Katalog

ÇEVRE SAÖLIÖI Varillerdeki zehirin yaşama etkileri Akdeniz'i korumak için alınan önlemler, Karadeniz'e de hemen uygulanmalı. M.llham Artuz aradenız kıyılarına ulaşan varıllerın ıçerığınde yapılmış olan analız sonuçlarına ılışkin açıklamalardan PCB'lerın yanı sıra DDT ve turevlerı ıle benzenın klorlu turevlerinin (HCB) de bulunduğu anlaşıhyor (1) DDT Turkıye de dahıl pek çok ulkede yıllardan berı sınırlandırılmıştır Ancak DDT'nın yerıne geçecek ucuz ve etkılı bır ınsektısıd (böcek öldurucu) bulunmadığından, Uçuncu Dunya'nın sıtma afetıyle karşı karşıya olan ulkelerınde kullanımı tum sakınca ve tehlıkelerıne karşın surdurulmektedır Burada ılgınç olan nokta, DDT'nın uretıcı ulkelerde yasak, tuketıcı ulkelerın buyuk bölumunde serbest olmasıdır ikıncı Dunya Savaşı sonlarına doğru ortaya çıkan tıfus, malarya gıbı boceklerle ın sana geçen ve toplumları sarsan hastalık larla savaştakı başarısı nedenı ıle o sıralarda bır kurtarıcı olarak karşılanan DDT, daha sonraları başta pamuk uretımı olmak uzere tarımda da yoğun şekılde kullanılmaya başlandı Buna karşın, özellıkle 196O'lı yıllardan ıtıbaren buyük DDT uretıcısı "modern sosyete"de tehlıkelı bır kırletıcı olarak lanetlenmeye başlandı Bu yıllarda ve daha sonra yapılan gözlemler, DDT'nın, hıç tuketılmedığı bölgelerde dahı, özellıkle sularda önemli miktarlarda bulunuşu, DDT'nın gerek kıtalararası gerekse okyanuslar uzerınden aktıf blr şekılde atmosferden taşınabıldığını ve çok uzun surelerde tehlıke potansıyelını koruduğunu ortaya koydu ABD, Kanada, Japonya, Isveç ve Sovyetler Bırlığı'nde yapılan kapsamlı araştırmalar DDT ve turevlerının doğadakı pek çok canlıya zarar verdığını, arzu edılmo K yen etkıler yarattığını, doğal dengeyı genış çapta bozduğunu ve organızmalarda bırıkerek besın zıncırı ıle ınsanoğluna ka dar ulaştığını ortaya koyduğundan uretım ve tuketımı buyuk çapta kısıtlandı DDT'nın esas taşınma şeklının yağmurlar aracılığı ıle gerçekleştığı saptandıktan sonra 197O'lı yıllarda 2 4x10'° gram/yıl DDT'nın denız ortamına ulaştığı hesaplarıdı PCB ve HCB'nın aksıne DDT, guneş ışınları ve belırlı organızmaların metabolık ışlevlerı sonucunda ayrışır ve DDT'den daha tehlıkelı olan DDD ve DDE ye donuşur kı bunlara varıllerde rastlandığı belırlenen şekıllerı Ile DDT turevlerı adı verılır Aşağıdakı şekılde DDT, DDD ve DDE'nın halka formullerı yer almaktadır 195O'lı yıllarda adeta her derde deva gıbı görulen DDT'nın kontrolsuz ve yoğun şe kılde kullanıldığı ulkemızde de doğal denge bozukluklarının ortaya çıktığı ve 197O'lı yıllarda hamsi ve köpekbalıklarında yuk sek dozlarda DDT ve turevlerı bulunduğu gozlendı DDT'nın su urunlerındekı bırıkımının yanı sıra su ortamında yarattığı önemli etkılerden bırısı de bazı fıtoplankton turlerinin ortadan kalkmasına, dığerlerının ise rekabetın ortadan kalktığı böyle bır ortamda anormal mıktarlarda çoğalmalarına yol açmaktadır Tıpık bır doğal denge bozukluğu şeklı olan bu durumda, ortadan kalkan planktonık organızmalar ıle selektıf olarak beslenen daha yuksek organızmaların da ortadan kalktıkları bılınmektedır Bu ıse, denız ortamındakı tur zengınlığının azalması sonucunu doğurur Varıllerde yer aldığı anlasılan dığer bır toksık madde de "benzenin klorlu turevlerı' olarak tanımlanan toksık maddelerdır Bunlardan en yaygın olarak uretılen 'HCB" yanı "hexaclorobenzen" (C 6 C y 20°C'de buhar basıncı 1 1x106 mm olan bır toz olup, hububatlarda mantar öldurucu (fungısıd) olarak pek çok ulkede yaygın olarak kullanılır Turkıye'de de HCB bu amaçla tuketılır, ayrıca bazı dığer pestısıdlere katkı maddesı olarak da %10 oranında ılave edılır Pek çok zehırlı kırletıcı gibı, HCB de dığer amaçlarla uretılen kımyasal maddelerın yan urunu, başka bır deyışle bır proses artığı olarak ortaya çıkmıştır HCB bınlerce ton mertebesınde uretılen karbon tetraklorur endustrısınde % 1015 oranında lanmış olan 1751980 tarıhlı "Akdenlz'ln Kara Kökenll Kaynaklardan Kirlenmeye Karşı Korunması Protokolu'nu 8 yıllık bır beklemeden sonra 16041988 tanhınde (3) onaylamıştır Bu protokole göre, • Bıyolojık mucadele ılaçları, • Organık slıkon bıleşıklerı ve denız ortamında bu tur bıleşıklerı oluşturabılecek maddeler, • Kökenı ne olursa olsun hıdrokarburler ve ham petrol, • Sıyanur ve florurler, • Bıyolojık olarak bozulmayan deterjanlar ve dığer yuzeyaktıf maddeler, • Elemental fosfor ve ınorganık fosfor bıleşıklerı, • Patojen mıkroorganızmalar, • Termal deşarjlar, • Insanların tuketımı amacıyla su ortamından elde edılen urunlerın tadında ve/veya kokusunda kötu etkılere neden olan maddeler ve denız ortamında bu tur maddelerın oluşmasına neden olabılecek bıleşikler, • Dolaylı yada dolaysız bır bıçımde deniz ortamının oksıjen ıçeriğınde herhangı bır olumsuz etkı yaratan maddeler, özellıkle ötrıfıkasyonuna neden olanlar, • Denız suyunun kalıtesını bozabılecek mıktarda ya da kompozısyondakı asıdık ya da bazık bıleşikler • Aslında toksık olmamalarına rağmen, deşarj edılen mıktara bağlı olarak denız ortamına zararlı olabılecek veya denızın elverişlı şekılde kullanılmasını engelleyebılecek maddeler, denız ortamı ıçın zararlı kabul edılmekte, bunların denıze bırakılmasının sıkı şekılde sınırlandırılmaları ve kontrolunun yapılması öngörulmektedır HCCCI3 HCCCI2 C=CCI2 ortaya çıkmakta ve atık suya atılması sakıncalı olduğundan ve ek bır kazanç sağladığından, fungısid olarak, başta gelışmemış ulkeler olmak uzere tahıl ureten ulkelere satılmaktadır Atmosfere kolay karışır HCB'lenn buhar basıncı çok yuksek olduğundan kolaylıkla atmosfere karışabılmektedır Bu nedenle Karadenız'de karaya vuran varıllerde gerçekten HCB'ler varsa, bunların buharlaşmaması ıçın gereklı önlemlerın de göz önune alınması zorunlu olacaktır HCB'ler reaktıf olmayan, son derece dayanıklı bıleşıklerdır Atmosferde fotokimyasal ayrışmaya uğramadıkları gıbı, suda da hıdrolıze olmamaktadırlar Bıyolojık degradasyona (ayrışmaya) da son derece dayanıklıdırlar Konumuz olan denız ortamında yaşayan pek çok mıkro ve/veya makro organızmada önemli mıktarlarda bırıkebıldığı ve besın zıncırı ıle ınsana kadar yukselebıldığı saptanmıştır Atlantık ve Pasıfık Okyanusu'nda sahılı olan ulkeler sularında, levrek, mercan, mezgıt, rınga, uskumru, denızalası vb turlerın kasları, yağ ve hatta yumurtalarında HCB bırıkımı saptanmıştır Turkıye sularında su urunlerınde HCB bırıkımı ıle ılgılı bılgı bulamadım Buna karşın, 19551959 yılları arasında, Turkıye'de tohumluk olarak kullanılması gereken ve mantara karşı korunmak uzere HCB ıle ılaçlanmış buğdayların yenmesınden 30005000 kışının etkılendıği ve bunlar arasında ölum vakalarının da gözlendığı bilinmektedır Bundan öncekı yazımda da belırttığım gıbı, Karadenız'e bırakılan varıller Turkıye1 nın ve hatta Karadenız'e sahılı olan ulkelere yoneltılmış duşmanca bır hareket olarak nıtelendırılebılır 12 tür zehirli atık Karadenız'e sınsıce bırakılmış olan zehırlı atıklar, yukarıda 12 tur halınde sıralanan zararlı maddelerın hepsıne uymaktadır Ayrıca protokolun ek III E maddesınde belırtıldığı gıbı, söz konusu atıklar 1. Klrlenmenln • Yenılebılır denız organızmalannda, • Yıkanma suları (dınlence) • Estetık uzerındekı etkileri nedenı ıle ınsan sağlığı uzerindeki etkıler, 2 özellıkle canlı kaynaklar, tehlıkedekı turler ve krıtık yaşam alanları olmak uzere denız ekosıtemlerı uzerındekı etkıler, 3 Denızın dığer elverışlı kullanımları uzerındekı etkıler, "denız ekosıstemlerının ve denız suyu kullanımının potansıyel olarak zarar görmesı" şeklınde nıtelendırılmektedır Karadenız'deki son derece cıddı durum, her yönü ıle söz konusu protokolde belırtılen zarar tıplerine uymaktadır Protokol, karalardan denize bırakılan atıklarla ılgılı olmakla bırlıkte, ıçerık bakımından denız uzerınde, gemılerden yapılan deşarjlar için de tumu ıle geçerlıdır Bu bakımdan, Karadenız'de de Akdenız'dekılere benzer önlemlenn, Tuna Nehrı ıle Karadenız'le ırtıbatı olan ulkelerın de katılacağı uluslararası bır protokol ıle perçinlenmesı ve çok krıtik bır habitat olan bu denızımızin guvence altına alınması zamanı gelmiş ve geçmektedır D KAYNAKLAR: (1) Cumhurıyet, 2681988 (2) Goldberg, D E 1976 The Health of the Oceans UNESCO, Parıs (3) TC Resmı Gazete, 18 Mart 1988 sayı 19404 Sayın Kadırgan'a yanıt Yılmaz tdil Doğalgazı depolamak ıçln şu yollar lleri sürülebılır 1) Atmosferık basınç cıvarı bir basınç ıle gazometrede (Havagazı glbi) 2) 83°C'ye kadar soğutup 47 ATU basınç altında (dedığiniz gıbı) 3) 161,4°C'nın haylı altına kadar soğutup, ustunde hava ıle teması önleyen bır ya da bırkaç santım su sutunluk metan buharı basıncı temın ederek, termos kaplarında Kanımca, hareket eden araçlarda kullanıldığında, tek "akıllıca" yöntem uçuncudur Bugunku yalıtım teknıkleri ıle ağır bır kap d o nanımı çıkacağını sanmıyorum Bu sorun uzay teknolojısı ıle çözulmüştur (Sıvı yakıtlı roketlerde) Yazılması gereken bunu ucuzlatmak ve yaygınlaştırmaktır Buna da değer Çunku, aşırı soğutarak sıvılaştırılan doğal gaz, ıçındekı her turlu kırlılıkten arınır ve yandığında yalnızca CO2 ve H2O çıkar Bu, geleceğin kent ıçı araçlarının yakıtı olabılır ve bu gun bıle soguk taşımacılık yakıtı olabılır (Belkı şu anda kullanılmaktadır) Yazımda ' Doğalgazı buyuk kuvvet santrallarında 6 No fuel oll yerlne kullanalım" glbl yorumlanacak bır şey yok Bunu nereden çıkardınızl Bu gün blle, ıslahı yıllar ve yıllar alacak, iklde bır arıza yapan ulusal şebeke yuzunden, jeneratör satışları yapılıyorl Kent ıçı ıkıncıl bir enterkonekte sıstem, kısmen yedek, kısmen devamlı çalışır halde, bu durumun olmadığı uygar ulkelerde bıle varl Bunun ıçın de, elbet, 6 No fuel oıl kullan mıyorlar Doğalgaz ıle çalışan "GAZ DİZELİ" denilen motorlar, yuksek verımle elektrık uretırken, bıraz yeteneğı ve zekası olan bir yenı yetme teknlsyenın rahatça dizayn edebıleceğl ısı değışttrme sıstemlerı ıle egzozlarındakı ısıyı bıle değerlendırır Şofben, savurganlık döneminin mırası olan çok verımsız bır ısıtma aracıdır Rahatlığı dışında fazıleti yoktur Avrupa ve Amerıka'da bıle, hele hele buyuk kentlerde, sıcak su "bedava olarak", kent ıçı ıkıncıl enterkonekte sıstemın atık ısıları değerlendırılerek verılır "Elektrıkle ısıtma yapalım" tarzında blr laf ettığım de nereden çıktı! Hoş, bunu da "ucuza" yapmak olası! Isı pompası ıle elektrığın wattsaat başına çok buyuk kalorı transferı yapacak olasılıklar da var Ama, bu konumuz dışı Cezayır'de değıl dunyanın her yerınde butan ve propan gaz kullanımı var araçlarda ve desteklenıyor Çünkü, kent ıçınde temız hava sorunu oralarda daha buyuk Ayrıca, bu konunun mazısı de eskl Bizde, özellıkle şu anda, (ust kat komşu gaz musluğunu lyı kapamadan gıtmış) evlerde en Istenmeyen şeyın gaz yakıtlar olması gerek Bu yuzden kaç ınsan öldu, kaç ev yandı! Doğalgaz ev gazı olunca sorun daha da buyuyecek Doğalgaz rezervlerı, dedığiniz gıbı de olsa, gene de fena sayılmaz Kaldı kı, doğalgaz sıstemlerı, metan ureten pek çok sıstemın (bıyogaz jeneratörlerı, kömur kımyası endüstrılerı, kok fabrıkaları v b ) bu gaz şebekesıne bağlanarak verımli olmasını sağlayabilir Ayrıca, okyanus dıplerınde bol metan hıdrat yatakları olduğuna daır bır yazı okuduğumu anımsıyorum Kısaca, sıvı metan kullanımı gıbı teknıklerın, ne dersenız deyın, yaygınlaşacağını sanıyorum özellıkle jet yakıtı olarak çok yaygınlaşacağına ınanıyorum D Uluslararası anlaşma Turkıye, taraftar olduğu "Akdenlz'ln Klrlenmeye Karşı Korunmasına ilişkln Sözleşme"nın 8 maddesıne göre hazır