Katalog

T A R İ H İ AÖAÇLAR Gingko Bilobalar 50 tane Ülkemizdeki Uzakdoğulu "mabet" ağaçlarının çok farklı bir özellikleri var. Hepsi kök ve kütük sürgünü veriyor. Faik Ycılnnk* umhuriyet Bilirrı Teknik'in 28 Kasım 1992 ve 19 Aralık 1992 günlü sayılarında, II. Abdülhamit'in kızı Mediha Sultan ıçin yaptırdığı ve daha sonra ikinci kocası Vezırı Azam Damat Ferit'in yerleştiğı Baltalimanı'nda sarayın selâmlık bölümü (') bahçesının ana giriş kapısının iç tarafma dikılmış (dikim tarihi 1887) anıtsal nitelıkte ıki yaşlı Gingko Biloba ağaçları ile ilgili yayımlanan yazıları buyük bir ilgiyle ve üzülerek okudum Bjlim Teknik Dergısi'nin 28 Kasım 1992 sayısında (sayı ncr 297), değerlı dostum hidrobiyolog sayın llham Artüz, meslek yaşamının 41 yılını gölgesi altında geçirdiğı anıtsal niteliktekı bu iki Gingko ağacının tepelerınin kuruduğunu, "TARİHİ AĞAÇLAR Ikı Anıtsal Ağaca Selâm" başlıklı makalesı ıle ilgılilere ve doğaseverlere duyurdu, çok da lyı ve güzel yaptı. Bu, sorumluluk duygusu taşıyan bir doğaseverın leryadıdır Sayın Artüz'ün makalesi akis bulmustur, cevapsız kalmamıştır Bılim Teknik Dergisi'nin 19 Aralık 1992 sayısında (sayı no 300), sayın Prof Dr Sezer Hateml ve pratisyen 'lekim Sayın Dr. Ümmühan Altın'ın açıklamaları yayımlandı Her ıki açıklama, okurların büyük ilgisini çektığını tahmın ettiğim son derece özlü ve sayın Artüz'ü destekleyici bilgiler içermektedir. Bu ıki ağaç üzerinde tartışma ortamı hazırladıkları, yapraklarından elde edılen glıkozıdlerın ınsan sağlığı açısından taşıdığı onemı vurguladıkları ıçın uç saygın duşunüre teşekkur borçluyum. Bu ve^ı'eyle ben de bıldiklerımı okurlara, Ö7fîllikle ağaçseverlere duyurma olanağı bulacağım Yazıma, öncelikle bir yanlışlığı duzelterek başlamak isterim Derginin 19 Aralık 1992 sayısında "GİNGKO BİLOBA HAS C Ensağda Baltaliman'd akianıtsal nlteliktekl Gingko Biloba ağacı. Gögus yuksekliğinde klçapı147 cm. ,çevresı 447 cm, tepe tacı 7x12m, boyu 27 m. Yandalse kök ve kütük sürgünleri (yakından)Bu Gingkolar Için bilinen blrözellik değlldlr. maddelarince zengindır, yenir. TA! Ülkemizde iki tane bulunan Uzakdogu ağaçları Gingko'lar.." başlığı okurları yanıltmış olabilir. Çünku Istanbul'da iki ağaç değil, çok sayıda Gingko ağaçları park ve bahçelere dikilmiştir. Hemen ilk akla gelenler sırasıyla şunlardır: Orman Fakültesi uygulama parkı, Bahçeköy Orman Işletme Parkı, Atatürk Arboretumu, I.Ü. Fen Fakultesi Botanik Bahçesi (Süleymaniye), Alman, Ingiliz ve Rus'ların Tarabya ve Büyüderedeki yazlık konsolosluk bahçeleri, Beşiktaş'takı Ihlamur Kasrı Parkı, Emirgan Parkı gıbi.Saydığım bu yerlerde irıli ufaklı 50 kadar Gingko Biloba ağacı vardır Bunların içerisinde en görkemli olanları Büyükdere'dekı Rus Konsolosluğu bahçesi ile Ihlamur Kasrı bahçesindekilerdir Üzülerek belirtmek isterim ki, sayın llhan Artüz'ün sözünü ettiği anıtsal nitelikteki iki Ginko agao Istanbul'da kurutulan ağaçların ilki değildir; daha nice benzeri kıymetli ve nadir ağaçlar insanlarımız taraf'ndan bilerek veya bilgisizlikten kurutulmuşlardır, kesilmişlerdir. Nedenleri çeşıtlı, fakat nedenlerınden en önemlisi sayın Prof.Dr Sezer Hatemı'nın çok açık bir şekılde ıfade ettiği gıbıdır. "Maalesef, mıllet olarak doğa sevgımız gelişmemiş! 30 yıldır Levent'te oturuyorum, buraya yerleşen zenginler villalarını restore ederken bahçelerindeki ve sokaklarındaki o güzelim ağaçları kesiyorlar" diyor, doğrudur. Şimdi bu kanaati destekleyen tipik bir örnek vermek istiyorum: Beşiktaş'takı Ihlamur Kasrı restorasyonu sırasında (bundan 46 sene önce) restorasyon uygulayıcısı (muteahhıt), bahçenin ortasında anıtsal nitelikteki bir Gingko Biloba ağacını gormemezlikten gelerek dıbine, kamyonlarla taşıyıp gotirttiği kumçakıl ve yapı taşlarını yığmıştır; yaşlı gövde yerden itibaren 22,5 m yüksekliğe kadar kapatılmıştır Bunu gördükten hemen sonra ilgililere telefonla bilgi verdim, ağacı kurutacaklarını söyledim. Restorasyon uzun sürdü, Bir dişi Gingko ağacından sonbaharda yere dökülmüf etli tosonunda kasr yenılendi; ancak humları ve III kulağına benzeyen yapraklan. Glnko adı Çlnce ağaç tepeden kurumaya başladı; Yinkuo (gümüşı meyve) den turetllmiştir. Tohumlan besin bırkaç canlı kalmış dalı var, ölmemek için direniyor. Iş bittikten sonra, ağacı kurtarmak için beni çağırdılar, alay eder gibi "hocam ne yapacağız şimdi?" diye yardım istediler! Yaşlı ağaçların tepe kurumalarına, köklerin havasız kalması neden olmaktadır. Tepe ve kök arasında yıllar süresince oluşmuş denge menfi bir müdahale ile hemen bozulabılir, Gövdenin kök boğazının üst tarafına toprak yığmak, beton dökmek veya kök sahasını uzun süre su altında bırakmak kılcal köklerin yeterli oksijen almasına engel olur, kök uçları çürür, dolayısıyla kökler topraktan suyu alamaz, tepe kurumaları başlar Bu açıklamalardan sonra şimdi gelelim sözkonusu edilen Baltalimam'ndaki iki anıtsal Gingko ağaçlarına. Bu ağaçlarda tepe kurumalarına neden olacak etmenler neler olabilir? Ağaçlar yaşlanmıştır diyemeyiz, 110 yaşına yeni basmıştır. Çin ve Japonyada tapınakların bahçelerine kutsal ağaç olarak dikilmişlerdir; burada ler mevcuttur. Baltalimanı'hdaki saray bahçesi denizden dolma bir arazi parçasıdır; kazıldığında 6070 cm'den sonra tuzlu su çıkmaktadır Buraya dikilen ağaçların kökleri derine gidememekte, toprak sathi olarak (yüzeysel olarak) yanlara doğru yayılmaktadır (Gingko'larda bu çok daha rahat görülmektedir). Kökler yüzeysel olabilecek yakın geçmişte bahçede ne gibi yapılanmalar ve değişiklikler olmuştur, bunun bilinmesi lazım. Incelemeler ve soruşturmalar yaptım. Burası I.Ü. Rektörluğu'ne bağlı sosyal tesise çevrilmeden önce, yani Hıdrobiyoloji Araştırma Enstitüsu döneminde tüm bahçe topraktır; oysa daha sonra servis arabalarına kolaylık sağlamak için büyük bölümü, özellikle söz konusu ağaçların bulunduğu kısımlar betonlanmıştır. Bu iki ağaç, bahçeden yola açılan büyük kapının iki tarafındadır ve yola yakındır. Servis arabalarının giriş çıkışları sürekli olduğundan bu bölümdeki toprak ve kökler basınç altında kalmıştır, tıkızlaşmıştır. Bir başka menfi etmen de şu: Bahçe yuksek bir duvar yoldan (servis yolu) ayrıl1000 yaşından daha yaşlı ve sağlıklı birey mıştır. Servis yolu 1015 sene oncesine kadar toprak bir yolmuş, daha sonra ast(altlanmış (sayın llham Artüz'ün şifahi beyanı) Böylece yağmur sularının duvar dıbinden köklere ulaşması da önlenmiştir Ayrıca, ağaçların yakınına bir iki sene önce yapılan bir bina inşaatının temel hafriyatı da bir kısım köklerin zedelenmesine, kesilmesine neden olmuştur. Tüm bu menfi etmenler sonunda, ağaçların kökleri yeterli suyu bulamamıştır. Kurumanın nedenleri bunlardır. Diğer taraftan yaşlı gövdelerın dıp kısımlarında mantarlaşmalar (mantar çürüklükleri) görülmektedir Bu ağaçlar, Dünyada Gingko'larda bugüne kadar görülmeyen, bilinmeyen bir IIginç özelliğe sahlpler. Her biri uç adet kok ve kütük sürgunü vermiştir Bu özellik daha ziyade yapraklı ağaçlarda görülür. Böylece Bilim Teknik Dergisi kanalıyla tüm dünya botanikçilerine bu ilginç özelliğini duyurmuş oluyorum (bak şekil 1 ve 2). Sonuç: Her canlı varlık gibi bu ağaçlar da kısa bir süre sonra kuruyup devrilecektir (mantarlaşma ölümü daha da hızlandıracaktır). Ancak ana gövdenin dıp tarafından yükselen kök ve kutük sürgünlerınin büyümeleri, satıh sularının toprağa ulaşması na bağlıdır Bunun için bahçedeki beton satıhların kırılması, toprağın iyice ve derin bir şekilde krizma edilmesi gerekecektir. Dünyada benzeri olmayan kök ve kütük sürgünlerınin yaşaması için, denemeyedeğer. Gingko Biloba L (Mabet Ağacı, Yelpaze Yapraklı Çin Çamı'nın dendrolojik ve ilginç özellıklerini bir başka yazımda sizlere anlatmak istiyorum. (') Bllmeyenler ıçın bir hatırlatma yapmak istiyorum, yukanda so/u edllsn sarayın selâmlık bölümü Cumhuriyet Oönemınds uzun bir surs I U . Fan Fakultesı'ne bağlı Hldrobıyoloji Araştırma Enstitüsu olarak kullanılmış, son 10 seneden ben de I Ü Rektorluğu'ne bağlı, sosyal tesıs olarak ıslevlendırılmlştir • Prol. Dr., 1.0. Orman Fakultesi