Katalog

6ENETİK BİLİM SOFRASAGLIGI Malezya sofrası Ayşe Baysal İnsan desifpe oluyop. insanın tam genetik fotoğrafını gözler önüne serecek proje bittiğinde, hayatın ortak kaynağına ve bütün canlıların kardeşliğine tanıklık edecek. ılım adamları insanın genetik yapı' sının sırlarını çozmeye çalışıyor 1990 yılında Amerıkan hukumetınin fınansorluğun resmen başlatılan proıeye dunyanın her yerınden ılgılı dallarda çalışan bılım adamları katkıda bulunuyor Butun çağların en buyuk bılımsel projelerınden bırı olan program 15 yıl surecek ve tahmınen 3 mılyar Amerıkan dolarına mal olacak Projenın nıhaf hedefı tum hucrelerimızın çekırdeğının ıçınde bulunan DNA sarmalarındakı 3 mılyar baz çiftının dızılış sırasını bulmak İnsan DNA' sında A,C,T ve G harfıyle gösterılen 4 çeşıt kımyasal baz var Bır DNA parçasındaki bazların dızılışi deşıfre edıldığınde ortaya orneğın TACCGTTAAAGCATG gıbı bır şema çıkıyor Kısa bır DNA parçasını deşıfre etmek gorece kolay bır ış Ancak bır tek gendekı baz çıttlerının sayısı 30 000'e kadar ulaşabılıyor Bır ınsandakı tum genlerın sayısı ıse 50 000100 000 e ve bu genlerın ıçerdığı baz çıftlerının sayısı da 3 mılyara kadar ulaşabılıyor Dolayısıyla ıle projenın tumunu gerçekleştırmek dev bir çabayı gerektırıyor Ne var kı insanın doğumdan olume tum yaşamını programlayan DNA sarmallarının tum gızlerı ortaya çıkarıldığı zaman insan bıyolojısını anlamak ve kalıtımsal hastalıkların onune geçmek ıçın kusursuz bır başvuru kaynağına sahıp olacağız Pekı bu buyuk projede ornek olarak hangı insan ya da insanların genomu seçılecek? Bır soylentıye göre incelecek llk genom, projenın genel yonetıcısı ve DNA nın sarmal formunu bulanlardan Dr. James VVatson'unkı ıdı Ancak aslında bu sorunun yanıtı o kadar da onemlı değıl Çunku bıreycller belkı hayal kırıklığına uğrayacak ama yeryı.zundekı butun turler ıçınde en homojen tur bız ınsanoğullarıyız Aynı cınsıyetten herhangı ıkı insanın DNA'sının farklılık oranı sadece 1/1000 (bınde bır) Bu benzerlığın nedenı, insan turunun yeryuzunde en son evrımleşen tur olması Bir tur ne kadar uzun zaman yaşamını surdururse kuşaktan kuşağa aktarılan genler de o kadar farklılaşıyor örneğın şempanzeler genetik bakımdan bıze gore çok daha fazla "bırey"ler Çunku yeryuzundekı turyaşamları bıze göre 6 kere daha uzun olan şempanzeler arasındakı genetik farklılık oranı insanogluna gore 6 kere daha yuksek Insanlar arasında da genetik farklılık oranları coğrafi çevre ve ırklarda farklılık gosterıyor örneğın sıyah ırkın bireylerı arasında genetik farklılık beyaz ve sarı ırka gore daha yuksek Bu da bır kısım antropoloğun son zamanda ortaya attığı "kara derili Adem Baba" tezını doğruluyor Bu teorıye gore HomoSapıens dunyanın çeşıtlı bolgelerinde aynı zamanda değıl 200 000 yıl önce Afrıka'da evrımleşerek (ortaya çıkarak) butun dunyaya yayılmıştı Gene de bu 1/1000'lık farklılık 3 mılyar baz çıftınde 3 mılyon baz çiftı edıyor ki bu da ınsanlar arasında gorduğumuz tum ırksal ve bıreysel çeşıtlıliğı yaratmak ıçın yeterli Şu halde projeye ornek seçılecek genlerın kımlerden geldığı gene de tumuyle önemsız sayılmaz Genom'u araştırılan sembolık ınsanımıza projenın onemlı çalışma gruplarından ' Human Genome Organızatıon' ın baş harflerını bırleştırerek 1 Hugo denıyor Hugo'nun kımlığı şımdıden aşağı yukarı belli Hugo her şeyden once sayıları tukenmekte olan Afrıka Pigmelerı ve bazı KızılderıII kabılelerı ustunde araştırma yapmak ısteyen bazı bılımadamları nın tum şikayetlerıne karşın buyuk olçude beyaz ırktan bırınl temsıl edecek Daha da otesı önemli miktarda "Fransız kanı" taşıyacak Çunku Fransız bilım adamı (Nobel odullu) Jeans Dusset'ın Parıs'tekı "Human Polymorphısm araştırma merkezınde yapmış olduğu çalışmalar sonunda sonunda topladığı "gen koleksıyonu" dunyada bu Iş için en elverışlı malzeme olma özellığıni taşıyor Dusset 60'tan fazla 3 nesilden tum uyelerın (4 buyuk anne ve buyuk baba, 2 anababa ve 8 ya da daha çok torun) hayatta bulunduğu aileden gen orneklerı toplamış kı bu da projenın ılk aşaması olan hangı genın hangı kromozomda olduğunu saptamak ıçın ıdeal bır materyal Hugo aynı zamanda zorunlu olarak erkek olacak Çunku erkeklerde hem X hem Y kromozomları varken kadınlarda sadece çıft X kromozomu bulunuyor Oysa tam bır insan genomu şeması ıçin hem X hem de Y kromozomlarına ıhtiyaç var Hugo'nun genlerının onemlı bır kısmı da çeşıtlı kalıtımsal hastalıkları ve bozukluklan olan kimselerden gelıyor Şımdıden kromozomlar uzerindekı yerlerı saptanan 2000 gen'den 400'u çeşıtlı kalıtımsal hastalıklarla ilgili Dunyanın her yerınden yuzlerce araştırma grubu ozellıkle çeşıtlı kalıtımsal hastalıklara sebeb olan genlerı arıyorlar Çunku hastalıkların nedenlerını bularak onlenmelerıne olanak sağlamak harcanan butun bu dev emek ve paranın en elle tutulur sonuçlarından bırı olacak Bundan 13 yıl sonra proje tamamlandığında tum genetik tablosu ortaya çıkacak olan Hugo kımı temsıl edecek'' Aslında (en evrımleşmış tur olan) insanın DNA sında yeryuzundekı canlıların 3 mılyar yıllık evrım macerasının butun halkaları yazılı Butun bu akıllara durgunluk verecek kadar uzun sure ıçınde yaşam bıçimleri surekli farklılaşır ve karmaşıklaşırken yaşamın temel bıyokımyasal mekanızmaları çok az değışti Bu yuzden proje bırçok basıt organızmanın genetik ıncelemesını de kapsamına alıyor Örneğın 4000 gene sahıp meyve sıneğının 400'den fazla genınin insan genlerıne çok benzedığı saptanmış Bu da ınsanoğlunun evrım surecınin bu noktasında meyve sıneğı ıle ortak bır ataya sahıp olduğunu gosterıyor Genetik olarak tum canlılarla akrabayız, ama elbette kı evrım surecınde bıze yakın olan turlerde benzerlığımız çok daha fazla örneğın insan DNA'sı bır fareninkınden sadece % 20 oranında farklı En yakın akrabamız şempanze ıle genetik farklılığımız ise sadece % 1 Dolayısı ile Hugo nun karma genomu kaynakları ne olursa olsun % 99 9 oranında yeryuzundekı her insanın genomuyla aynı olacak, Şempanzelerın genomuyla % 99, dığer prımatlarla % 9095 ve dığer butun memelilerle % 80 oranında ortaklık taşıyacak Ayrıca yuzlerce, hatta bınlerce genı bakterılerden kurtçuklara ve boceklere kadar hemen aynı olacak Hugomuz sadece tum insanlığı değıl, bır anlamda tum yeryuzu canlılarını temsıl edecek, hayatın ortak kaynağına ve butun canlıların kardeşliğine tanıklık edecek E ylul sonu Ekım başını Malezya'da geçırdım Malezya Malay, Çın ve Hınt kokenlı insanların yaşadığı ıklım değışıklığı olmayan her zaman yeşıl bır ulke Her toplumda olduğu gıbı Malezyalılar ın yemek kulturu kendıne ozgu Malezyalılar ın sofrasında ekmek yer almıyor Bunun yerıne kaynatılmış pırınç yenıyor Pırınç genelde ıçıne bır şey katılmadan suyunu çekene kadar kaynatılarak sofraya gelıyor Ender olarak ıçıne mantar, yumurta, fıstık, bezelye gıbı besinler katılarak bızım ıçlı pılavına benzer olarak hazırlanıyor Bu tur pırınç uçuncu veya dorduncu yemek olarak sunuluyor Pırıncın yanında su urunlerı ve kanatlı hayvanlar Malezya sofrasında en çok bulunan besinler Tavuk kuçuk parçalar halınde, şekerlı bır karışımla yağda kızartılmış olarak servıs edılıyor Su urunlerı de çoğu kez bu şekıl yenıyor Tatlı olmayan tavuk ve balık yemeklen ıse okudukça baharatlı Bu yemekler bızım damak tadımıza oldukça yabancı Bunun yanında az baharatlı hazırlanan balık buğulama, karıdes oldukçalezzetlı Balık, taze yendığı gıbı kurutularak tuketılıyor Tuzlanarak kurutulmuş irılı ufaklı balıklar pazarlarda çuvalların ıçınde bizım mercımek, nohut pırınç gıbı satılıyor Sofrada sebze olarak taze fasulye, ıspanak, havuç bulunuyor Bu sebzeler genelde yağda kızartılmış veya suda çok az haşlanmış olarak sofraya gelıyor ve genelde kaynamış pırınçle bırlıkte tuketılıyor Sofrada yer alan yıyeceklerden bırı de soyafasulyesı urunlerı Soya fasulyesı ezılıp sut halıne getırılırken sonra mayalandırılarak ' tofu' adı verılen, bızım taze peynıre benzer urun elde edılıyor Taze tofudan yapılan çorba oldukça lezzetlı Tofu kurutarak pazarlamada satılıyor Soya sutu de bızım kutu sutu gıbı ışlenmış marketlerde yer alıyor Içeceklerın başında çay ve kahve yer alıyor Bunun yanında taze kokanat (Hınt Cevızı) ve şeker kamışı suları sokaklarda en çok ıçılen ıçecekler Hınt cevızınde once kuçuk bır delık açılarak kamışla suyu ıçılıyor, daha sonra yarılarak ortasındakı beyaz kısım kaşıkla yenıyor Şeker kamışı kuçuk değırmen gıbı bır aletle ezılerek suyu çıkartılıyor ve ıçılıyor Ayak ustu beslenme çok yaygın Sokak kenarları ırılı ufaklı yıyecek hazırlayan ve oracıkta elınde tabağı, yemek yiyen ınsanlarla dolu Tezgahta bır ocak, kızgın bır yağ, ıçıne kuçuk parça tavuk, su urunlerı sebze atılıp çıkartılarak kaynamış bırınçle muşterıye sunuluyor Dığer bır goruntu de çengellere asılmış kızartılmış ordekler Bu turlu yerlı beslenme kulturu yanında Amerika nın Mc Donalds ı, Doughnatı, Italya nın Pızza Hattı, Malezya, Çın, Japon Kore lokantaları yanında yerını alıyor Evden çok dışarda yemek yaygın Bu ulkede yerlı meyvelerın kuçuklerı tane ve kılo ıle mango ananas glbl buyuklerı dılımle satılıyor Elma armut gıbı meyveler tane ıle satılıyor ve oldukça pahalı Kualalumpur da bır Turk lokantası açılması buraya gelen Turkler kadar, Ortadoğu'dan gelenlere de hızmet vereceğı ^ Çevıren Evcımen Perçın 0922