Katalog

B E S L E N M E V E S A Ö L I K OD AK Şeker hastaları ve hipertansiyonlular için Yeni beslenme önerileri Ismail Murat Bilimsel Araştırmalarda Hayvan Hakları Reşıt Canbeyli Zakkum olayı, ardından da bır kalp hastasına yapay kalp takılması, tıptakı klınık uygulama ve araştırmalar açısından olaukca onem/ı bır noktayı Turkıye'de de gundeme getırdı Insan hayatını korutna amacıyla bıle o/so, ınsan sağlığını tehlıkeye atabılecek (ya da kışıye olağanustu acı çektırebılecek) uygulamalara tıpta hangı kosullarda ve ne olçude ızın venlebılırf Bu konuya yalnızca 'yasal', 'bılımsel', daha genış deyımıyle 'teknık' açıdan yaklaşmak olanaklt mıdır? Bu konulann, bu ulkede de, gelışmış uikelerde olduğu q.ıbı enıne boyuna tartışılabılmesı gerekır Zakkum olayı ve yalnız Japonya gıbı bır ulkeden once bır hastaya yapay kalp takma 'serefı'ne erışılmesıyle değıl, bır hastanın çaresızlık ıçınde olumuyle de sonuçlanan son gelısme, tıp mefodo/o/ıs/n/n herkesın sorunu olduğunu gosfermesı bakımından onemlıdır BılımTeknık, bu konulara sayfalarını açarak tartışma orfamı yarafmaya çalışmakta Bundan sonrakı haftalarda da, yalnız Turkıye'den değıl, başka ulkelerden de orneklerle bu fartışmayı surdurmeyı amaçlamaktayız Okurlarımızı ozellıkle tıpfa ınsan 'hakları' konusunda aydınlatmaya çalışırken hemen belırimek gerekır kı, bırçok gehşmış ulkede canlılar uzenne yapılan araştırmalarda artık 'canlı' haklarından soz edılmekte Bu haklar da bırçok ulkede somut bır bıçımde yasalarla belırlenmış bulunmakta Bu nedenle, bu ulkelerde ınsanları ılgılendıren klınık uygulamalar ya, da araştırmalarda, ulkemızde son gunlerde ortaya çıkan turden belırsızlık buyuk olçude gıderılmıştır Araştırmalarda, ozellıkle amelıyat gerektıren deneylerde farelerın kullanımı bıle ayrıntılı protokole bağlanmıstır Uzun bır sure hayvanseverlerm bıreysel çabaları ıle yürutulen, daha sonra hayvanları koruma derneklen ıle bır olçude kurumlaşan bır hareket, son yıllarda hayvanlar uzenne yapılan araştırmalarda yenı bır dönemı başlatacak boyutlara ulaşmıştır ozellıkle ABD'de, bır grup hayvan hakları savunucusunun 7 98 J de btr laboratuvara zorla gırerek, norob/yo/o/ı arastırmalarında kuılantlan 15 maymunu serbest bırakmalarıyla genış kıtlelerın ılgısını çe/cen bır akım, bu alanda yenı yasalar ve bunlara bağlı oldukça yuksek bır standart getırmıştır örneğın, bu ulkede hayvanlar uzenne araştırma yapılan her kurumda, deney hayvanlarının kullanımını denetlemekle gorevlı bır komıte kurulması zorunluluğu vardır Scıence Dergısı'ne göre, yasal koşulların tumuyle yerıne getınlmesının bu araştırma kurumlanna ek mahyetı bırkaç yuz mılyar lırayı aşacaktır ınsan haklannın çığnendığı bır ulkede bu tur gelışmeler luks sayılabılır Ancak bu gelışmelere sırt çevırmek, bu konuda dunyada ulaşılmif duyarlıltğın ınsanlara da yansıyan genıs anlamını goz ardı etmeK olacaktır Kaldı kı, bır başka yazıda gostenleceğı gıbı, hayvan araştırmalartna getırılmekte olan yenı olçutler, yalnız gelışmıs bırkaç ulkede değıl, Turkıye gıbı ulkelerdekı bılımsel araştırmalan etkıleyecek nıtelıktedır 11 S Kurt Vonnegut şuncesını baştan geçersız kılan bır başka çalışmada, lıtyumla başarılı bır bıçımde tedavı edılen yaratıcı kışılerın yaratıcılıklarının bu tedavıyle ortadan kalkmadığı gösterılmış Çeşıtlı yaratıcı insan topluluklarında bır ruhsal hastalığın, helegenetık geçış özellıklerı gösteren bır rahatsızlığın oldukça yuksek sıklıkta görulmesı, yaratıcılığın bu hastalığın urunu olduğunu göstermeye yetmıyor Aradakı ılışkının şımdılık bır 'bırlıkte bulunma' duzeyınde olması ve nedensonuç ılışkısı yö nunden araştırmaya açık olması, çalışma sonuçlarını temkınlı olmaya ıtiyor Çunku yaratıcılıkla "blrllkte bulunan", daha pek çok hastalık var Örneğın Gut hastalığı, XVII XIX yuzyıllarda pek çok onde gelen kışıde mevcuttu Urık asıt duzeyı yukseklığının entelektüel ışlevlerdekı gelişmeyle paralellığını akla getıren bır bulgu urık asıtı parçalayan urikaz enzımının maymundan insana evrllme sırasında gıderek duşuş göstermesı Böylece kanda daha yuksek duzeyde bulunan urık asıt beyın gelışımıne olumlu etkısını daha belırgın bıçımde gosterıyor Yıne yaratıcılıkla "blrllkte bulunan" miyopluk, solaklık, allerjık hastalıkları da lısteye eklemek yararlı Dığer yanda çeşıtlı kımyasal madde ve ılaçların da yaratıcılığı korukledığı bılınıyor Kokainden yararlananlar arasında loyce ve Freud var Baudelaire esrar kullanryordu; Charlotte Bronte de morflnl denlyordu! Pekı, manık depresyon ya da sıklotımı kışı ıçın yaratıcılık yönunde bır şans mı? Bunu kestırmek pek mumkun değıl Althusser ıçın yaratıcılık yonunde olupolmadığı bellı değıl, ama genel olarak hayatında trajık bır oğe olduğunu, duşunurun yaşadıklarını bılenler anlayacaklardır Aynı şekılde, Ernest Hemingvvay ıntıhar ettığınde artık affektıf bozukluğjnun onun ıçın yaratıcılığını olumlu etkıleyen bır öğe olup olmadığı anlamsızdı Yaratıcılıkla ılışkısı bır yana, effektıf bozukluklar, tedavısı gıderek daha mumkun ve kolay olan bır ruhsal hastalık kategorısı Ve yaratıcılık adına da bıreylerın sağlığı adına da şükurler olsun kı tedavı edılmek yaratıcı faalıyetı bozmuyor D tanford Unıversıtesı'nde dıyabet (şeker hastalığı) ıle ılgılı araştırmalarını surduren araştırmacı Gerald Reaven'ın saglıklı beslenme konusunda şımdıye dek bılınenlere ters duşen yenı bır önerısı var Şu sıralarda, kalp hastalığını önleme konusunda bılındığı gıbı yağlardan fakır ve karbonhıdrattan zengın bır dıyet uygulaması hastalara tavsıye edılmekte Reaven'e gore, soz konusu beslenme bıçımı dıyabetlı veya hıpertansıyonlu kışılerde kalp hastalığına yakalanma rıskını arttırıyor. Şeker hastalarında ve hıpertansıyonu olanlarda, gunluk kalorı gereksınımının yuzdo 40 ının yağ alımıyla karşılanması (bu, gunumuzde normal bır ınsan ıçın geçerlı olan bır orantıdır) ve bu yağ mıktarının tereyağ gıbı doymuş hayvansal yağlar yerıne, doymamış bıtkısel yağlardan alınması, Reaven ın önerısı Buna karşın "Ulusal Sağlık Enstltu8u"nun raporuna göre ıkı yaşın ustundekı bır ınsan, yağlardan aldığı gunluk kalorı oranını yuzde 30'a duşurmelı Reaven'ın göruşune karşıt olan ve Amerıkan Kalp Derneğı tarafından desteklenen bu önerıyo göre, et yemeklerinin yerini bıtkısel besınler almalı, beyaz et ve balık tuketımıne ağırlık verılmelı Genelde, alınan kalorının buyuk bır bölumu hamur ışlerı, meyve ve sebzeden alınmalı, proteınden elde edılen kalorı mıktarının ıse azaltılması gerekıyor Ancak konuya ılışkın çalışmalarından öturu bılımsel ununu pekıştırmış bır araştırmacı olan Reaven, yaygın kabul gören bu dıyet onerılerının aslında 'çok genel" olduğunu ılerı suruyor ve bunlar karşısında kendı' zıt" goruşunu savunuyor Şeker hastaları ve hıpertansıyonlu hastaların yağ alımını azaltmamaları gerektığıne ılışkın ıddıasını Reaven, vucutta salgılanan ınsulın hormonuna bağlıyor ve şunları söyluyor "Insan vucudu ne kadar fazla mıktarda ınsulın uretırse kalbe zarar verme rıskı de o ölçude yukselır " Reaven'ın saptadığına gore kımı ınsanlar, karbonhıdratlı bır yemeğe reaksıyon olarak dığer ınsan lara göre uç kat daha fazla mıktarda ınsulın uretıyorlar Başka bır açıklama ıse, yuksek ınsulın duzeyının, kandakı HDL duzeylerının (Ing Hıgh Densıty Lıpoproteın, Yuksek Yoğunluklu Lıpoproteın) duşmesıne neden olduğunu one suruyor HDL, kalp hastalığına karşı koruyucu olduğuna ınamlan ve "lyı kolesterol" olarak adlandırılan yağların ısmı Duşuk HDL duzeyı, kalp hastalığında bır rısk faktoru Anlaşıldığı kadarıyla ınsulın duzeylerının duşuk tutulması kalp hastalıgından korunmamızı sağlayacak Şımdı sorun, ınsulın mıktarının artışının nasıl onleneceğı? Bunun yanıtı, her vucudun bıyokımyasında olduğu kadar, neler yendı ğıne, spora ve şışmanlığa bağlı "Ne kadar fazla karbonhıdrat alırsak, aldığımız karbonhıdrattan kurtulmak ıçın o kadar fazla ınsulın uretırız" dıyor Reaven Genelde ıse zayıf ve sportmen kışıler ın sulıne karşı daha tyı ve duyarlı yanıt verıyor ve alınan karbonhıdrata karşılık daha az ınsulın uretıyorlar Tıpll dıyabetı olanlar, hıpertansıyonluiar ve ınsulın duzeyı yuksek olan kışıler fazla karbonhıdrat alarak ınsulin duzeylerının daha fazla yukselmesınden kaçınmalıdır Bu kışılerde fazla karbonhıdratlı ve az yağlı bır beslenme ınsulın duzeylerının ve dolayısıyla trıglıserıd duzeylerının artışına HDL duzeyının ıse azalmasına yol açacaktır D jnsülinin vücuttaki işlevleri I Fransa, Avustralya ve Fınlandıya'da çalışan uç farklı araştırma grubunun elde ettığı sonuçlara gore, normal ınsanlar arasında kalp hastalığına en fazla eğılımı olanlar, aynı zamanda en fazla ınsulın ureten kışıler Yanı vucudun ınsulın uretımı ıle kalp hastalığı arasında yakın bır ılışkı mevcut Ayrıca ılerı yaş larda şeker hastalığına yakalanan TıpII dıyabetlılerde, yanı ınsulın ureten, ancak urettıklerı ınsulıne karşı duyarsız olan hastalarda kalp hastalığının daha sık gorulduğu bılınıyor Insulınle kalp hastalığı arasındakı bu garıp bağlantı henuz tam anlamıyla bılınmıyor, ancak bazı varsayımlar uzerınde duruluyor Araştırmacılara gore, ne kadar fazla ınsulın mevcutsa karacığerde o kadar fazla trıglıserıd uretılmekte nsulın hormonu pankreasta bulunan Langerhans adacıklarından doğrudan kana salgılanır Langerhans adacıkla rı ikı farklı hucre turu ıçerir Alfa hucreleri ve beta hucreleri Insulın beta hucrelerınde ure tılır Gunluk uretım ortalama 2 mg'dır Vu cut ağırlığının her kg ı başına 4 mg ınsulın enjekte edıldığınde kan şeken yarı yarıya du şer Insan hucrelerınde ınsulının başlıca ıkı etkısı söz konusudur (1) Hucre ıçıne glikoz (şeker) gırlşı artar yanı ınsulın hucre zarından ıçerıye şeker transportunu kolaylaşlırır (2) Hucre ıçınde enzım aktıvıtelerının değışmesıyle karacığer kas ve yağ dokusunda yağ yapımı ve glıkozun glıkogen şeklınde depolanması sağlanır Insulın kan şekerının kontrolunde görev yapan bır hormon olarak yaşamsal oneme sahıptır Eksıklığı durumunda kan şekerınln aşırı yukselmesl şeker hastalığı' (dıyabet) olarak adlandınlır Insulının bır başka etkısı de protein yapımını arttırmak yoluyla buyu me olayına katkıda bulunmasıdır Kan şekerının 8090 mg/100 ml lık normal duzeyınde ınsulın salgısı en alt duzeydedır Kan şeken anı olarak ıkı uç kat yukselırse ınsulın salgısı 5 dakıka ıçınde 10 katına ka dar yukselır Insulın, kan şekerının hucre ıçınde taşınmasını kolaylaştınr ve kan şekerı normal duzeyıne ıner Insulının etkılerıne tumuyle karşıt görev lerı olan bır başka hormon glukagon kan şekerının ve metabollzmanın ayarlanmasın da rol alır Glukagon glikoz depolarının (glı kogen) yıkılarak kana glikoz (kan şeken) ve rılmesını ve başka maddelerden glikoz ya pılmasını uyararak kan şeken duzeyını art tırır Glukagon Langerhans adacıklarının al fa hucrelerınde uretılerek kana verılır U •