Katalog

eklblyle kazılar yapan Amerikalı bilim adamı Donald Johanson, 1979'da bir rapor yayımladı. Kazılarda yüzde 40 oranında korunmuş dişi bir hominid iskeleti bulduğunu yazdı. Bilim adamları, kazı sırasında gün boyu kasetten Beatles'ın "Lucy i the Sky with Diamonds ' adlı şarkısını dinledıklerı ıçın, ıskelete "Lucy" adını verdiler. Ekip, 1975'te aynı bölgede, aynı türe mensup en az on üç bireye ait yüze yakın diş ve kemik parçasına da rastladı. Bu gruba "Birinci Aile" adı verildi. Donald Johanson ve ekibinderr Tlm Whlte ve Yves Coppens, 1978'de buluntulan icin bilimsel bir ad önerdiler: "Australopithecus afarensis" ya da Türkçe çevirisiyle "Afar bölgesinden güney türü maymun" (Insanın evrimi söz konusu olduğunda bilimsel adların kullanımı kaçınılmaz hale geliyor. Bız burada adların Türkçe açıklamasını verdikten sonra, bilimsel literatürdeki tanımları kullanmayı sürdüreceğiz ç.n.) Gorıl Ortalama ağırlık 160 kllo İnsan: Ortalama ağırlık 75 kilo Bir "Homo Habllis"ln katatası: Lucy'nln daha geç bir dönemden kalma yeğonı olan "Homo Habilis" yaklaşık 2,4 milyon yıl önce yaşadı. Modern insanın en eski (biltnen) atasıdır. Ağaca tırmanıyor Bilim adamları daha çok iskeletlerin kalça ve ayak kemikleriyle ilgilendiler. Ortak kanıya göre, Australopithecus afarensis, bizler gibi olmasa da pekâlâ iki ayak üzerinde yürüyebiliyordu. Farklılık, bu eskiçağ canlısının bize oranla çok daha kısa adımlar atmasında yatıyordu. Coppens, kol ve ayak kemiklerini incelediğinde Lucy ve alleslnln yalnız iki ayak üzerinde yürümekle kalmadığını, gorll glbl ağaca tırmanma yeteneğinl de muhafaza ettiğinl saptadı. Zaten Lucy şempanzeden çok gorile benziyordu. Lucy ve Birinci Aile'nin yaşı Laetoli'deki izler kadar kesin saptanamasa bile, en az 3.5 milyondu. Bu tarihten kalma iki ayak üzeride yürüyen başka bir insansı canlıdan haberdar olunmadığı için uzmanlar, Laetoli'deki izlerin de Australopithecus afarensis türüne ait olduğunu düşündüler. Johanson, "LUCY Insanlığın Başlangıçlan" adlı kitabında Afarlı hominidleri şöyle tarif ediyor: "Aralarındaki küçümsenmeyecek boy farkına karşın tüm fosiller aynı türe mensup. Yetişkin bireylerin en ait kademesinde, 1.50 cm.'lik boyu ve 30 kg.'ı aşmayan ağırlığıyla Lucy yer alıyor. En büyük birey ise şöyle tarif edilebilir: Beden küçük, insanı andırıyor; kafa insandan çok maymuna benziyor. Çene kemiği büyük ve çıkık, çene yok denecek kadar içerlek. Yüzün üst yarısı küçük ve şempanzeninki gibi. Kafatası kemiği ise basık ve düz." Dlk yürüyüş: İki ayak uzerinde hareket etmek kalça ve dız eklemlermı değişıme uğrattı. Dört ayak üzerinde yürüyen insansı maymunda bu eklemlt • çok Incedir. En güçlü eklemlere iae modem insan sahiptir. :ıyla ilgili düşünceleri hiç de Yeniçağ'ı :ağrıştırmıyor: "Doğu Afrika'daki homilidler büyük olasılıkla henüz taş alet iretiminde bulunmuyordu. Uzmanlar, .aetoli bölgesinde tüm çabalarına rağnen insan elinden çıktığı anlaşılan tek )ir alet izine rastlamadılar." Eğer uznanlar bir alet bulabilselerdi, insana loğru bir gelişimden söz edebilecektik. )emek hominidler henüz bu eşikten ıdım atmamıştı. Acaba Laetoli'de iki ayak üzerinde ıareket eden canlıların dış görünüşleri ıasıldı? Bu konuda da ancak varsayımarda bulunabiliyoruz. ÇürlKü Laeloli ci/arında 3.5 milyon yıllık herhangi bir is(elet parçasına rastlanmadı. Bilimajamları başka yörelerde buldukları fojillerle bir bağlantı kurmaya çalıştılar. 1973 yılından beri Etiyopya'nın Afar böljesindeki Hadar kenti yakınlarında İnsansı maymunlar ralel olarak karşıya diktikleri bakışlarıyla çevreyi hacimsel olarak algılayabiliyorlardı. Yalnız beyinleri insansı maymunun beyninden daha gelişkin değildi. Peki, ağaçlarda yaşayan insansı maymun türü nasıl oldu da iki ayak üzerine dikildi? Eğer insandan söz ediyor olsaydık, kültürel hayattan sayısız motivasyon bulabilirdik. Yukarıda söz ettiğimiz gibi, alet kullanımı ve üretimi, öne sürülen tezlerin başında geliyor. Ama bu tezler Australopithecus afarensis için pek anlamlı kaçmıyor, çünkü bu tür kesinlikle "kültürsüz"dü. Mary Leakey de kendine aynı soruyu sormuş olacak ki, 1986'da iki arkadaşıyla birlikte "Nature" adlı bilimsel dergiye yazdığı mektupta "bipedi" için artık farklı nedenler aramak gerektiğini belirtiyordu. Leakey'nin savı şuydu: Doğu Afrika'da iklim 5 milyon yıl kadar önce bariz biçimde kurumaya başlamıştı. Ormanlar azalmış, yerini savannalar almıştı. Burada yaşayan insansı maymunlar, beslenme alışkanlıklarını yeni koşullara uydurmak zorunda kalmış olabilirdi. Afarlıların ataları büyük bir olasılıkla bitkisel menülerini arasıra hayvan leşlerıyle zenginleştiriyordu. Hem vejetaryen hem de etobur olan maymunlar büyük hayvan sürülerinin arkasından göç etmeye başlayınca, hayatta kalma şansları arttı. Örneğin yavrularını yanlarında taşıyamayan ve bu yüzden belli ölçüde yerleşikliğe zorlanan yırtıcı hayvanlar, bu şanstan yoksundular. Mary Leakey mektubunu şöyle sürdürüyor: "En eski hominidler aslında bitki toplayıcıydı. Zaman zaman hayvan leşi de yerlerdi. Bu tür, göç eden sürülerin peşinden gitmek zorunda kalınca iki evrim geçirdi. Birincisi, yavruların ta Kısacası bunlar ilk insanlar değil, iki ayak üzerinde yürüyebilen insansı maymunlardı. Vücut yapısı olarak insana miras kalacak tüm özellikleri gösteriyorlardı: İki ayak üzerinde hareket ediyor, açık parmaklarla nesneleri kavrıyor, pa ıkak ıyın wt* cml 175 cc (cnı') aymun) \ k ""'•y Goril J Beyin hacmi 5 5 0 c r Homoerectus Beyin hacmi 1050 cc' riomosapıens Beyin hacmi 1700 cc In gelltlml: Maynundan İnsana giden yoida beyın nacmı sürekll arttı. İlk Insanlardan "Homo trectus' un Deyın Kutiesı, insansı maymununKinı aşıyorou. \k zekâ yalnız boyln hacmlne değil, beyin hücrelerinin sayısına ve aralanndaki bağlantılara da bağlıdır. şınabilmesi için kolların serbest kalması lazımdı. Yani iki ayak üzerinde yürünebilmeliydi. Şempanzeler insan gibidir, yavrularını en az bir yıl kollarında taşırlar. Maymunlar uzun süre iki ayak üzerine dikilince, basen kemikleri evrim geçirdi. Bu, Australopithecus afarensis türünde açıkça görülüyor. İkinci büyük değişiklik, vücut yapısının uzun mesafeler katedecek kadar kuvvetlenmesi oldu. Ayak evrim geçirerek, vücudu kaldıracak ve taşıyacak hale geldi. Bütün bu değişimlere paralel olarak kalça kemiği de yapı değiştirdi." Mary Leakey'nin tezi böyle. Ancak bizce bir ihtimal daha var: Ya "bipedi" için hiçbir rasyonel neden yoksa ve bu canlılar tümüyle raslantısal olarak iki ayak üzerinde yürümeye başlamışsa? Evrim tarihine baktığımızda, iki ayak üzerine dikilen pek çok canlı görüyoruz, örneğin dinazorlar ve torbalılar. Dinozorlarda ve kangurularda arka ayaklar üzerine dikilip hareket etme eğilimi, zamanla ön ayakların güdükleşmesine yol açmamış mıdır? Ama insanımsı maymunlarda farklı özellikler görülüyor. Hacimsel algılama yetenekleri gelişkindi, kol ve elleriyle bilinçli yönlendirmelerde bulunacak beyinsel özellikleri vardı. Yavrularını taşıyor, avlarını ustaca yakalıyor, alet kullanımında beceri gösteriyorlardı. iki ayak üzerine doğrulmak onlar açısından bir avantajdı, hayatta kalma şanslarını arttıran bir avantaj. Buluntular, Australopithecus afarensis'in hayat tarzı hakkında başka ipucu vermiyor. Ama biz, onların bugünkü insanımsı maymunların davranış özelliklerini taşıdığını sanıyoruz. Afrika'daki şempanze ve goriller, kendilerini göstermek için dalları koparıp etrafa savururlar. Küçük gruplar halinde yaşarlar. Basit aletler, örneğin böcek yakalamak için tahta parçaları veya bitki sapları kullanırlar, meyve kabuklarını taşla parçalarlar. Afarlıların aynı davranışları gösterdiğini kanıtlayamasak bile, bugünkü insansı maymundan daha ileri olduklarını iddia edemeyiz. Bütün bunlar, günümüzden yola çıkıp 3.5 milyon yıl öncesine yaptığımız göndermelerden ibaret. Tezleriniz varsayımdan öteye gitmese de insanın evrimini hangi vücut yapısıyla başladığı hakkında daha kesin konuşabiliyoruz. Afar bölgesinde yaşayan hominidlerin torunları kimlerdi? İşte yanıtlanmamış bir soru daha. Ne yazık ki Afrika'nın tropik ormanlarında yaşayan insansı maymunlar hakkında başka bilgilere sahip olamıyoruz. Orgaııizmaların hızla çürüdüğü, kemiklerin asitli toprağa karışıp gübre olduğu doğal tropik ortamda, insanın evrimi hakkında yeni ipuçları sağlayacak fosiller bulmak ne yazık ki olanaksız. D