Katalog

K A L I T I M B İ L İ M İnsana ilk genetik müdahale izni Tıpta dönüm noktası olarak nitelendirilen müdahalede, bir akyuvar çeşidi olan lenfositlere "işaret geni" takılacak. Böylece lenfositin vücutta dolaşımı izlenebilecek. Bilim adamları, lenfositlere savunma güçlerini arttıracak bir "gen" takmak da istiyor. Ama buna henüz izin yok. Çeviri: Murat Arın merıkalı araştırmacılar.ınsanlarda genetik manıpulasyon yapma yetkısını aldılar Bu, tıpta bir donum noktası Derı kanserıne yakalanmış on gonullu Amerıkalıda, ılk kez doğrudan genetik tedavı uygiilanacak Bu, genetik manıpulasyonlarla gerçekleştırılmış bir tedavı değıl, kendı hucrelerıne genetik bir müdahale olacak Mudahalenın doğrudan tedavı edıcı bir karakterı yok Geçen yıl kanserolog French Anderson ve Steven Rosenberg tarafından gelıştırılen yontem, lenfositlere (bağışıklıkla ılgılı reaksıyonlardan sorumlular akyuvar tıpı) bir markör gen (belırleyıcı işaret) yerleştırmekten oluşuyor Fakat bu basıt ışlemın önemı oldukça fazla, boylece lenfosıtlerın vucutta ızledıklerı yolu gozlemek mumkun olabılıyor Bunun bılınmesı, bir tumorden ona gırmeyı başarmış K lenfosıtlerını (oldurucu lenfosıt) almak, bunları canlandırmak ve vucudun doğal savunmasını guçlendırmek ıçın hastaya yenıden enjekte etmekten oluşan yöntemın daha 1yı uygulanmasını sağlıyor başlangıçtakı tumore gen donup donmedıklerını burada çoğalıp çoğalmadıklarını ve kanserlı hucrelere saldırıp saldırmadıklarını gozleyebılecektı Bu arada, bu deneme yalnızca oldurucu hucrelerın cahşma mekanızmalarını anlama amacıpı taşımıyor Ayrıca tedavıyı gelıştırmek ve bu kez bir nankor değıl, lenfositlerin saldırganlığını arttıran blr genı aşılayarak ilk gerçek genetik tedaviyi gerçekleştırmek duşunuluyor cek hucrelerın saldırganlığını arttıracaktır Bu koşullar altında Amerıkan etık kurulunun ınsan vucuduna bir tur bıyolojık pat layıcı yerleştırmek demek olan boyle bir denemeye yeşıl ışık yakmadan once hıçbır şeyı rastlanlıya bırakmaması anlaşılmaktadır Bıyologlar ılke olarak somatık hucrelere gen aşılanmasına karşı değıller, ancak tek nığın zararsızlığının kesınlıkle saptanmış olması koşulunu ıstıyorlar Somatık hucrelere yapılan aşılar kalıtımsal değıl, yalnızca ge nı alan kışının genetik yapısında değışıklık yapar Fakat bu tur bıyolojık operasyonu ka bul etmek kalıtımsal olan ve ınsan ırkında bir değışıme yol açabılecek olan embrıyoya ya da ureme hucrelerıne aynı tur aşılama yapılmasına goturebılır Etkınlığını arttırmak ıçın ınsan lenfosıtlerıne doğrudan bir gen aşılamak cesur bir gırışım Bunun ıçın, hayvanlar ustundekı denemelerın tam başarıyla sonuçlandırılması gerekıyor Uyumsuzluklara yol açar mı? Bıyologlara gore embrıyo ustunde genetik aşılamalar bıle ınsan ırkı ıçın tehlıkelı ola bılır Bazı kalıtımsal hastalıkların genlerının yok edılmesının bazen uyumsuzluklara yol açacağını savunuyorlar Ozellıkle Afrıkalılarda gorulen, bazen olumcul olan falsıform kansızhk. aynı zamanda sıtmaya karşı koruma avantajını da taşıyor Bu kansızhk, kışı hem annesınden, hem babasından genlerı alırsa tehlıkelı oluyor, fakat gen yalnızca bir ebeveynden aktarıldıysa, bu kışı ıçın bir avantaj sağlıyor Falsıform kansızlığı ortadan kaldırmak, ırkın uyum sağlama gucunu azaltma tehlıkesını de berabennde getırecek Yaşayan insana genetik müdahale yapılması adımının atılması ıle bıyologlar ve etık kurulları daha dıkkatlı olmaya çağırılıyorlar Bundan sonra atılan her adımda lyıce duşunulmesı gerekıyor Çılgın bıyologların fecı sonuçlar verecek deneylere gırışmesı olasılığı gözardı edılmemelı Şu an ıçın kans«rln tedavlslyle yetinilmesl daha uygun gözukuyor (Science at vi«, mart 89) Vektör zararsız mı? Öte yandan, bu gen bunun taşıyıcısı ya da vektoru olan bir retrovırus ıle aşılanmalı Transfeksıyon adlı bu yontem bundan yıllarca once tanımlandı Fakat vektorun kendısı zararsız m ı ' Farede vektör bir losemı bıçımıne neden oluyor Bu doğal olarak, fareye ozgu bir losemı ve ınsanı etkılemesı soz konusu değıl Ancak bu nokta Amerlkan Etik Kurulu nu endışelendırıyor ve kurul bu konuda eksıksız deneyler ıstıyor, çunku hayvanlarda hastalığa neden olan vıruslerın ınsanlarda da etkılı olmaması ıçın hıçbır guvence yok Ustelık genı lenfositlere taşıyacak olan bu retrovırusun bunu başka hucrelere taşıması olasılığı da var Aktanlan gen, orgamzmanın herhangı bir yerıne gıdebıle A yordu Sonuçlar tatmın edıcıydı, fakat VVieder ve Anderson bunları açıklamakta acele ettiler. Bir sure sonra aşılanan genln işlevini yıtirdiği belırlendı Genetik tedavi French Anderson, bu kez Rosenberg ıle lenfosıtlerı ışaretlemek duşuncesını gelıştırdı Rosenberg, (daha önce anlatılan) lenfosıtlerı canlandırma teknığıyle elde edılen sonuçlar karşısında hayal kırıklığına uğramıştı Hastaların yalnızca % 6O'ı tedavıye yanıt verıyorlardı, gerıye kalan % 40'ta sonuç nıçın olumsuzdu? Bu ışaretleme yontemıyle, lenfosıtlerın yenıden enjekte edıldıkten sonra Etik kurulun müdahalesi Sağlık otorıtelerının bu uyguiamaya yetkı vermelerı altı ay surdu Gerçekte, Amerıkan ve uluslararası etık kurullarının canlı ınsan hucrelerı ustune doğrudan müdahale ılkesını "hazmetmelen" altı ay değıl on yıl aldı Los Angeles Unıversıtesı nden Martin Cllne, 1980'de, talasemıye yakalanmış ıkı genç kadında doğrudan müdahale ıçın ızın ıstedı, ancak etık kurulu yetkı vermedı Clıne yıne de mudahaleyı gerçekleştırdı, bu nedenle karıyerınden oldu Etık kurulu haklıydı Deneme tehlıkelı ç^mamasına karşın, kuşku göturen yöntemın hıçbır etkısının olmadığı ortaya çıktı Fakat başlangıçtakı rısk çok buyuktu Bir başka deneme daha, etık kurulunun kararının doğruluğunu ortaya koydu Robert VVieder ve French Anderson, bir genın eksıklığı nedenıyle onemlı bir bağışıklık kusurluğuna yakalanmış çocukları tedavı etmek ıstıyorlardı Bu eksık gen, bağışıklık sıstemının oluşumu ıçın mutlaka gereklı olan adenozın dezamınaz enzımının uretımını duzenleyen gendı VVieder ve Anderson, hayvanlar ustunde denemeler yaptılar, deneme kemık ılığınden bir parça alma ve bunu yenıden enjekte etmeden once genı buna aşılamaktan oluşu