Katalog

DOĞAL AFETLER Bangladeş'te felaketin suçlusu kim? 150 bine yakın kişlnln ölümüne neden olan en büyük doğal felaketl önlemek mümkün mü? Çeviri: Anahid Hazaryan angladeş'teki su baskınları gidorek daha da korkunçlasıyor. 1987 ve 1988 yıllarında meydana gelen tufanlar ülkenin yarısını, Hindistan topraklarının Ise büyük bir bölümünü kaplayınca Gan| veBrahmaptıtranehirlerininekolojik bir sorunla karşı karşıya oldukları görüşü kesinlik kazanmaya başladı. Hlmalayalar'dan doğan bu iki büyük nehir 500 milyon insanın dünya nüfusunun 1/10'unun yaşadığı bir bolgeden akıyor. B Neden, yok olan ağaçlar mı? Su taşkınlarından sonra yardım kuruluşları Himalayalar'ı ağaçlandırmak için projeler hazııiamaya koyuldular. Varsayımlara göre orman yok ciunca dağlardaki toprak kayıyor; bunun sonucu muson yağmurları alçaktaki ovalara daha da artan bir şiddetle ulaşıyorlar. Sel sularıyla beraber sürüklenen toprak, kanallan tıkayarak su baskınını körüklüyor. Teoriye göre ağaçları kesen Hlmalaya çiftclleri bu çevre felaketınin başlıca sorumlusudurlar; ancak bulgular, ağaç dikimiyle bu sorunun giderilemeyeceğıni gösteriyor. Tüm Himalayalar bolgesi haziran ve ekim ayları arasında şiddetli yağmurlara yol açan muson Ikllmlnln eikisi altındadır. Ysğmurlarla beraber sürüklenen kum ve toprak deltaya ulaşmadan önce akarsu kıyılarını aşındırır. Bu durum, GanjBrahmaputra deltasının, Bengal Körfezi'ne doğru genielemesini ve yeni alanlar kazanılmasını sağlamıştır. Ancak bu, insan katkısı dışında bütünüyle doğal bir işlemdir; söz konusu durum, dünyanın en genç ve en yüksek dağ zinciri Hlmalayalar'ın aşınmış olmasından kaynaklanır. Erozyonun şiddeti genelde sarplık derecesi ve bayırların genişliğiyle orantılıdır. Fa kat seller, sürekli olarak parçalanan kayalar ve sismik hareketler erozyonun tahrip kuvvetlni arttırırlar. Sel sularının geçtiğl yerierde biriken çöküntünün yüksekligi bazen 5 km'yl asar. Himalayalar'dan gelen bu çamur birikintisi Bangladeş'in belli başlı yörelerinin Hlrrt Okyanusu'nun suları altındaki kalmasını önler. Aşağılardaki ovalar gibi Hımalayalar'ın yamaçları çeşitli orman türleriyle kaplıydı. Ancak insanoğlu son 200 yıl içinde bu ağaçları yavaş yavaş yok etti. 1950'den sonra dünyada çevrecilik akımının başlamasıyla ağaç katliamı kısmen durduruldu. 1981 'de yapılan nüfus sayımına göre Nepal'in nütusu her yıl % 2.6 oranında artıyor; burada yaşayan insanlar yakıt gereksinmelerini civardaki ormanlardan sağlıyorlar. 1987'de BM Iskân Fonu, son 25 yıl içinde Nepal ormanlarının % 30'unun yok edildiğini ve bundan dolayı her yıl 80 milyon m3 toprağın Bengal Körfezi'ni doldurduğunu bildirdi. Yakıt gereksinimi dışında çiftçiler yeni tarım alanları kazanmak amacıyla da ağaçları keserek setler kuruyorlar. Nepal ve Orta Himalayalar'daki orman katliamı özellikle 1750'lerde hızlanarak yüzyılımızın başında korkunç boyutlara varmıştı. 1925'ten sonra çiftçilerin doğa ve erozyon konularında bilinçlenmesiyle ağaç kesimi yavaşladı. Ancak Himalayalar'daki orman kıyımının her zaman erozyona yol açtığı söylenemez. Ağaç keserek set olusturma gibi geleneksel tarım yöntemleri toprak kaymasını önleyebilir. Bundan dolayı ağaç ekiminin erozyonu ve su taşkınlarını durduracağı iddla edllemez. Vadilerdeki toprak kullanımı, erozyon ve nehir taşkınlan arasında sağlıklı bağlantılar Bangladeş'tekl bu baskınlan dünya kamuoyu llglsinin odak noktası... Himalayalardakl orman kıyımının yarattığı erozyon Ise bu felaketlere gösterilen nedenlerden yalnızca birl. kurmak oldukça zordur; özellikle Hindistan ve Bangladeş'in kalabalık düzlük alanları söz konusu olunca bu ilişki sorunu daha da karmasıklaşıyor. Yoksa muson yağmurian mı? Ovaların genelde, vadilerde meydana gelen doğal ya da yapay olaylar sonucu değil, muson yağmurları nedeniyle su baskınlanna uğradığı öne sürülüyor. Dağların ağaçlandınlması işlemi yüksek yöreierde muson yağmurlarının şiddetini dizginlese bile düzlük yertorde tazla etkili olamaz Yapılan bir araştırmaya göre Nepal'deki dağlık bötgeter ağaçlandırılırsa yöradeki sel baskınının hızı % 35 dolayında azalır, ancak bu durum Ganj Nehri'ni % 3 oranında stkiler. 1970'lerin ortalarından itibaren yardım kuruluşları Nepal'e ağaç dikilmesi için para yağdırmaya başladılar Vadide yaşayan çiftçilerin doğal dengeyi bozdukları yönundeki savlar mali yardımın sürnıesine neden oluyor. Bu kuruluşlar, gerçekte Nepal'deki düzlük alanların ormana kavuşturulması gerektlği fikrine kayıtsız kalıyorlar. Yakında Bangladeş'te, milyarlarca dolara mal olan (bu para Dünya Bankası'nın ve Batı'daki yardım kuruluşlarının sağladığı fonlardan karşılanıyor) ve inşaat mühendisliği çalışmalarını temel alan büyük bir proje uygulanmaya konulacak. Gerçekte Batılı yardım kuruluşları geleneksel muhendıslik yöntemlerine dayanan küçük çaplı bir tasarı oluşturabilirlerdi. Bu tür bir uygulama hem daha az harcama gerektırir hem de ülkenin doğal güzelliklerini yok etmezdi. Gerçekleştirilmesi düşünülen projede mü hendislik bilimiyle ilgill temel kararlar yerel yönetlciler tarafından alınacak. Haziran 1992'de Rio de Janeiro'da düzenlenecek olan BM Çevre ve Kalkınma Konferansı'nda bu konu tartışılacak Uygulamaya geçilmeden önce bu durumdan başlıca etkilenecek kesim konusundaki vadi çiftçilerinin görüşlerine başvurmak yerinde bir davranış olur. Kısacası büyük bir kazanç sağlamayacak buna karşın büyük bir harcama gersktirecek bir tasarıyı gerçekleştirmeden önce lyice düşünülmelidir. (N«w 8cl«ntlst13.4) HlmaiayalVda ymşmyanlar ormandan odunu ö/te taşıriar. Batılı yolcular Himalayalar'daki orman kıyımını tenklt ediyortar, ancak unutmamak gerekir kl ağaçlann büyük bir bölümü turistlerin gece üşümemesl için kesiliyor. Dizginsiz akan nehirler angladeş'in düzlük bölgelerini kcruma altına almak için hazırlanan milyarlarca dolarlık bir girişim gerçekte felaketlere yol açabilir. Bu yıl Batılı yardım kuruluşları, dünyanın en büyük ve en azgın nehirieri olan Ganj ve Brahmaputra'nın çevresine yüksek setler çekilmesı için Bangladeş'e odeme yapacaklar. Bu tasarı, ülkeyi felakete sürükleyen muson yağmurlarını dizgınlemeyı amaçlıyor ancak bırçok bılım adamının projeyle ılgilı ciddi kuşkuları var. Ganj, Brahmaputra ve Meghna nehirlerinin deltalarında kurulmuş olan Bangladeş için su baskınları yaşamın bir parçasıdır Ganj ve Brahmaputra'nın birbirine karıştığı B 2196