Katalog

S O R U N Y A N I T L A Y A L I M Bİ L İ M KÜLTÜR Bır okurumuz, "Kurşun, asbest ve karbon monoksK zehlrlenmelerl konusunda benl aydınlatabltir mlslniz?" dıye soruyor Bu soruyu, istanbul Unıversıtesı Istanbul Tıp Fakultesı'nden Prof. Dr. Gundüz Gedlkoğlu yanıtlıyor Asbest zehirlenmesi: Asbest de halk sağlığı açısından oldukça önemlıdır Çeşıtlı bölgelerımızde, özellıkle Guneydoğu Anadolu bölgemızde ovlerın badanasında kıreç yerıne asbestın kullanıldığına rastlıyoruz Asbest, akcığer kanserının en önde gelen nedenlerınden bırıdır Bazı bölgelerde pekmez yapımına asbest karıştığı gözlenmıştır Asbest bazı su borularında da bulunmaktadır Bu durumda mıde kanserıne yol açabılmektedır Asbest yıne fren balatalarında kullanılmaktadır Her fren yapışta asbest atmosfere karışmaktadır Bu yuzden fren balatalarının asbest dışında bır maddeden yapılmasına çalışılmaktadır Karbon monokslt zehirlenmesi: Saglığımızı etkıleyen çevresel etkenlerden bırı olan karbon monoksıt (CO), renksiz kokusuz, hava ıle yaklaşık olarak aynı yoğunlukta bır gazdır Kokusuz olduğu ıçın farkedilsın dıye kullandığımız havagazına koku karıştırılır Atmosferde, ekspres yollarda ve yoğun olarak sıgara dumanı olan odalarda da bulunur Butun yanma o'ay • larında CO ıle karşılaşılır Sıgara dumanında yuzde 4 cıvarında, egzoz gazında yuzde 510 cıvarında bulunur Oksıjen taşımakla görevlı molekul olan hemoglobıne oksıjen yerıne bağlanır, karboksıhemoglo Asbest zehirlenmesi nasıl olur? bın oluşumuna neden olur Bu yuzden, lanın oksıjen taşıma ye'eneğı oldukça zayıf,ar Hemoglobıne bağlanan CO normal, sigara içmeyen kışılerde yuzde 1 ıken, sıgara ıçenlerde yuzde 6 civarındadır Sıgara dumanlı bıı odada 15 saat k lan sıgara içmeyen bır kışıde karboksıhemoglobın duzeyı yuzde 40'a kadar çıkabılır CO'e maruz kalan kışılerde şıddetlı baş donmesı, halsızlık, bılınç bulanıklığı, tıtreme ve koma görulur Karboksıhemoglobın duzeyı yuzde 50'yı geçe~se hayatı tehlıke vardır Bu nedenle, çok lyı havalandırma, havayı sureklı kontrol etmek gerekir Karbonmonoksıt zehirlenmesi belıren hşı dınlenmeye alınıp saf oksıjen solutulur Sibemetik10 Höristik, Algoritm ve oyun kuramı Vehbi Beigil Istanbul'dan Faik Ttzel'ın ıkı sorusu var 1 Araplarda ay takvlminln kullanımı miladı yıldan once midlr? önce değllse hangi yıllardır? 2 Islamiyetten önce, ramazan ve bayram aylarının adları ne Idl? Bu soruları Dıyanet Vakfı'ndan Ahmet Gürtaş yanıtlıyor Ay takvımı Araplarda Islamiyetten once de kullanılıyordu Hangı tarıhlere kadar gıttığını belırtmek guçse de, Hz ibrahım'ın oğlu Hz Ismaıl donemıne kadar gıttığıı ıi bazı kaynaklar ifade etmektedırler İkincı soruya gelınce, islamıyetten önce de ramazan ayının adı gene ramazandı Bayram ayına gelınce bu kullanım Türklere özgudür. "Şivval" ayı olarak bılinır D Ay takvimi ne zaman kullanıldı? C anlı, çevreden topladığı bılgılerı davranışa, çözume dönuşturur Makıne de, hangı çözum ıçın yapılmışsa onunla ılgılı bılgılerı, başka bır deyışle, çevre olaylarını yıne çozume dönuşturur Teyp, sesı banda geçırır, televızyon kamerası ana uç rengı TV yayınına (Kırmızı, mavı, yeşıl renklerı) döndurur Canlı ve makıne çevre olaylarını önce bılgıye, sonra davranışa dönuurduğune, Sıbernetık de davranışların neye göre nasil değıştığını ınceleyen bılım dalı olduğuna göre, bılımımızın, çözum yollarının mekanızmasını ıncelemek ıçın yöntemler oluşturmasından doğal bır şey olamaz B J çözum yollarından uçune, Sıbernetıkte, höristik, algoritm ve oyun kuramı denıyor Açıklamalrrımızdan anlaşılacağı gıbı, genel çözum yöntemının uygulanacağı hallerın hepsınde sorun bılınıyor, fakat bunun ne ıle, ncsJ çozuleceğı bılınmıyor Bu durumda, "Dur jaka"im ne olacak" yön temı ağıriık kazanıyor Ancak, şunu da ek leyelım kı, bırçok buluşlar, bugun bıle, bu yönteı ıle gerçekleştırılıyor Algoritm Sorunun da, çarenin de, yöntemın de bılındıği hallerde çözüm, yöntemın uygulanmasıdır Bır sınıfta kaç öğrencının bulunduğunu anlamanın llk bir yolu "sayma" dır Sayma ' algoritm" adını ahr burada Ikı sayının en buyuk ortak bölen veya çarpanının bulunması ıçın belırlı aşamalardan geçılır Matematık formullen bırer algorıtmdır Çarpıcı bır örnek vereyım 453 yıl öncesının, yanı 1535 yılının, 12 şubatında italya'nın Bolonya kentınde festıval havası esıyorriu Festıval, bır matematık yarışması ıdı Donemın baş matematıkçılennden sanılan Fıore uç bılınmeyenlı denklemlerın çözumu ıçın dunya matema tıkçılerıne sjrular soracak ve onların soracakları sorulara yanıtlar verecektı Kım en çok yanıt verırse yarışmayı o kazanacaktı Kuzey Afrıka'dan, Yunanıstan'dan, Italya'nın öbur kentlerınden, Ispanya dan ve Orta^ağ Avrupası'ndan matematıkçıler Bolonya'ya akın edıyorlardı Fıore'nın meydan okumasına N'colo Tartaglıa (Tartalya) adlı sılık bır matematık hocası yanıt verdı Tartaglıa, Fıore'nın butun sorularını yanıtladı, fakat Fıore onun tek bır sorusuna bıle çozum bulamadı Çunku, Tartaglıa gerçek bır d&hı ıdı, Fıore ıse bır Sdhtekâr Kendısı, daha oncekı bır bılgınden gızlıce öğrendığı formullere guvenıyordu Fakat, hıleyı 10 gun onceden öğrenen Tartaglıa derhal kolları sıvamış, yepyenı formuller bulmuş, kesın başarıy sağlamıştı Sonradan, Gırolamo Cardano tarafından gelıştırılen bu formuller, uç bılınmeyenlı denklemlerın çozumunde bugun de kullanılıyor Gorulduğu gıbı, burada sorun da çozum yolları da onceden bılındıği ıçın yapı'acak ış formullen uyqulamaktan ıbaret Sorun çözmede yontemlerden bırı de oyun kuramı lngılızce adı ıle (Games Theory) Burar'a soz konusu olan sadece futbol, gureş, tavla, satranç gıbı gerçek anlamda oyunlar cieğıl, çıkar çatışmasının karşı karşıya getırdığı durumlardır Oyun Kuramı'nda, once, belırlı ılkeler vardır Gureşıekı kurallar gıbı Ancak, "bunlara harfı harfıne uvan, oyunu kazanır" dıye bır kural da yoktur Bunu once, matematığın Olasılıklar Kuramı onler Pıyangoda buyuk ıkramıyenın sıze çarpması olasılığı kaç mılyonıia kaçtır7 Ikıncı, uçuncj kez yıne sıze çarpması olasılığı ne kadardır? Bu hallerde sızın hıçbır rnudahalenız soz konusu değıldır, şans soz konusudur Ama, bırçok hallerde aklın lyı kullanılm?sının, bunun ıçın de fı satlardan lyı yararlanmayı bılmenın rolu buyuk olur Tersı de oluyor Serendıpıty" bunlardan bırı 'Bır çözum ararken daha onemlı başka bır çözumle bırden karşılaşmak ' dıye özetlenır bunun tanımı Penısılının bulunması gıbı Höristik Eskı Yunancada keşfetme anlamındakı "heurlskeln" sözcuğunden uretılen ve Arşımed'ın "Eveka" dıye bağırarak sokaga fırlamasını çağrıştıran hörıstığın "genel çözum yolları" dıye dılımıze kazandınlmasını önerıyorum 1) Sorunlara çözum bulmanın genel ıl kelerlnın başında denemeyanılma kuralı gelıyor Burada "genelden" maksat, her olaya ulgulanabılen demek Bızde "ılm'ı sımya" denen Alşımı (ı'Alchımie) bu ılkeye göre çözum bulmaya çalışıyord^. Bu bılımın amacı, madenlerı başka madenler veya sıvılarla karıştırarak altına çeyırmek, butun hastalıklan lyıleştırerek sonsuza dek yaşamayı sağlamaktı "Şunu şunun uze rıne dökelm, bakalım ne olacak? Şunu şuna karıştıralım bakalım ne sonuç verecek^1" şeklınde özetlenebılecek olan denemeyanılma yontemı fazla verımlı oldmamıştır Ikı şeyın çeşıtlı mıktarlarda karıştırılması o kadar çok olasılığa açıktır ki yöntemın sırf bu nedenle başarı saglaması olanak dışıdır 2) Ikıncı bır genel yömem, her olayı basıt parçalara a, ırıp herbırıne ayrı çözum bulduktan sonra senteze gıtmektır Fran sız fılozofu Descartes'ın unlu metod ku rallarından bırıdır bu Bır bataklığın kurutulması ıçın önce bataklığın nasıl oluştuğu araştırılır Nedenler arasında, toprağın çekmemesı, yeraltından çıkan sular, arazının meyıllı olmaması Gıbt nedenlerden bırı olabıleceğı gıbı bunların hepsı bırden de soz konusu olabılır Ayrı ayrı nedenler ıncelenıp herbırı çozume bağlandıktan sonra bataklık kuruyabılır 3) Sorun çözmede uçuncu bır genel yontem olarak Gestalt (geştalt) kuramı 'ndan yararlanılabılır Bu yöntem, ınsan psıkolojısının bır özellığını metot kuralı halıne getırmıştır Buna gore, bır ınsan, bır şeyın, örneğın bır camının önce butununu gorur sonra ayrıntılarını Buluşlarda (çözumlerde) da aynı yöntem uygulanmalıdır Fransızların "Global'sme" dedıklerı bu yöntemde her "butun", bırbırlerıyle ılışkılı parçalardan oluşur Parçaları "butun" den ayırmışlar gıbı soyutlayarak sonuca varamayız 4) Genel çözum yöntemınde başka bır yol, her şeyın butün özellıklerını inceleyıp bu ozellıklere gore çozum bulmaktır Lastığın cam sılmede kullanılmasının nedenı bu maddenın, sılınecek maddeye lyıce yapıştığının bılınmesıdır D Ü Ş Ü N Yaş Farkı Alı 8 yaşındayken babası 31 yaşındaydı Şımdı ise, babası kendlsinden bır kat daha BUL yaşlı Bu durumda Alı kaç yaşındadır? Bılmeceyı doğru olarak çözen 20 okurumuza "Dünyaya Düsen Adam" kitabını armağan edıyoruz Oyun Kuramı J HMlSl ALDI? Geçen haftanın çözümü Kare Içlnde kare Bu özellıkte ıkl taue dört basamaklı sayı vardır 1) 2025 (20 H 25)2 ve 2) 3025=(30+25)2 Ankara, M. Emln Erdal Dıyarbakır Duygu Ayata Konya, Osman Karademlrler Bursa, Esin özakın Izmır Hırsız ortak Hırsızmırsız yok Ortalama fıyatı hesaplar ken kendı lek tek fıyatlarının hesabını aynı sayıdakı elma ustunden yaptılar Oysa, tek tek kazandıkları kadarını garantılemek ıçın toplam elma sayısını toplam kazanca bölmek gerekıyordu Yanı 60/2500 12/5 elmayı 100 lıradan sat maları gerekıyordu Onlar 2 1/2 elmayı 100 lıradan satmış oldular Aradakı 100 lıra oyle kaynadı ışte Kazanan okuyucular llhanözmen Ankara.Asena Günal An kara, Gurşat Özdamar istanbul Navıd Dılmayhanlan istanbul, Alber Levl brnir, Hldayet Ankel van, Murrt Çellk Çorum, Murat Nursal • Hatay Yücel Gun Denızlı, Mehmet iylgiin Gazıantep, Safa Salman Sıvas, Necat Buyukdura Ankara Hanife Öztürk istanbul, Atakan Karayel Kastamonu, Azra Özturk iztnır, Burcu Öztaşkın 15