma ve yansıma ıle ılgılı bu kurallar ultrasonografi yontemı ıle sıvıların ıçındekı veya arkasındakı yapıların neden daha iyi ıncelenebıldığını bağırsak gazlarının arkasın dakı yumuşak doku ıncelemesını neden engelledığını kemıgın ve kıreçlenmış do kunun ultrasonık dalgaları neden geçırmedığını açıklamak ıçın yeterlıdır Yıne bu nedenle ınceleme yapılırken hava/ derı yansımasını engellemek ıçın stransduserı taşıyan başlık (prob) ıle derı arası na havayı ortamdan uzaklaştırmak ama cıyla |el surulur Tablo 1 Ultrasonun doku yuzeylerınden yansıma oranları Yuzeyler Yansıyan Bolum Kas Yağ KasKemık KasHava 1 40 999 Doppler yontemı ıle damardakı kan akımının renklı göruntusu ve yanında akımın ' zamanlhız grafıgı şeklınde yazdırılması US ıle goruntu elde edıl mesı organızmaya gonde rılen ultrasonun sese dı renç gosterme ozellığı farklı dokuların yuzeylerın den yansıması temelıne dayanır Bu ozellığı ıle dığer radyolojık tanı yontem lerınden tumuyle farklıdır Ultrasonografının ıkı te mel yontemı vardır 1 Vu rus yankı (puls eko) sıste mı 2 Doppler kayması sıs temı VuruşYankısistemlerın den vuruda sanjyede 5001000 defa çok kısa ultrason darbelerı gonderılerek yansımaları kaydedılır Bu sıstemde en onemlı go runtuleme yontemı B tarama yontemıdır Bu yontemde yankılar şıddetlerı ıle orantılı parlak noktalar şeklınde kaydedılerek ıncelenen kesıtın ekranda değışık parlaklıkta noktalardan oluşan bır göruntusu elde edılır Bu goruntu hareketlıdır ( real tıme goruntuleme) ve ıstenılen kesıt dondurularak resmı çekılebılır US aygıtları başlıca 1 Elektrık ener|isını sese ve yankılanan sesı de elektrık enerpsıne çevıren transduserı taşıyan bır baslık (prob) 2 Voltaja çevrılen yankıları goruntu halıne getıren bır alıcı ve 3 Goruntunun oluşturuldugu katod ışın tupu ve goruntu kayıt sıstemlerınden oluşur (Şe kıl 1) Transduserlerı taşıyan başlıkların kul lanım alanlarına gore değışen ve uçgen dıkdortgen ve kesık konu şeklınde goruntu oluşturan çeşıtlerı vardır Transduserın frekansları ıncelenecek dokunun kalınlığına gore değışır Frekans arttıkça gorun tunun detayı artar Ancak frekansın art masıyla sesın doku tarafından soğurulmasının da artması nedenıyle sesın dokuları geçme oranı azalır Bu nedenle yuzeysel dokular yuksek frekanslı transduserlerle ıncelenırken karın gıbı kalın yapılarda daha duşuk frekanslı transduserier kullanmak zorunludur US ık ıncelemede prob ıncelenen bolge uzerınde dolaştırılır Prob kesıt yapan bır bıçak gıbı dusunulmelıdır Istenılen duzlemde kesıt yapılabılır (tomografı) Kesıt ıçındekı yapılar hareketlı olarak ızlenır Orneğın bır karın bolgesı çalışmasında solunumla karacığerın aşağı ındığı ve ana toplar damarın çap degıştırdığı veya ana atar damarın atışları ızlenebılır Istenılen kesıtın göruntusu dondurularak resmı çekılebılır Ultrasonografık goruntulerın yorumlanmasında ıkı olayın iyi bılınmesı gerekır Bunlardan bırı ses bolgesi, dığerı ses zenginleşmesıdir (arka duvar yankılanması) Golge sesı buyuk çogunlugu veya tumuyle yansıtan yapının arkasındakı sesın bulunmadığı karanlık kesımdır Taş kıreçlenme ve kemık yapıların arkasında bulunur Taş tanısı ıçın gereklı bır bulgu dur Arka duvar yankılanması veya artmıs yankılanma ıse ıçı sıvı doku (kıstık) oluşumların arkasında ortaya çıkar Yumuşak dokular sesı sıvılardan daha çok soğurduğu ıçın ses ıçı sıvı dolu yapıların arkası ia koınsu yumuşak dokuya gore daha fazla geçer ve bu olay sonucu kıstık oluşumun arka kesımı komşu yumuşak dokuya gore cıaha parlak gorulur Bu gorunum kıstık oluşumların tanısında kullanılan onemlı bır bulgudur Doppler kayması slstemlerl Sabıt fre kansla bes veren hareketlı bır kaynak yaklaştıkça daha tız (artmıs frekans ku lağa gelen sesın dalga sayısı artmıştır) uzaklaştıkça daha pes (azalmış frekans kulağa gelen sesın dalga sayısı azalmıştır) ısıtılır Avusturyalı bır fızıkçı olan J C Doppıer tarafından tanımlanan bu fenomene Doppler kayması adı verılır Bu et kıyı sırenını çalarak onumuzden geçen polıs otosunda hepımız gozlemışızdır Otomob.l yakınlastıkça ses tızleşmekte uzaklaştıkça da pesleşmektedır Bu etkı damarda akan kanın şekıllı elemanlarından yansıyan sestekı frekans değışıklıklerınde gozlenerek kan akımının hızı ve yonu gıbı ozellıklerı ıncelenebılır Değışık uygulama şekıllerı vardır Dubleks Sistemi adı verılen yontemde ıncelenen damar real tıme B Mode la bır resım şeklınde goruntulenır Akımın ıncelenecegı kesıt damar uzerınde ışaret edılır Bu kesımdekı akım aynı goruntunun yanında akım hızı/zaman grafıgı şek lınde yazdırılır Rsnkli Doppler goruntule mede ıse goruntulenen damar ıçınde kan akımı renklı olarak ızlenebılır Yonu ne gore akım kırmızı ve mavı renklıdır Doppler US ıle kan akımının varlığı yonu akımın şeklı ve hızı saptanır Ancak damar dariıkiarında operasyon duşunuluyorsa yıne de anjıografı yapmak gere kır Bazı Doppler ıncelemelerının uzun surmesı ve ozellıkle renklı Doppler aygıt larının çok pahalı olması da yontemın de zavantajlandır 31b 10 Klinik uygulamalar