Katalog

D E N İ Z L E R İ M İ Z D O S Y A S I TE K N İ K Denizin laciverdi, yeşili... Baştarafı 1. Sayfada ka bır deyışle denızın normal rengı "gök mavısf'dır Bu renkten sapmalar, gözlenen denız parçasının derinliğıne, zemın yapısına ve dıp bıtkı örtusune, suyun kımyasal ıçerığıne ve özellıkle de suda bulunan organik pıgmentlenn (renkli maddeler) ve suspansıyon halındekı parçacıkların tur ve yoğunluğuna bağlı olarak meydana gelır maddeler ıle zıncırın daha yukarı halkalarının yok olmasına yol açmaktadırlar Aynı olumsuz gelışmeler prımer produksıyonda rol oynayan çok hucrelı alglerde de görulmekte, denızlerımızde yaşayan yosunlarda kutlesel ureme ve yayılış gözlenmektedır Bu durum, alglerı değerlendıren bazı ulkelere Turkıye'den yosun (gracılarıa) ıhracatı boyutlarına ve su urunlerı teş kılatının bu yenı tarımı kontrol altına alma gereğı duymasına varacak duzeye ulaş mıştır (TOK Bakanlığı, 1988/22nolusırkuler) Bu bıtkısel, prımerproduktıf organızmaların oldukça kısa surelerde ölmelerı ve ayrışmaları ıle suda çözunmuş oksıjenın yıtırılmesı sonucu, su sırkulasyonunun kısıtlı olduğu yerlerde pıs kokuların meydana gelmesıne yol açmaktadırlar Denızlerımızde kırlenmenın yarattığı ve bılımsel olarak ötrofıkasyon (Eutrophıcatıon aşırı beslenme) dıye nıtelendlrılen bu olumsuz gelışmeler, bır taraftan da denızde normalın dışında renklerın gözlen mesıne yol açmaktadır farklıdır. Deniz rengını, havanın bulutlu oluşu da etkıleyebilir Ancak bu etkı yukarıda sözu edılenler yanında önemsız kalır Evde ölçüm Denu rengı uzerınde gözlem yapmak ısteyenler, evde çok basıt, fakat bılımsel geçerlığı olan bır ölçum aletı yapabılırler bu alete bulucusundan oturu "Secchı dısc" denmektedır Bu alet bır tarafı parlak beyaz dığer tarafı dıpten yansıyabılecek ışınları absorbe etmek amacıyla sıyah renge boyanmış, 30 cm çapında suya dayanıklı materyalden yapılmış bır dıskten ıbarettır Dıskın kenarlarına eşıt aralıklarla açılan uç aüet delıkten geçırılen ıplerle dısk terazılenır ve bu terazıye bağlı 50 m kadar ıp bağlanır Dıskın denızde batması ıçın, alt ortasına bır ağırlık asılır Denız rengı bu plakanın 23 m derıne ındırılmesı ıle gözlenır Ayrıca dısk yavaş yavaş derıne doğru ındırılerek gözden kaybolduğu derınlık saptanır Bu ölçum suyun saydamlığını belırler örneğın Ege ve Akdenız'de 1820 m'ye kadar varan saydamlık sınırı, Marmara'da 1988 martında 6 metreden az, Istanbul Halıcı'nde ıse 1 m nın dahı altındadır Tarıh, gözlem saatı ve mevkıı belırtı'dığı durumlarda Secchı dısc derınlığı, prımer produksıyon ıçın gereklı ışığın su ıçerısınde ulaşabıldığı sınırın ve denız rengının, bır anlamda da kırlenmenın geçerîı ölçumudur Dısk'ın sıyah tarafı yukarı getırılerek yapılacak ıkıncı bır olçum sonucunun birıncısı ıle karşılaştırılması ıse ışık absorbsıyonu konusunda bılgı sağlayabılır Sayfamızdakl harıtada 1988 martında Istanbul çevresınde denızın renk (renk kodu) dağılımı gösterılmıştır Bu dağılımlar Marmara'nın bu bölgesını durumu hakkında yorumsuz fıkır verecektır Rengin saptanmasında "Nessler tuplerı" denen ve aşağıdakı renk örneklennı ıçeren tupler ve bunlara göre belirlenmış kodlama (skala) kullamlmaktadır Bu kodlama renk harıtalarının oluşturulması açısından da yararlıdır Bu basıt gıbı görunen ölçumler, denızlerımızın geçırdığı değışımlerı kantıtatıf olarak ortaya koyması bakı mından son derece aydınlatıcı olabılır Denıze gönul verenlerın bölgelerınde bu ölçumlerı yaparak bilgı bırıkımıne katkıda bulunacakları umudunda olduğumu da eklemek ısterım Hamburgerci robot Hamburger sanayiinde, insanın görevini üstlenen ilk robot çalıştırılmaya başlandı. Işınlar ve su molekülleri Sığ sahıl kesımlerınde suya gıren ışınlar su molekülleri tarafından yansıtıldıkları gıbı, zemınden yukarı doğru da yansıtılır ve böylece mavının yeşıl tonları ortaya çıkaı Sahıl kesimınde rengı etkıleyen dığer faktörler arasında kıyıdan suya ulaşan organık maddelerın ve çamurun da rolu buyuktur Yuksekçe bır yerden bakıldığında yeşılımsı sahıl sularında kahverengı mor alanlar göze çarpar, bunlar guneş ışınlarının ulaşabıldığı zemınde yaşayan kırmızı yosunlann göruntulerıdır Akarsuların denıze ulaştığı yerlerde, özellıkle yağmurlardan sonra genış sarı renkli alanlar oluşur Örneğın şıddetlı yağışlardan sonra, Boğazıçı'ndekı Kuçuksu, Goksu, Baltalımanı derelerının denıze ulaştığı genış alanlarda Boğazıçl'nın sarı renge boyandığını ızlemek olasıdır Denız rengı uzerınde rol oynayan dığer bır etken de denızın prımer produksıyonu, yanı fıto ve zooplankton açısından verımlılığıdır Denızın tıpık mavı rengı prımer produktıvıtenın zayıflığının bır göstergesıdır Yanı denız suyunda, normal şartlarda planktonık organızmalar tarafından temsıl edılen suspansıyon halındekı materyal ne kadar az ıse, rengin mavileşmesı de o kadar belırgın olur Akdenız prımer produksıyon açısından dığer denizlerımıze oranla en fakır su kutlesıne sahıptır Bunun sonucu olarak da ulkemız balıkçılık endustrısıne, ancak % 25 dolayında blr katkı sağlayabılmektedır Bu nedenle de "mavı çöl" olarak tanımlanır Karadenız prımer produktıvıte ve buna dayalı olarak su urunlerı bakımından en zengın denızımızdır Bu denız Turkıye balıkçılık ekonomısıne % 7080 arasında verım sağlamaktadır Marmara Denızı'nın prımer produksıyonu, son yıllarda hızlanan kırlenme nedenı ıle, doğal dengesını kaybetmış ve anormal bır durum ortaya çıkmıştır Prımer produksıyonun su urunlerı olarak soframıza kadar ulaşabılmesı, denızdekı duzenlı besın zıncırının halkalarında kopukluk olmamasına son derece bağlıdır Besın zıncırının ılk halkasını oluşturan fıtoplankton, guneş ışınları ve su ıçerısındekı besleyıcı tuzlardan yararlanarak fotosentez yolu ıle, zıncırın dığer halkaları ıçın gereklı organik (besın) maddelerı oluştururlar Şayet besın zıncırını bır entegre tesıse benzetecek olursak, zooplankton fitoplankterlerın oluşturduğu fotosentetık hammaddeyı ışleyerek hayvansal proteıne, zooplankton ıle beslenen organızmalar ıse, bunu ınsan tuketımıne elverışlı et halıne dönuşturen unıtelere benzetılebılır Her bır zıncır halkasında elde edılen urun kullanılan maddenın, ancak % 10'u dolayındadır Marmara denızımız başta olmak uzere gıttıkçe kırlenen ve besın zıncırı halkalarının kopmaya yüz tuttuğu sularda karalardan denıze arıtılmaksızın bırakılan evrensel ve endustrıyel kokenlı organik atıklar, noctıluca mılıarıs olayında olduğu gı bı, çeşıtlı fıtoplankton turlerının anormal uremelerıne sebep olmakta, bu organızmalar ıse salgıladıkları asıt ve/veya toksık Cam göbeği = kirlenme Yukarıda sözu edılen "cam göbeği" parlak yeşil rengin nedenı de bu ötrofikasyon olayına dayanmaktadır Boğazıçi ve Marmara Denızı'nden aldığımız su örneklerınde bol mıktarda fıtoplankton organızmalarına ve özellıkle de parçalanmış, taze denız marulu (ulva lactuca) adlı yeşıl yosuna rastlanmıştır Kıyı şerıdınde bırkaç metre derınlığe kadar taşlar uzerınde yaşayabilen bu yosunlar, son yıllarda denızlerımızde büyük bır artış göstermışlerdır Bunların hayat surelerini tamamlamaları ve çurumelerı sonucu Marmara'nın yenı kahverengımsı yeşıl rengının oluşmasına planktonlarla bırlıkte katkıda bulunmaktadırlar Radtıde olayında görulduğu gıbı, bazı dınoflagellat türleri kırmızı, Cocclitophorlar, beyazsutrengı, flagellatlar ıse son gunlerde Marmara Bölgesı'nde gözlendığı gıbı, parlak camgöbeğı yeşıl renk oluştururlar Yaz başlarında denıze girenlerin vücudunda alerjık kaşıntılar yaratan sılısli ığnecıkler bıçımındekı rızosolenia türu mıkroskopık fıtoplankterler ıse su yuzeyınde altın rengınden açık kahverenglne kadar değışen ınce bır fılm tabakası oluştururlar Bu aradasözunuetmedengeçemeyeceğım bır plankton turu de özellıkle Kuzey Ege Denızı'ndekı morumsu koyu mavı rengin oluşumunda katkısı bulunan sapphırına gemma adlı zooplankton turudur Bu tur Kuzey Ege'de derın olan sularda ust su tabakasında bol mıktarda bulunur Sapphırına ışıkta mavı ve mor pırıltılar meydana getırır Bu nedenle Ege'nın mavısı (lacıvertı) Akdenız'ınkınden bır haylı Renk kodu (Forel skalası) Koyu mavı Mavı Yeşılımsı mavı Mavımsı yeşıl Hafıf yeşıl Sarımsı yeşıl Sarı yeşıl Yeşıl sarı Yeşılımsı sarı Sarı 00 10 20 30 50 60 70 80 90 99 tstanbul çevrbsınde denızlerde 173 1988/ 2031988 tanhlen arasında mnk kodu dağılımı ısconsınStout Unıversıtesı'ne bağlı Lokanta ve Otel Işletmecılığı Okulu tarafından ışletılen lokantada bu uygulama mayıs ayında başlatılmış ve "fastfood" sanayiinın buyuklerınden Burger Kıng'ın ılgısını çekmış Halen kullanılan her turlu donanım bu fırma tarafından okul yönetımıne bağışlanmış Sanayıde uretılen yedek parçaların sert ve bırbırıne benzer buyuklukte olması nedenı ıle bu alanda kullanılan robotların çok daha kolay yapıldığını be Iırten Davıd Brenholt, lokantada kullanılan robotun uretıcısı Translab fırmasının başkanı Brenholt, yıyecek maddelerının katı olmayışı yuzunden robot ların buyuk bır sorunla karşı karşıya kaldıklarını da eklıyor VVısconsın'dekı bu lokantada kullanılan prototıp robot, uç kışılık bır ekıpte bır kışının yerını tutmaktadır Bır ekmek dılımının uzerıne pışmış hamburgerı, onun uzerıne de ıkıncı dılımı yerleştıren robot, daha sonra bunları ısıtılmış bır 'tunel'ın ıçıne koyar Hamburgerler, bu tunelın ıçınde, ıkıncı bır kışı bır sandvıç hazırlamak ıçın gereklı domates, salata gıbı gereklı malzemeyı koyuncaya kadar bekletılır Bır metre uzunluğunda, yarım metre yukseklığınde olan bu robotun yıyecek ıle temas eden tum aksamları paslanmaz çelıkten ımal edılmıştır ve gerektı ğınde bulaşık makınesınde bıle yıkanabılır Davıd Brenholt, tum sıstemın otomatıkleştırılmesınden yana Robotun ıkı ınsan arasında bulunması nedenıyle bır çok sorun çıkabıleceğı kanısında Ro bot, ekmek ya da hamburger ıstedığını belırtmek ıçın ışıklı sınyaller yollamaktadır, ancak yandakı kışı bazen çok hızlı bazen de yavaş çalışabılır Oysa tumuyle otomatık bır sıstemde sıparışı alan kışı çeşıtlı duğmelere basarak sıstemı kontrol altında tutabılır Davıd Brenholt, bu tur robotlann çok daha karmaşık ışlerı de ustlenebıleceğ'nı belırtıyor Hazırlanan bu prototıp robot, sadece hamburger yapmak uzere programlanmış, oysa daha ılerde çok çeşıtlı sandvıç turlennı hazırlayabılecek robotlar da uretılebılır "Fastfood" sanayiinde robot kullanımı, özellıkle Amerıka gıbı ınsanların düşuk maaşlı ışlerden kaçındığı ulkelerde çekıcı olabılır Ancak Davıd Brenholt da robotlann uretım masrafının bu çekıcılığı azaltacağını kabullenıyor (Now Sclentlst) W