Katalog

SESİN A N A T O M İ S İ Sesin fotoğrafı cekildi Teknolojinin sunduğu en son olanaklarla donablmıs laboratuvaıiarda sesin çeşltli bileşenleri incelendi. D ilbilimciden ses hastalıkları uzmanına kadar geniş bir yelpazeyi kaplayan bir grup biiim adamı insan dilini, konuşma ve şarkının oluşum biçimini ele aldı. Teknolojinin sunduğu en son olanaklarla donanmış laboratuvarlarda sesin çok çeşitli bileşkenlerini inceledi. Sesimiz: Her gün doğal olarak, düşürv meden kullandığımız son derece karmaşık bir olgu. Akustik, fonetik ve sanatsal boyutları kapsayan bir kavram. Günümüzde dil araştırması bir dizi bilim dalında uzmanı ilgilendirlyor: Dilbillmci, fonetisyen, bilgisayar ve akustik uzmanları, şan ve drama hocaları, psikolog, konuşma bozuklukları uzmanı, fizyolog, nörolog, ses hastalıkları uzmanı vb... Tüm çabalara karşın yine de bilim, insan sesinin tüm sırlarını çözebilmiş değil. Ancak çağımızda araştırmacıların bu konuyla ilgilenmeye başlamalarından sonra bu konunun pekçok yönünün açtklığa kavuşturulduğu yadsınamaz. 1940'ların başlarında "spectographie"nin (betirli aralıklarla tekrarlanan hızlı hareketlerin yavaş durumda lenmesi yöntemi) gelişmesiylj ses titreşlmlerine görsellik dırıldı. Kısa bir süre önce bilgi ve sayısal kayıt işleminin katılımıyla insan sesinin akustik ve (izyolojık bilançosu hastanelerde deneysel bir olguya dönüştü. Ses görselleşti. Günümüzde, insan sesinin parametrelerinl inceleyebilen üstün teknolojik aletler mevcut Bunlardan en gelişmiş olan Sonograph DSP 5500 belli bir sesin temel fre kansını, armonilerini ve şiddetinı ölçüyor Bruel & Kjaer ve Hevvlett Packard'ın geliştirdiği frekans ölçen cihazlar sesin özelliklerine görsellik kazandırıyorlar Bilgisayar uzmanları ise insan sesinin bileşkenlerini inceleyen üstün nıtelikli programlar ortaya koyuyorlar. Sesi meydana getiren organlar üç aşamalıdır: Solumaya yarayan solunum sistemi; titreşimi sağlayan gırtlak ve ses telleri, farinks (yutak), burun farinksi, ağız ve burun deliklerinden oluşan, yapısının çene şekli, dil, farinks kaslarına, damak eteğine ve dudaklara göre farklılıklar gösterdiği rezonans (çınlama) boşlukları. Bu boşluklar sesin çınlamasını sağladıkları gibi hareketlilikleri sayesinde ses armonisinin, sözcüklerdeki sesli ve sessiz harflerin soyleminin gelişimine de katkıda bulunurlar. Gırtlak sesi, ses tellerinBn geçen hava kabarcıklarının akustik bir içtepi yaratmasıyla meydana gelir. Bu titreşim, rezonans boşluklarını geçerken zenginleşen ve sözü üretmek için söylem organları tarafından düzenlenen bir ses oluşturur. Yöntem bakımından basit görünen bu mekanizma gerçekte uygulama aşamasında son derece karmaşıktır. örnegin, solunum yolları, nefes alma ve bırakma gibi birbirine karşıt iki Işlemi gerçekleştirir. Nefes alırken başta diafram olmak üzere bu işlemi yöneten kaslar göğüs kafesinin genleşmesini sağlar. Ote yandan nefesi bırakırken kaslar gevşer. Ancak ses oluşumunda bu işlemlerin tersi meydana gelir; bu aşamada, nefes verme sistemi etkinlik kazanır Karın ve kaburga kasları nefes bırakma süresini uzatarak, harekete geçen hava hacmini ve aynı zamanda "ses yolları al tındaki basıncı" arttırırlar. Ses üretiminde başlıca rol gırtlağa aittir. Gırtlak, iki ses teliyle sınırlanan bir delik içerir. Dışarı atılan hava, bu kapalı ses tellerine takılarak ses yolları altındaki basıncıçoğaltır. Soz konusu basınç ses tellerinde titreşim yaratır. Bu sistem, kişinin sesini duyup akustik bozuklukları düzeltmesini sağlayan ve "ses üretme işitme kıvrımı" olarak adlandırılan düzenin kontrolü altındadır. Kulak ve ses arasındaki bu etkileşim konuşmasının sözcüklerdeki vurgularını ya da dinleyici kitlenin gürültüsüne göre sesinin şiddetini ayarlamasını sağlar. Kişinin ses özellikleri, rezonans organlarının ana hatlarına bağlıdır. Rezonans boşluklarının görevi, gırtlaktaki temel frekansı armoni bakımından zenginleştirmektir Sesin temel frekansındaki, şiddetindeki ve ritmdeki değişimler söyleme dayalıdır. Vurgulu dillerde ses tonunun değişimi sözcüğun anlamını belirleyebllir. Bu tür diller arasında Çinçe, Vietnam ve Tayland dilleri sayılabilir Ancak vurgusuz dillerde bile örneğin, Fransızca ses ahengi söz konusudur; kızgınlık, korku, heyecan, sürpriz, sıkıntı ve üzüntü gibi çeşitli duygular sesteki farklılaşmalarla dile getirilir. Özet Çevirl: Anahld Hazaryan Sclence & Vle Eklm / 92 Titreşim fabrikası: Ses telleri S esi oluşturan sistem üç asamalıdır üfleyici solunum yolları (1); vibratör (sarsaç) gırtlak (2 ve 4 dikey kesit) ve ses telleri (3 & 5 yatay kesit) Konuşma organlarını içeren rezonans boşlukları. Akcigerlerden çıkan hava sayesinde ses gırtlak seviyesinde oluşur; bunun her iki yanında, iç yüzeyde ses telleri yer alır. Bunlar gırtlağa tutulan ayna ya da burundan geçen yumuşak optik lifler sayesinde görülebilir; ayrıca ışıkla donanmış sert optik lifler de ağızdan sokularak görüntü sağlanabilir. Ses tellerinin görünüşü önden trioid arkadan ise gırtlak kıkırdaklarına bağlı iki sedefli şerit şeklindedir (3 & 5). Titreşim sırasında bunlar açılıp kapanarak hareket kazanırlar, açıldıklarında nefes ve ses yolunu sınırlandırırlar Bir kas ve ses bağından oluşan teller üzerinde iki karıncık şeridi bulunur. Titreşim devresi bir bitiştirme aşamasından oluşur. Daha sonra, nefes ve ses yolu altındaki basınç bitiştirme basıncını yenerek küçük bir hava kabarcığına yol açar. Bu durum ses tellerinin alt ve üst basınçlarını değiştirir, böylece ses telleri uzaklaşıp yakınlaşır Tekrarlanan bu hareket gırtlak sesini yaratır. Gırtlak titreşimi, ses tellerinin kapanıp açılması sonucu meydana gelir. Art arda oluşan bu süreçlerin hızına göre gırtlak sesi (Fo) olarak adlandırılan ve Hertz saniyedeki devir sayısı ya da ton, yarıton şeklinde tamınlanan müzikal bir referans kullanmak istenildiğinde temel birfrekansadayanır. Şarkı söylerken ses perdelerindeki değişimleri ayrımsayan iki tür titreşim (6) vardır. Buna göre, "ağır" mekanizma olarak adlandırılan sistem kalın sesleri üretir; bu sırada teller kalınlasır ve gevşer. Kapanma sürecl telin alt bölümünden başlayıp yukarı doğru devam eder. Açılma süreci devrenin yarısını oluşturur. "Hafif" olarak adlandırıltn diğer tür tiz sesleri kapsar. Bu aşamada teller gerillr ve incelir; açılma süreci uzar. 3037