Katalog

3.5 milyon yıllık ayak ve iki ayaklı canlılar İnsanoğlunun tarihi henüz bilinmezlerle dolu. İnsanın ne zaman ve hangl koşullarda ayağa kalktığı da denklemdeki boşluklardan biri. Theodor Dolezol Çeviri: Dilek Zaptçıoğlu labilir? Hangisi önce ortaya çıkmıştır? Hayvandan insana uzanan yol (1) G ünümüze kadar ulaşabllen bütün canlı organizmaların soyağacı, kesintisiz bir evrim içinde hayatın İlk baslangıçlanna degin Izleneblllr. Bu, İnsan İçin de geçerlldir. Evrimln başlıca kanıtı, tüm canlılann aynı klmyasal özelliklere sahip oluşudur. İster bakteri, mantar, bltkl ya da hayvan olsun, isterse insan, hepslnin genetlk malzemesi aynı DNA moleküllerinden oluşur, hepslnde aynı genetlk sifreler ve küçük sapmalarla aynı enzlm çeşitleri vardır. Canlı organlzmalartn tarlhlndekl bu "keslntlslz evrim" fosillerle belgelenlyor. Ancak hangl canhnın kimln atası olduğu, gellşlmlnln hangl somut noktadan basladığı kolay saptanamıyor, bunun Içln neredeyse polislye yöntemlere başvurmak gerekiyor. İnsanoğlunun tarihi ve evrlml de Işte bu tür blllnemezlerle dolu. Denklemdeki bilinemezlerin biri, İnsanın ne zaman ve hangi koşullarda iki ayak üzerlnde yürümeye başladığıdır. Paleoantropoloji alanında araştırma larda bulunan uzmanlar, son yıllarda geleneksel kuramları yeniden gözden geçirmek zorunda kaldılar. Bildiğimiz gibi paleoantropoloji, insanın kökenlerinı ve gelişlmini konu alan bilim dalıdır. 1970'lerde bu dalda yapılan keşıfler, yüzyılların bulgularını ve bilgisini geride bırakacak kadar zengin. Her yenı buluşla bır önceki kuramlar zinciri çözülüyor; verı alınan bulgulara yenileri eklendikçe eski kuramlar soru işaretleriyle bezeniyor. Paleoantropolojıdeki son bulgular ıse kısaca şu gerçeğe işaret etmekte: İnsan vücudunun gelişimi, atalarımız "kültürlü" varlıklar olarak ortaya çıkmadan çok daha önce tamamlanmıştı. Yeni bulgular, şimdiye değin insanın kökenleri üzerine söylenen her şeyi çürütmüyor tabıi. Bu alandaki bılgimizi bir "puzzle" oyununa benzelebiliriz. Bulduğumuz her yeni parçayla, bu parçanın ait olduğu alan hakkında yeni ipucları kazanmış oluyoruz. örneğin bir soru daha: İnsanoğlunun iki ayak üzerinde yürümesi ile insana özgü beyinsel faaliyetler arasında nasıl bir bağ kuru Paleoantropologların yüzyıllardır savunageldiği teze göre, insan beynl Ikl ayak üzerlnde doğrulmadan önce tekamül etmlştl. Hayvandan evrilen atalarımız ya bellı zorunluluklar karşısında ya da bir eğlence güdüsüyle kendilerine uygun gördükleri dalları ve taşları alet niyetıne kullanmaya başladılar. Alet kullanımı, insanın evrimindeki ilk köşe taşıydı. Böylece beynin gelişmesi için bir tür "seçilim baskısı", yanı elenme olgusu ortaya çıktı. Alet kullanımında daha usta olanların hayatta kalma şansı arttı. Beynin bu gelışim sürecı içinde ilk insanlar artık yalnız hazır buldukları nesneleri alet olarak kullanmakla kalmadılar, kendi başlarına alet üretmeye başladılar. insan eli alet yapım ve kullanımında hassaslaştı, uzmanlaştı. Fakat eller aynı zamanda hareket etmeye de yarıyordu. Kısacası, insanoğlu ellerini hareket işlevinden kurtarıp üretim işlevi için kullanmaya başlayınca "bl pedl", yani iki ayak üzerinde yürüme olgusu ortaya çıktı. Gördüğümüz gibi bu tez, beyinsel gelişimın ıkı ayak üzerinde yürümekten önce geldiğıni ilerı sürüyor. Oysa yakın zamanda bulunan bazı ayak izlerl, bu tezl çürüttü. Çürütülen tez 3,5 mllyonluk ayak izl ******* Dünyanın en eskı ayak ızlerı Lucy'nın türünden canlılara aıt olan 3 5 milyon yıllık izler, Afrıka 'daki bir volkanın eteğınde fark edıldi. Yandan insan ayağıyla karşılaştmlınca izler çok küçük kalıyor. Naırobi'de yaşayan ingiliz paleoantropolog Mary D. Leakey, yardımcılarıyla bırlikte 197678 yıllarında Tanzanya'nın Laetolı bölgesınde tam 3.5 milyon yıl öncesıne aıt ayak ızlerı buldu. Doğu Afrika'daki volkanik bir bölgede, "Footprınt Tuff" ("Ayak İzi Tufü") adı verilen yöredeki katmanlar hayvanlara ait sayısız ayak iziyle doluydu. "Tüf", volkanik kütlelertn ysğmur sonucu aniden soğumasıyla oluşmuştu ve içerdiği radyoaktif madde kalıntıları, ayak izlerinin yaşının kolayca saptanmasını sağlıyordu. Mary D. Leakey ve Rlchard L.Hay, yazdıkları raporda şöyle diyorlar: "Footprınt Tuff'ın tamamı çok kısa bir sürede, belki birkaç hafta zarfında soğumuş. Katmanlarda ayak izlerinin yanı sıra yağmur tanelerının yol açtığı oyuklara bile rastlıyorsunuz. Ayak ızlerini yeni lava akımları izlemiş... Bugün Footprint Tuff kaya gibi. Erozyona direnç göstermiş. Katmanlar birbirierıyle kaynaşmadıkları için kolayca ayrıştırılabiliyor. Aralarında hava boşlukları ve çatlaklar var. Üstteki katmanı kaldırınca altta yeni ayak izlerine rastlanıyor." İşte bu yöntemle günışığına çıkartılan ayak izlerinden üçü "homlnld"lere aitti. Zoolojiden gelen "hominıd" kavramı "inaansı" anlamını taşıyor. Homınidler, insanın da dahıl olduğu butün "ınsansı" canlılara verilen ad, yani bif "familya adı". Laetoll'deki hominidlere, iki ayak üzerinde yürümelerıne rağmen "insan" diyemiyoruz, çünkü 3.5 milyon yıl önce dünyanın hiçbir yerinde insanlar yaşamıyordu. Kısa boylu Dönelim konumuza: Bir grup beş, diğer ıkı grup ıse on ıkı ıla yırmı ayak ızınden oluşmaktaydı Adımların mesafesinden, yürüyenlerin boyunu hesaplamak mümkündü. iki ız arasındakı mesafelerden bırı 30 cm., diğerı 38.7 cm., sonuncusu ise 47.2 cm. tutuyordu. Buna göre canlılann en kısa boylusu 1.20 m., orta boylu olan 1.40 m., sonuncusu da 1.50 m. uzunluğundaydı. Yani bu homınidler bizden çok daha kısa boyLeakey ve Hay, ayak izlerı hakkında şunları söylüyorlar: "izler, insan ayağının karakteristik özelliklerıne işaret edıyor. Topuklar yuvarlak, tabanda bir girinti var, büyük ayak parmağı dığerlerinden barizce uzun ve dümduz karşıyı göstermekte." College de France adına Doğu Afrika'ya sayısız keşif gezisi yapan Fransız paleoantropolog Yves Coppens ıse "İnsanın Kökenleri" adlı kitabında ayak izleriyle ilgili düşüncelerini şöyle dile getirmış: "Dış hatlarına, yuvarlaklığa ve yere basış tarzına baktığımızda izlerin Yeniçağ'dan kalma olduğunu sanabiliriz." 4uydu. Alet yok Fakat Leakey ile Hay'in, bu izlerin sahibi olan "insansı" canlılann hayat tar