Katalog

DENİZ ARAŞTIRMALARI TEKNOLOJİ Denizlerimizde zehirli balıklar Zehirleyerek acı ve şiddetli ağrı veren balıklar olduğu gibi, nadir de olsa ölümcül sonuç yaratanlar da var... llham Artüz, hıdrobıvolog enızlerımızde metabolık faalıyetlert sonucu bıyotoksın ureten çok sayıda zehırlı balık bulunmaktadır Bu zehırlı balık turlerınden bazıları orneğın ıskorpit (Scorpaena porcus S notata S Scropha S maderensıs) Trakonya (Trachınus draco) Varsam (T vıpera), Çarpan balık (T redıatus), kum trakonyası (T araneus) gıbı balıklardır Bu balıkların sırt, karın ve solungaç kapaklarında bulunan ve ırkıltılmelerı sonucu dıkılen sert dı kenlerı, yaralanma ve zehırlenme yaratan organlardır Bu dıkenlerden ınsan kaslarına gıren toksınler acı ve şiddetli ağrı ver. mek odem yaratmak gıbı etkılerıne karşın oldurucu değıldır Bunlardan ırına (Dasyatıs pastınaca, D vıolacea D centroura), ve Fulya (Mylıobates aquıla) Tırpana (Taenıura grabata) Kazıkkuyruk (Gymnura altavella) vb turlerın 1015 cm ve daha uzun olabılen ve kenarları testerelı kuyruk dıkenlerı vucuda saplandığında gerı çekılerek çıkartılmaları zor ve genellıkle de olanaksızdır Bu durumda operasyon gerekebılır Bu tıp dıkenlerın batmasından yara çevresınde nekroz ve ıç kanamalar meydana gelebılır Ayrıca tum vucuda yayılan ağrılar ve solunum bozuklukları başak etkenlerın de eklenmesı ıle nadır de olsa olumle sonuçlanabılmektedır Doğu Akdenız e Suveyş Kanalı yolu ıle gıren ındopasıfık turlerden Hımantura uarnak turu Fulya balığının boyotoksını ve yan etkılerı çok nadır de olsa olumcul sonuç yaratacak nıtelıktedır Aynı şekılde Suveyş Kanalı yolu ıle Doğu Akdenız e oradan da Ege sahıllerıne kadar gelmış olan ındopasıfık turlerden Çarpan (Sıganus lurıdus) ve Çıllı çarpan (S rıvulatus) balıklannın dıkenlerı de bıyotoksın taşır Çok lezzetlı ve değerlı bır balık olan Fener balığının (Lophıus pıscatorıus) etı, bıyotoksın ıçermemekle bırltkte uzerını kaplayan ve kendısını koruyan mukus (sumüksu) madde hafif zehlrlidir Açık yaralara surulduğunde toksık etkı yaratabılır Balık avlayan çocukların sıgara ıçırerek eğlendıklerı kurbağa balığı (Uranoscopus Yeni ve ucuz » scaber), başın hemen arkasındakı dıkenlerı ıle genellıkle ıltıhaplanan yaralar meydana getırır Muren balığı nın (Murena helena) dışlerı ve mukus maddesı oldukça guçlu bıyotoksın taşır Bunu kurbağa adamlar yakından bılırler Isırılma sonucu şiddetli ağrılar, kramplar ve şış Murena helena me meydana gelır Ette de hafıf bıyotok sın olmasına karşın belırgın bır etkı yapmaz Bu balık eti Eskı Yunan ve Romalılarca afrodızıyak olarak kabul edılmış ve çok değerlı sayılmıştır Besın kanalı ıle ınsanda etkılı olan bıyotoksın zehırlenmelerı uç ana grupta toplanmaktadır AOıatome ve dınoflagellatlar gıbı fıtoplankterlerin meydana getırdığı ve besın zıncırı yolu ıle su urunlerı bunyesıne gıren bıyotoksınler BBazı balık ve yengeç turlerının metabolık urunu olan bıyotoksınler CSu urunlerının olmesı ve bayatlaması sonucu ette oluşan bakterı kokenlı bıyotoksınler BBiyotoksinlerin ağız yolu ile alınması: a) FHoplankton biyotoksinleri: Son yıllarda Marmara Denızı nde ve Ege'de çok sık olarak rastlanan "Redtıde=Kırmızı su" olaylarında olduğu gibı, dınoflagellat ların lıtrede en az 100 fert yoğunluk oluşturmaları sonucu, fıtoplanKter lerın yuzey sularındakı karakterıstık renklı yayılımları gozlenebılır Bu tur anormal renk değışımlerı mutlaka toksık karakterlı olmalarını gerektırmez örneğın Yakamoz Noctıluca mılıarıs ın Marmara dakı oluşumlarından bıyotoksın yerıne asıt salgılanmakta bu asıt duyarlı cıltlerde kaşıntı yapabılmektedır Buna karşın bu renklı yoğunlukları oluşturan dınoflagellat lar bıyotoksın ureten turlerden ıse bolgede kutlesel balık olumlerı gozlenebılır Ayrıca bu tur fıtoplankton ıle beslenen ve toksınden etkılenmeyen su urunlerınde de bıyotoksın bırıkımı meydana gelebılır Su urunlerındekı bu bırıkım ler genellıkle ortamdakı yoğunluklardan çok daha yuksektır Insanda çok cıddı sağlık sorunları yaratan paralız ve sıklıkla olumle sonuçlanan bu toksık maddeler Paralytıc shallfısh poıson (PSP) olarak nıtelendırılmektedır Karadenız ve Akdenız de PSP ureten dınoflagellat lar arasında en onemlı yerı Gonyaulax turu almaktadır Bu turun meydana getırdığı toksınler Saxıtoxın olarak bılınmektedır Saxıtoxın asıtık pH dakı ortamlarda sıcaklığa karşı dırenç gosterırler Alkalı ortamda ıse kolayca oksıde olarak zararsız hale geçerler Fıtoplankton kokenlı PSP ler beslenme ve solunum gıbı fızyolojık faalıyetlerı ıçın suyu ve bu arada ıçersın dekı mıkroskopık organızmaları fıltre eden mıdye turu canlılarda en fazla bırıkım yaparlar Pı şırılmeksızın yenen Karamıdye (Mytılus galloprovıncıalıs var edulıs vb) paralıtık zehırlenmenın başlıca nedenıdır Turkıye de Karamıdyenın çığ olarak yenmesı alışkanlığı olmadığından bu yoldan bır etkı de sozkonusu olmamaktadır Ancak bazı restorantlarda çığ ve canlı olarak sunulan tarak (pecten sp) ve ıstırıdyelerde (Ostrea sp) PSP bırıkebıleceğı goz ardı edılmemelıdır Bu bıyotoksının septomları dudaklarda uyuşma bulantı kusma ve karın bolgesınde şiddetli ağrı şeklınde belırır Daha sonra paralız solunum ve dolaşım bozukluğu meydana gelır Dudaklardakı uyuşma PSP lı urunun yenmesınden 530 dakıka sonra başlar Ölum ıse, 212 saat ıçersınde gerçekleşır Çok vahım olmayan zehırlenmelerde kol ve bacaklarda uyuşmalar, hareketın engellenmesı gorulur Daha şiddetli olanlarda konuşmanın bozulması, nabız artışı ve nefes almada zorluk şeklinde belırır Dunya Saglık Teşkılatı saptamalarına gore 1 mg PSP hafıf, 2 mg orta, 3 mg şiddetli ve 4 mg olumcul etkı yaratmaktadır U S A 'nın Pasıfık sahıllerınden Ege ye getırılen buradan da doğu Akdenız e yayılan Mavı yengeçte (Callınectes sapıdus) de PSP bırıkımı olduğu dış kaynaklı yayınlardan bılınmektedır Bu yengeçlerın yaşadıkları alanlarda Gonyaulax turu fıtoplanktonların yoğunluğu tehlıkelı boyutlara ulaştığında avcıhğın yasaklanması satış ve tuketımın durdurulması saglık açısından onemlıdır Bugune kadar ulkemızde bu turden kaynaklanan her hangı bır tehlıke oluşmamıştır Dunya standartlarına gore su urunlerının yanabılır et kısmında 0 8 mg/kg toksın saptanan bolgelerın karantınaya alınmaları gerekır Şımdıye değın bu turde saptanmış en yuksek mıktar 430 mg/kg kadardır (Gelecek hafta Midye zehırlenmelerı ve dıger bıyotoksınler) havalandırma sistemi Artık tuzlu sıvıyla dolu plastik balonlarla bürolar ısıtıhyor, soğutuluyor. Yakıt artığı ve baca söz konusu olmadığı için hava kirliliği sorunu da ortadan kalkıyor. zellıkle burolar ıçın gelıştırılen tuzsıvıyla dolu plastik balonlar erjı tasarrufuna dayalı ucuz bır havalandırma sıstemını mujdelıyorlar Gun boyunca buroları ısıtacak veya serınletecek polypropylene balonları gecelerı çok az oranda elektrık kullanılarak donduruluyor ya da ısıtıhyor Yenı sıstemı gelıştıren Company of Desıgners dan Barry Robınson urunlerının yakıt artığı kazanları ve baca gerektırmedığını belırtıyor Boylece hava kırlılığı sorunu ortadan kalkıyor Robınson oldukça basıt olan bu sıstemın Cambrıdge dekı burolar» yerleştırıldığını belırtıyor Bu yenı uygulama katı bır maddenın erımesıyle sıcaklık artışı olmadan buyuk oranda ısı emışıne dayanıyor Aynı şekılde soz konusu sıvı donma aşamasında aynı derecede ısı yayıyor Su mevsime göre ısımyor ya da soğuyor Robınson un gelıştırdığı balonlar erıme noktası 27° C olan eutectıc tuz ıçerıyor Balonlar su dolu bır depoya yerleştırılıyor, buradakı su havalandırma sıstemı ıçınde dolaşıyor Eutectıc tuz suyla ısı alışverışınde bulunarak donuyor veya erıyor, boylece mevsime gore suyu ısıtıyor ya da soğutuyor Örneğın yaz aylarında, gunduz havalandırma sıstemı ıçındekı suyun ısısını emen donmuş tuzlar erıyor, havalandırma sıstemı ıse bınadakı ısıyı çekerek sıcaklığın azalmasını sağlıyor Tuzların tekrar donması ıçın gece elektnklı bır pompayla su dolu depo soğutuluyor Kışın ise bunun tersı uygulama gerçekleştırılıyor, gece çalıştırılan elektnklı pompa, gun boyunca bınadakı sıcaklığı yukseltmelerı ıçın balonları ısıtıyor Her ıkı mevsımde de az oranda elektrık kullanımı gıderlerı azaltıyor Robınson un açıklamalarına gore sıstemdekı devre yaz ve kış aylarında fazla enerjı harcaması gerektırmeyecek bır şekılde tasarlanmış Robınson eutectıc tuzların şarj edılebılmesı ıçın havalandırma sıstemının kapatıldığını ve bu nedenle bınaların bu sure ıçınde boş olmasının gerektığını belırtıyor (a.h.n.s. 1763) 2257