Katalog

B İ YO LOJ İ EKÖPATOLOJİ Radyasyon hasarlarına protein katkısı Radyasyonun DNA'yı saran proteinlere verdiği zarar, doğrudan DNA üzerindeki etkileri kadar önemli olablllr. eichester Üniversitesi'ndeki araştırmalarda, hücre çekirdeği içindeki DNA'yı saran proteinlerin radyasyona uğrayan hücrenin yıkıma uğramasına yardım ettlği saptandı. Bu sonuç, çoğu biyologların, gamma radyasyonunun proteinlere verdiği zararın DNA'ya verilen zarardan daha az önemli olduğu yolundaki inançlarını altüst edebilir. Güney Kapadokya ivriz'de önemli tarih ve turizm anıtları ve doğa güzellikleri bulunuyor. Doç. Dr. M. Şerefettin CandafV Tarih, turizm ve ekopatolojik açıdan L I [ ^ ° ' lklh s a r m a l T ve Q • bClgesınde çflzuluı Bektronlar protainlerdon DNA'ya aıçrar. Moleküller, gamma ışınlarına maruz kaldıklarında yıkılarak oldukça reaktif organik molekül parçacıkları oluştururlar. Bu parçalara serbest kökler denir. ilk kez Martin Symons ve arkadaşları, bu serbest köklerin büyük bir olasılıkla proteinlerin ve DNA'nın içinde oluştuğunu buldular, Gamma ışınları, bir protein ya da DNA'ya çarptığında, kimyasal bir bağdan bir elektronu harekete geçirir. Kimyasal bağ, kararsız hale gelir ve sonunda molekül parçalanır. vrız (Aydınkent), Konya ili Ereğli ilçesi Halkapınar (Zanapa) kasabasına bağlı ve yaklaşık 1500 nüfuslu bir köydür Bu köy Orta Toroslan'ın eteklerinde olup, Tarihte Guney Kapadokya adıyla blllnen bölgentn merkezidir. Burada Geç Hitit döneminden kalma bırçok tarıhı kalıntı ve anıllar bulunmaktadır. önemli su kaynaklarının bulunduğu bölgelerde büyük uygarlık merkezlerinin doğduğu ve gelıştiği bir gerçektır. Ivriz bölgesıne yaşam veren de ivriz suyudur ivriz suyu güçlü. ıçimi güzel büyük bir su kaynağıdır. Bugün, bu su kaynağı üzerınde Ivrız Hidroelektrik Santralı ile İvriz Barajı bulunmaktadır Su kaynağı çevresınde geniş bağlar ve bahçeler ile tarım alanları bulunmaktadır. (Reslm 1) Bu bölgedekı, Geç Hıtıt dönemınden kalma başlıca anıtlar şunlardır: Tarhundas önünde duran Tuvana Kralı WarDalavas, ona şükranlarını sunmaktadır (Reslm 2). Bugün İvriz Hidroelektrik Santrah'nın göl alanı içinde kalan anıtkaya kıtlesi nem almakta ve kitlenin üzerinde ve alt bölümlerinde nemlı alanlar izlenmektedir. 3000 yıldan bu yana ayakta kalan Hitit uygarlığının bu eşsiz anıtı çağdaş bılımsel gelişmelerin ışığında korunmaya alınmalıdır. Ayrıca, bu bölgedeki diğer Hitit yapıtları araştmlmalıdır. örneğin, İvriz su kaynağının üstündeki kayada bir at ve insan figürü de bulunmaktadır. (Reslm 3) buraya yapılmış olması, bundan 3000 yıl ön ce burada kuvvetli bir su kaynağı bulunduğunu, daha sonraki dönemlerde yeı sarsıntıları, depremler vb. nedenlerle suyun yön değiştırıp belkı de yer altında bir yol bularak gittığıni düşünebiliriz. Çünku Hitıtler. suyun yaşam verdiği bu topraklarda üzüm ve buğday tarımı yaparak Bereket Tanrısı Tarhundas onuruna bu kayaanıtlarını su başlarına yapmışlardır Günümüzde, Ambar Deresi'ndeki bu ve diğer tarihsel kalıntıların ve doğa guzelliklerinin saptanıp, turızme de açılması için öncelikle bu yerin yolu yapılmalı ve ulaşım olanağı sağlanmalıdır. 3 İvriz Manastırı Ambar Deresi'nde, İÖ. 1100 ydındaki Geç Hitit Uygarlığı'na ait ivriz 2. kayaanıtının karşısındaki yamaçta, Hıristiyanlığın ilk dönemlerine ait olduğu sanılan ivriz Manastırı bulunmaktadır. (Reslm 5). Bu, dar bir yamaca yapılmış ve 7 katlı bir yapıdır. Tavan süslemelerl yer yer gorülmektedir. Kapadokya'daki Ihlara vadisindeki klliseleri düşündürmektedir. Manastırın karşısında su sarnıcı bulunmaktadır. Bu da bize, Ambar Deresi'nde, İÖ. 1100 yıllarında, Hititler dönemindeki kayaanıtının buraya yapılmasına yol açan su kaynağının İS.'ki dönemde bulunmadığını göstermektedir. 1 İvriz Kaya Kabartması, Bereket Tanrısı İvriz suyu kaynağına yakın bir kaya kitlesinın bir yüzeyı düzeltılerek bunun üzerıne kabartma yöntemi ile kayaanıtı yapılmıştır. Burada Tanrı Tarhundas güçlü bir görünümdedır Sağ elindeki üzüm salkımları ile sol elindeki buğday başakları iri tanelidir. Tanrı İvriz suyunun çıktığı vadinin hemen arkasında, Ambar Deresi adı ile bilinen ikinci bir vadi bulunmaktadır. Bu vadi de ivriz vadisine çok benzemekte ve ivriz kayaanıtının bir eşi de burada, vadi yamacındakı bir kaya kitlesi üzerine işlenmiş olarak bulunmaktadır. (Reslm 4). Bu ikinci ivriz kayaanıtı ilki ölçüsünde olmasa da doğanın binlerce yıllık erozyonu ile etkılenmıştir Bu ikinci kayaanıtının da koruma ve bakımı yapılmalıdır. Bugün, Ambar Deresi'nde, ivriz suyu gibi bir kaynak bulunmamaktadır. Ancak, bu anıtın 2 İkinci İvrls Kaya Kabartması ve Ambar Deresl 4 İvriz Mağarası Ambar Deresi'nde, ivriz 2. kayaanıtının karşısındaki yamaçta ve İvriz Manastırı'nın yanıbaşında yer alan ve çok uzun olduğu anlaşılan bir mağaradır. Bu mağaranın ıçı nemli ve serin olup astımlılara lyi geldiği söylenmektedir. Bu mağaradan da sağlık turizmi açısından yararlanılabilir. Radyasyon ve Serbest Kökler Kararsız kimyasal bağ, yalnızca bir tane elektron içerir ve büyük bir manyetik hareket etme yeteneğine sahiptlr. Eski elektron spin rezonans spektrometre eşi olmayan elektronları, kararsız kimyasal bağın kırılmasından çok önce saptar. Symons, protein ve DNA'nın gamma ışınlarına maruz kaldığı zaman parçalanmasını incelemek için bir ESR spektrometre kullandı. Ayrıca gamma ışınlarının elektronları en çok proteinleri bir arada tutan amit iskeletinden harekete geçirdiğini ortaya çıkardı. Symons ve arkadaşları, ayrıca gamma ışınlarının hücre dışında bulunan DNA üzerindeki etkilerini de ıncelediler. Elektronların yaklaşık eşit miktarlardaki serbest kökler olan G + ve T sonucunu doğuran, guaninden ayrılıp timine bağlanma eğilimini gösterdiklerini buldular. Guanin ve timin, DNA'ya bağlı şekerfosfat belkemiği olup organik bez olarak adlandırılan kimyasal maddelerdir. Kimyacılar, DNA'nın bu serbest köklerin oluştuğu yerlerden parçalanmaya başladığını sanıyorlar. Hücre çekirdeğindeki DNA, tek başına bulunmaz, çünkü histon kompleksleri denen proteinlerle kuşatılmıştır. Symons, ışımanın hücre içindeki DNA üzerindeki etkisini İncelemek için yine ESR spektrometresini kullandı. G+ ve T merkezlerinin yeniden oluştuğunu, fakat bu kez daha fazla sayıda T köklerinin bulunduğunu gözledi. Symons, bu durumun yalnızca harekete geçirilmiş elektronların histon proteinlerinden DNA'nın timin bazlarına sıçraması durumunda oluşabileceği sonucunu çıkardı. 5 İvriz Kalesi Bir yanında İvriz vadısi, diğer yanında Ambar Deresi yer alan dağ kitlesinin sırtında, Geç Hitit Dönemi'ne ait olduğu bildirılen ve yığma taşlardan yapılmış bir kale bulunmaktadır. Bu kale buradan, ivriz suyunun gidip suladığı IvrizZanapaEreğli ovasına egemen bir konumda bulunmaktadır. /. Ivriz kaya anıtı. Tann Tarhundas ve Kral Warpalavas yanda, aşağıda ise Ivriz'ln genal görunumu. 6 Tont Kalesi ivriz Kalesi'nin karşısındaki kaya kitlesi üzerinde ve ovaya egemen bir yerde Tont Kalesi bulunmaktadır. Bu kalenin bir bölümü, İvriz Barajı yapımında taş ocağı olarak